Kong tô mơdrăng khăng khoăng ton pro hên ha [ăng tơnêi pêt kơphế a kong pơlê Dak Lak trâm tơdroăng ki ôh tá ai têa tôh. Nôkố a hên [ăng tơnêi pêt kơphế hiăng tro tr^ng hlá, mơni tơdroăng ki ai reăng, ai plâi kô kơdroh, tơdjâk troh ki dâi le\m dêi kơdrum loăng. Nhất Hưng, a tôh kơpho# 1, bêng Thống Nhất, pơlê kong krâm {uôn Hồ, ăm ‘nâi, rơpo\ng ngoh ai 2 ha kơphế, mê vâ chê tơdế [ăng tơnêi hiăng hlo tr^ng hlá, tơruih plâi.

Ngoh Hưng tối tiah kố, xiâm kối dêi tơdroăng kố cho xua kong mêi ôh tá tro tung pơla hdrối kố nah.

‘’Tung tơdroăng ki kong prâi pro hơ’leh tung to lâi hơnăm vêh ngi kố, drêng mêi mê mêi hên, drêng tô malối cho tung pơla kơphế pơxiâm ai pơ’leăng tung pơla hiăng vâ krí mê kong tô tá troh drêng pin krí ah. Krí klêi mê pơtối tô nếo tá troh nôkố, loăng klêi kơ’nâi krí gá ôh tá le\m xếo mê tơdroăng ki vâ pro ăm ai reăng xuân kơdroh. Á hlo môi tiah hơnăm kố mâu tơkâng loăng kơphế hlo tá hlo reăng bu iâ khât’’.

Rơnó tô mơdrăng khăng khoăng ton sap ing 5 troh 6 khế, xua mê loăng kơphế kal ai têa tôh, túa ki rak ngăn xuân môi tiah tơdroăng ki ‘mot tơ’nôm trếo kơhiâm vâ kum kơphế xông kân vâ pro ivá ki le\m ăm rơnó ki pơtối. Tối ‘na ki rơkê ple\ng tung tơdroăng tôh têa, rơvât phon ăm kơphế tung pơla kong tô mơdrăng, pôa Từ Hữu Chung, a cheăm Ea Kênh, tơring Krông Pa], kong pơlê Dak Lak, ăm ‘nâi:

‘’Troăng ki tôh têa mê tiô ki rơkê ple\ng dêi ngin akố mê ki hên rôh tôh têa má môi ngin tá hâi rơvât phon, rôh tôh má 2 mê ngin nếo choi phon [ă klêi kơ’nâi mê troh rơnó mê hngê. Rơnó tô tâng tôh 3 hdroh mê ngin rơvât 2 hdroh mê rôh tôh má 1 mê á pơtê xua klêi kơ’nâi kong tô mơdrăng ton, tâng pin rơvât phon tung rôh má 1 mê xiâm loăng gá hrik xo ôh tá châ tơ-[rê [ă rôh má 2’’.

{ă ngoh Hà Ngọc Đồng, ngế ki rơkê ple\ng tung 30 hơnăm pêi kơphế a cheăm Ea Kênh, tơring Krông Pa], kong pơlê Dak Lak tối tiah kố, athế rơvât phon 3 hdroh ăm kơphế tung pơla rơnó tô mê nếo rak tơniăn le\m ăm loăng xông kân le\m.

‘’Rơnó tô mê tôh têa, loăng kơphế ăm gá kal vâ têa ‘nôi, athế lôi ăm reăng răng hơ’leh chiâng prâp, ăm gá răng khât, rơhêng vâ têa khât drêng mê ah pin nếo tôh têa, drêng mê pin hnối rơvât phon hlối tung rơnó tô. Rơvât phon rơnó tô mê pin rơvât 3 rôh. Tôh têa 3 rôh mê athế rơvât phon rôh má 3’’.

