VOV4.Sêdang - Ƀă mâu hdroâng kuăn ngo a Tây Nguyên tối tơdjoâm, mơngế M’nông tối krê xêh, vó drôu ôh tá păng lôi tung mâu hâi leh mơdĭng kân kŭn, ai tơdroăng ro, ai tơdroăng khéa hơ’nêng dêi rơpŏng hngêi ƀă pơlê pơla. Hneăng tơpui tơno pơla Ngế rah chêh tơdroăng nếo ai dêi Rơ’jíu Việt Nam a Tây Nguyên ai tơno ƀă jâ H’Mai a cheăm Dak Nia, pơlê kong kơdrâm Gia Nghĩa, kong pơlê Dak Nông ăm hlo, mê cho mâu tơdroăng ki hơniâp ro drêng ối achê vó drôu tiô khôi hmâ dêi mơngế M’nông.

-Ô jâ, drôu xiâm a Dak Nia kố hiăng chiâng tơmeăm ki ôh tá păng lôi tung mâu hâi leh mơdĭng a pơlê kong kơdrâm Gia Nghĩa, kong pơlê Dak Nông. Ti mê, Khu pêi cheăng tơrŭm pế drôu xiâm tiô khôi hmâ hiăng ai sap ing la lâi nah?

Jâ H’Mai: Hơnăm 2007 nah, Kăn hnê ngăn Vi ƀan hnê ngăn pơlê kong krâm Gia Nghiã hiăng pơkâ tơkŭm po Leh mơdĭng tiô khôi hmâ dêi mâu hdroâng kuăn ngo, ƀă ai pơkâ thế ai drôu xiâm tiô khôi hmâ vâ mơhno tơbleăng ăm tung mâu hâi leh mơdĭng mê. Drêng mê, drôu xiâm ôh tá ai, ing chôu phut ki mê á tơmiât athế pế drôu xiâm tiô khôi hmâ vâi krâ pin roh nah.

Klêi mê, á lăm mơhnhôk mâu vâi nâ o tung pơlê kơdo mơ-eăm pêi pro tiô tơdroăng ki á pói vâ vâ rơtế mơjiang khu ki pế drôu xiâm. Ƀă sap ing hơnăm 2007 troh nôkố pơxiâm pế drôu xiâm tiô khôi hmâ dêi hdroâng kuăn ngo tơná”.

-Ti mê, hdrối mê hía nah, jâ hiăng pế drôu xiâm ti lâi?

Jâ H’Mai: Drêng ối tơxĭn nah, á hiăng hriâm pế drôu dêi ing nôu ƀă nâ. Hâi ki mê nah, ki hên pló pế drôu mê pơrá mơjiâng pro ing mâu kơtôu loăng, rêi loăng kong. Nôkố, xuân u ối hên mâu rơpŏng hngêi tung pơlê veăng pế drôu tiô khôi túa hdroâng kuăn ngo tơná.

Pế drôu xiâm tiô khôi hmâ dêi mơngế M’nông a Dak Nông

-Ti mê, sap ing chal roh vâi krâ nah, drôu xiâm hiăng chiâng tơmeăm ki ôh tá păng lôi tung rêh kâ ối dêi mơngế M’nông, hôm cho tiah mê há jâ?

Jâ H’Mai: Sap ing ton nah, drêng ai tơmối lăm troh a hngêi, mê rơpŏng ki mê athế pế drôu xiâm vâ ăm tơmối i ôu, tâng ôh tá ai drôu xiâm ga ôh tá khoh, ôh tá tro tiô khôi túa vâi krâ. Tiô kơ tơdroăng kố, vâi krâ-nhŏng o hmâ loi dêi tiah kố, kuăn mơngế chiâng pêi lo báu phái, mê tung hngêi trăng xuân kal athế ai drôu vâ ăm tơmối i ôu. Pakĭng mê, drôu xiâm xuân kal tung mâu roh rơkâu xối, mâu hâi ki pơkoăng ŏng mế, mâu hâi ki mơdâm kiâ, mê pơrá kal athế ai drôu xiâm. Tâng ôh tá ai drôu xiâm, mê ga ko ôh tá tơtro ƀă khôi túa, vêa vong dêi hdroâng kuăn ngo M’nông.

-Ô jâ, drôu xiâm chal vâi krâ roh nah, cho tơmeăm ki vâ ôu tung mâu hâi leh mơdĭng, lơ mâu tơdroăng cheăng ki kal tung pơlê, lơ rơpŏng hngêi, mê nôkố drôu xiâm hiăng chiâng tơmeăm ki vâ kum ăm mơngế ki ôu vâ rôe xêh há. Ti mê, jâ búa tối ‘na túa pế drôu xiâm ga tiah lâi?

Jâ H’Mai: Tơdroăng cheăng ki apoăng, hdrối vâ pế drôu xiâm pin athế hbrâ mâu tơmeăm: mê cho athế hleăng, xut krúa vó. Lăm tăng hnêi hlá loăng tung kong vấ pế, hnối ok tung vó vâ hleăng tung dế vó i krúa, klêi mê nếo djâ têng a tô. Drêng têng a tô, athế têng pro ti lâi ăm ga xĭng tơ’mô. Klêi kơ’nâi pế hmê, ok a kơtum lôi dâng 2 troh a 3 chôu, tơkôm hmê hiăng ngê khât, mê nếo tơvât ƀă pló, klêi mê, nếo tâ tung vó ƀă lôi tiah mê to lâi khế ah ‘nôi, nếo chiâng ôu.

Jâ H’Mai pế drôu xiâm tiô khôi hmâ dêi mơngế M’nông

-Môi tiah rơpŏng êh jâ, tơdroăng pế drôu xiâm hôm ai hên há? Jâ búa tối ngăn ‘na túa ki pế drôu tiô khôi hmâ dêi hdroâng M’nông vâ pú hmâng Rơ’jíu châ ‘nâi há?

Jâ H’Mai: Tâng vâ tối, rêm roh pế ai 30kg phái, tung mê ai tá vó ki kân ƀă vó ki kŭn. Tâng vó ki kân ga ai 7 to, vó ki kŭn ga ai dâng 9 to, pế tung plâ 1 hâi nếo klêi. Tơvât pló hiăng klêi ah, lôi dâng 3 hâi nếo ko xo hlá priât, lơ chhá nilon vâ dâp kơpêng ngâ vó; tâng dâp tơdrêng hlối ah plong kô xông lo lôi têa ƀă kô chôu. Klêi mê, pơtối lôi drôu ti mê sap ing 3 troh a 4 khế nếo chiâng ôu, mê ga nếo xăng lĕm ‘mrĭt. Tâng pin tơvât pló lôí hên drôu kô chôu, tâng tơvât pló lối iâ mê drôu kô rĕng xêa blâp. Hmâ hlo, 1 kg phái hmâ tơvât dâng 2 troh 3 pŭm pló, mê drôu kô xăng lĕm.

-Vâ ai drôu xiâm xăng lĕm, mê cho ai hên tơdroăng ki rơkê tung pêi pro, xuân ai tá tơdroăng ki krê xêh dêi ing ngế ki pế. La vâ ôu drôu xiâm tro tơdroăng, ti xê kơbố ki lâi xuân ‘nâi, jâ búa tối nhên ngăn ‘na tơdroăng kố?

Jâ H’Mai: Drêng drôu hiăng pế châ to lâi khế kơ’nâi mê, nếo chiâng ôu. Ki apoăng athế lêi tah hlá priât, lơ chhá nilon ki dâp ngâ vó, klêi mê, tah lôi môi iâ mơnoh ki đông pa pêng drôu, ko xo mâu hlá ki xếo krúa lĕm vâ dâp kơpêng pông, klêi mê, nếo bêng têa tung vó, xo triăng tâp tung vó mê kô chiâng vâ ôu. Tiô khôi hmâ dêi mơngế M’nông, drêng ai tơmối mot pôu ôm a hngêi, kăn rơpŏng hngêi athế têk dêi drôu xiâm ăm nhŏng o i ôu ro.

Drêng têk dêi drôu xiâm mê, ngế kăn rơpŏng hngêi cho ngế ki ôu apoăng, klêi mê, nếo troh a vâi krâ-nhŏng o, tơmối ki hên hơnăm tâ, vâi kô ôu tâ tá tiah mê. Ngế kăn rơpŏng hngêi ôu hdrối ti mê, ti xê ôh tá nhoăm kơ nhŏng o, xua ôu hdrối mê vâ ‘nâi dêi drôu xiâm mê hôm xăng lĕm lơ ôh, kơ’nâi mê nếo râng triăng hnhó ăm kơ vâi krâ-nhŏng o ki ê i rơtế veăng ôu. Tâng ai nhŏng o ki kal mê kăn rơpŏng hngêi hmâ lếo dêi 2 xiâm troh da dâk klêng.

-Hôm, mơnê kơ jâ.

H’Thi – Quốc Học chêh

Nhat Lisa tơplôu ƀă tơbleăng