Ing mâu tơdroăng hnê tối dêi mâu ngế pêt kơphế, ngin hiăng trâm Tie#n sih Tôn Nữ Tuấn Nam, Ngế xiâm pơkuâ [ơrô ngăn ‘na khoa hok, Viện khoa hok kih thuât ngăn ‘na chiâk deăng loăng kong Tây Nguyên vâ tơpui ‘na tơdroăng ‘na mâu ngế pêt kơphế vâ ‘nâi ple\ng.

-Tiô tie#n sih Tôn Nữ Tuấn Nam, tung pơla rơnó mơdrăng, kih thuâ#t ki kal má môi vâ rak ngăn ăm loăng kơphế tơná cho tôh têa [ă rơvât phon. Laga, xua hyôh kong prâi hơ’leh mê kuăn pơlê xuân thế ngăn nhên kơdrum loăng vâ rak ngăn tơtro ăm kơdrum loăng kơphế tơná.

Tie#n sih Tuấn Nam: Nôkố xua kong prâi ôh tá tơniăn, drêng lăm séa ngăn tung kuăn pơlê á hlo mâu kuăn pơlê hmâ pêt kơphế vâi hmâ rơvât phon má mơ’nui, hơngế ing rơnó mơdrăng luâ râ. Tơkéa vâ tối tâng rơvât phon apoăng khế 9 la ngiâ pơla tâi khế 9 dương lich pin riên tiô l^t mâ hâi, lơ a tơdế khế 9 troh khế 10 mê kuăn pơlê xâu kong lơ re\ng mêi mê vâi krâ nho\ng o chiâng re\ng rơvât phon, ‘na hía hên ngế bú rơvât 2 rôh tê, cho rơvât a khế 6 môi hdrôh tơkôm troh khế 8 rơvât môi hdrôh klêi mê ôh tá rơvât xếo. 

Pin rơvât phon tiah mê cho lôi ton pơla mơ’nui khế 8 ta troh drêng tôh têa rôh má péa ah nếo, pơla ki mê gá ton châ 5 khế hlối mê loăng kơphế chiâng pá ai ivá kâi xông rơdêi xua ôh tá ai trếo kơhiâm. Tiah mê, kuăn pơlê ki pêi chiâk thế ngăn dêi nếo, ngăn môi tiah tơná trâm mâu tơdroăng rơvât phon tung rơnó mêi rôh mơ’nui lối hơngế rôh apoăng dêi rơnó mơdrăng hơnăm kố há lơ ôh. Tâng lối hơngế mê kô pro loăng rế pá ai ivá vâ xông rơdêi’’.

-Tiah mê, tơdroăng rơvât phon hâi tro tơdroăng cho ki xiâm pro ăm loăng kơphế chiâng pá kâi vâ xông mơdêi hôm cho há, ô Tie#n sih. Tiô Tie#n sih, ki lâi cho rôh ki tro má môi vâ kuăn pơlê rơvât phon am loăng kơphế tung pơla kố?

-Tie#n sih Tuấn Nam: Kố cho môi tung mâu tơdroăng hmâ pêi dêi hên vâi krâ nho\ng o ki pêi chiâk deăng rơkê ‘na pêt kơphế hiăng pêi pro hmâng vâ xêh la á hlo tro khoa hok, drêng kố á vâ tối ăm kuăn pơlê. Xua xâu kong lơ re\ng mêi ‘nâ hía xâu klêi rơvât phon rôh má pái xuân rơvât  tro tiô pơkâ tơkéa vâ tối dâng a mơ’nui khế 9 dương lịch nếo rơvât phon rôh má mơ’nui Troh drêng mê kong mêi re\ng tâi mê pin kô tôh vâ kơdrum kơphế pin kô hrik xo tâi phon ki pin rơvât [ă tơdroăng tôh têa rôh mơ’nui rơnó mêi mê tơdrêng [ă rôh rơvât phon mơ’nui rơnó tâng kong re\ng mêi tâi gá kô kum ăm tơdroăng pơtối rak vế ki xông rơdêi dế kơdrum loăng.

Pak^ng mê, gá ối kum tơdroăng xông mơdêi, ăm plâi kơphế krá le#m. Tiah mê pin xúa tu\m tá péa tơdroăng. Rơvât phon tro tiô pơkâ, rơvât tro hâi khế va ăm loăng kơphế pôi tá kơ klêa ton luâ râ cho tơdroăng ki pin thế pêi pro vâ hbrâ ví tung tơdroăng hơ’leh hyôh kong prâi [ă á tơmiât tơdroăng kố  kô tơtro pro pơxúa ăm mâu ngế pêt kơphế.

-Ô Tie#n sih, tung tơdroăng tối mơnhên rơdâ mê âi mê pin hlo ai 2 tơdroăng ki phá dêi rơpó, môi ngế tối rơvât phon 2 hdrôh tung pơla rơnó mơdrăng gá hôm, ai mâu ki ‘nâ tối tiah kố rơvât phon 3 hdroh mê gá bê. Tiô Tie#n sih rơvât phon ăm kơdrum loăng kơphế tung pơla kố rơvât to lâi hdrôh gá tơtro?

-Tie#n sih Tuấn Nam: Ki khât gá tung rơnó mơdrăng thế rơvât phon hlối tôh têa, rơnó mơdrăng ôh tá chiâng klêi rơvât lôi phon ti mê, klêi rơvât tâng ôh tá tôh têa loăng kô ôh tá châ hrik xo phon ki rơvât mê. Bú kal sap 7 - 10 hâi kơ’nâi mê tơnêi kô x^ng, khăng môi tiah ton [ă kô ôh tá châ hrik xo trếo kơhiâm. Xua mê la lâi rơvât phon thế hlối tôh têa [ă tiô hnê mơhno nôkố drêng pin tôh rôh má 2 rơvât phon xua tôh têa rôh má 1 mê gá x^ng luâ râ.

Drêng x^ng luâ râ ti mê loăng kơphế xuân pơtê há ki hrik xo trếo vâ kâi tơplâ [ă hyôh kong prâi ki tô pá gong. Pin rơvât phon ah rêi loăng kô châ hrik xo trếo kơhiâm vâ xông mơdêi, gá hrik xo iâ tâ drêng pin rơvât phon rôh má 2. Tiah mê rơvât phon rôh má 2 ki hiâm kơchoh gá tơniăn tâ, kơnôm ing tôh têa dêi rôh toh má môi mê loăng kơphế gá kô xúa tơ-[rê tâ phon ki rơvât 20-56, mê cho túa phon ki tơ’lêi rơvât tung rơnó tô mơdrăng xua gá re\ng hê. 

Tơdroăng rơvât phon ăm loăng kơphế kô hrik xo hên má môi phon, la tâng vâi krâ nho\ng o tôh ăm têa lo môi tiah hyôh kong mêi mê pin kô thế choi phân hdrối, klêi mê nếo tôh têa xua tôh ăm têa lo môi tiah kong mêi, tôh têa lo kơto mê gá kô chôa mot hngiâm tung tơnêi dêi xiâm loăng kơphế.

Tâng pin tôh a xiâm loăng, môi hdrôh pin tôh 400-500 lit têa tung môi to kloh a xiâm kơphế tiah mê, tâng vâi krâ nho\ng choi phon amê klêi mê toh pêng kloh mê kô mot trâu troh mâu râ tung rêi loăng kơphế, xua mê troăng hơlâ rơvât phon vâ loăng kơphế châ hrik phon mê thế tôh têa pêng kloh klêi mê choi pon rơtâ tá kloh xiâm loăng kơphế klêi mê tôh têa nếo ăm phon re\ng hê, ah phon kô mot hngiâm tung tơnêi rêi loăng châ hrik xo.

-Hôm mơnê kơ Tie#n sih Tôn Nữ Tuấn Nam hiăng tối ‘na tơdroăng mê.

Gương –Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng