Kot mâ [ă xông kân tung tơdroăng mơđah to\n chêng tơgôu koăng dêi mơngế K’ho a pơlê kân Đinh Văn, tơring Lâm Hà, kong pơlê Lâm Đồng, nâ Ka Phen cho ngế ki rơkê tung kơhnhon xuâng, rơngê ting ting ro tơniâ xua jâ [ă ngế nôu hiăng hnê ‘măn ăm. La ôh tá tot pơtê to ‘nâng mê, nâ ối pói rơhêng vâ châ veăng to\n chêng tơgôu koăng môi tiah dêi ngoh tơná há.

Luâ hên hơnăm veăng rơtế [ă khu to\n chêng tơgôu koăng a pơlê kân, nâ kơhnâ khât tung tơdroăng veăng to\n chêng tơgôu koăng, mâu tơdrá [ai chêng koăng tiô khôi túa vâi krâ roh ton nah, ing mâu ngế vâi krâ ki rơkê.

Pôa K’Bes rơtế [ă mâu khu to\n chêng tơgôu koăng dế pơtâp [ai chêng Gùng me (um Internet)

Ki rơhêng vâ tối, nâ Ka Phen mơhúa châ dêi ngoh cho nghe# nhân ưu tú K’Bres-kăn [o# ngăn ‘na mơhno tá le\m tro dêi Tíu xiâm Mơhno túa le\m tro-tơ’noăng ivá-tối tơbleăng dêi tơring Lâm Hà hnê túa to\n chêng tơgôu koăng cho rơkê ó khât. Troh nôkố, nâ hiăng kơhnâ khât tung tơdroăng veăng mơđah to\n chêng tơgôu koăng. Troh nôkố, nâ hiăng rơkê to\n 6 [ai chêng tiô khôi vâi krâ [ă pơtối mơhriâm to\n chêng má 2. Mê cho [ai chêng ki bu ai 2 ngế to\n, rơtế [ă mâu prôa ki ê, môi tiah kơm boăt (cho khie#n plôi ai 6 to klo\ng), khie#n rơkèl ki mơjiâng tiô túa nếo, tơ’lêi vâ hlu\m [ă ro rih.

Nâ Ka Phen [ă chêng kơnía dêi rơpo\ng

Nâ Ka Phen tối tiah kố, hdrối nah, mơngế K’ho hmâ tối, tơdroăng to\n chêng cho hnoăng cheăng dêi vâi kơnốu tê. Xua ing tơdroăng ki hmâ tơmiât tiah mê, hên vâi kơdrâi tô tuăn ôh tá khên to\n chêng. Maluâ ti mê, nâ hiăng tơkâ luâ tâi tâng mâu tơdroăng ki tơmiât tiah mê vâ châ pêi pro tiô hnoăng cheăng ki tơná pói vâ. Troh nôkố, ti xê to rơkê to\n chêng, rơbot hên mâu [ai chêng, mê nâ ối chiâng to\n chêng ‘’nôu’’, cho chêng kăn dêi 5 to chêng ki ku\n tung kơtum chêng ai 6 kơtâ. Khoh châng rơkê tiah mê, Ka Phen mơnê kơ dêi ngoh tơná cho pôa K’Bes (hmâ khe\n cho pâ Diệp) hiăng hnê to\n.

‘’Á mơnê kơ ngoh pâ Diệp [ă pâ á cho mâu ngế ki hiăng hnê tối á to\n chêng tơgôu koăng tiô khôi hmâ vâ hnê mơhno ăm rơxông kuăn cháu kơ’nâi la ngiâ. Á pói rơhêng vâ, rơxông kuăn cháu, tung mê ai á athế đi đo rak vế khôi túa, vêa vong dêi hdroâng kuăn ngo tơná, [ă rak vế ‘măn chêng koăng. Ngin cho rơxông nếo athế đi đo chôu vế, ‘măn rak mơhno túa le\m tro ‘na chêng koăng, vâ mơhno túa le\m tro kố châ ối đi đo [ă kuăn cháu la ngiâ’’.

Hdrối nah, a hơnăm 2011, khu to\n chêng koăng kố cho dêi pơlê Bồ Liêng, mê nôkố cho tôh kơpho# Bồ Liêng, pơlê kân Đinh Văn, tơring Lâm Hà, kong pơlê Lâm Đồng, Khu to\n chêng tơgôu koăng kơdrâi dêi pơlê kân Đinh Văn dế nôkố ai 12 ngế, hơnăm vâi ai sap ing 30 troh 50 hơnăm. Troh nôkố, mâu ngế tung khu to\n chêng kơdrâi dêi pơlê kân Đinh Văn kố to\n hiăng rơkê [ă rơbot hên mâu [ai chêng, tung mê ai: Gùng me (Tơdah tơmối), Cing ting (Mừng chiến thắng) [ă Rơhrach (Troh chêm) [ă mâu [ai chêng ki ê.

Tiô pôa K’Bes, nghệ nhân ưu tú, kăn [o# ngăn ‘na mơhno túa le\m tro-hơdruê xuâng túa kuăn ngo, cheăng a Tíu xiâm Mơhno túa le\m tro [ă ivá dêi tơring Lâm Hà tối, vâ khoh chiâng to\n chêng, tơgôu ko\ng rơkê khât mê ôh tá xê tơ’lêi hlâu, mê athế tơkâ mâu tơdroăng ki pơtâp hên h^n. Tơdroăng ki kal akố, tung to\n chêng cho túa ki rơkê ăm ga chuât rơ-eăng, môi tiah pá kố to\n hdrối, peăng pá tâ to\n tiâ ăm ti lâi ga tơtro rơ-rêk. La [ă hiâm mơno ki mơjo pâ tơmeăm khoăng vâi krâ nah, vâ pơtối châ rak ‘măn mơhno túa le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo K’ho tơná, mâu vâi nâ o tung khu to\n chêng tơgôu koăng dêi Tôh kơpho# Bồ Liêng hiăng châ hriâm [ă chiâng pêi pro tơdroăng ki kố.

 ‘’Tâng vâ pơchông ngăn [ă vâi kơnốu mê vâi nâ o pơxiâm ing hâi kot mâ troh hâi xo on veăng, rơpo\ng hngêi vâi hmâ tơku\m ối môi tíu, ôh tá lo lăm ối a tíu ê, ai tơdroăng klâi vâ mơđah chêng koăng mê vâi ko ai mâ tơdrêng amê hlối. Xua mê, tơku\m vâi nâ o to\n chêng koăng tơ’lêi ó khât. Khu to\n chêng koăng kơdrâi vâi to\n xuân ti ai thu ki klâi tâng vâ pơchông ngăn [ă khu to\n chêng kơnốu, xua vâi xuân pơtâp kơhnâ khât môi tiah khu to\n chêng cho vâi kơnốu, thăm nếo, vâi ối rơbot hên [ai chêng luâ tâ khu to\n chêng kơnốu’’.

Tiô pôa K’Thế, Kăn pho\ tíu xiâm Mơhno túa le\m tro, tơ’noăng ivá dêi tơring Lâm Hà, kong pơlê Lâm Đông tối, sap ing chal vâi krâ roh nah, khu vâi kơdrâi xuân hiăng hmâ to\n chêng koăng, la ôh tá xê hên tiah dế nôkố. A mâu roh leh mơd^ng dêi pơlê cheăm, vâi nâ o ki lâi chiâng to\n chêng pơrá châ mơhnhôk thế mơđah rơtế [ă vâi kơnốu há. Ki le\m tro dêi khu vâi kơdrâi, vâi rơmuăn tâ. La [ă mâu ngế nếo pơtâp to\n chêng cho kơdrâi mê kô chôa ‘lâng, to\n tơtro, rơbot hên [ai. Khu vâi kơdrâi vâi kơhnâ khât tung pơtâp, mơhriâm, pơrá to\n hên mâu tơdrá chêng ki pơrá phá, drêng vâi pơtăng ối xuân le\m tơdâng tâ tâng vâ ngăn [ă khu vâi kơnốu, maluâ sap ếo dâi pơtâk xuân le\m luâ tâ kơ vâi kơnốu há.

‘’A mâu roh kong pơlê po hâi leh mơd^ng, to\n chêng, tơgôu koăng, tơring tung mâu hơnăm achê pơla kố, ngin pơrá ăm khu vâi kơdrâi lăm mơđah, vâi mơđah a tíu ki mơđah ngăn ga tơdâng dêi pó, ing mâu tơdroăng ki mơđah mê ga kô tơtro [ă mâu tơdroăng ki vâ mơđah tung leh mơd^ng, môi tiah mơdâng kâng, ‘măn drôu xiâm [ă kế kâ dêi mâu hdroâng kuăn ngo, mâu vâi nâ o mơđah tơtro khât. Xua mê, ngin hiăng ai pơkâ kô pơtối hnê khu vâi o, vâi muăn kơdrâi to\n chêng tơgôu koăng, ing rơxông kố troh rơxông ki ê, môi tiah khu to\n chêng dêi Tôh kơpho# Bồ Liêng kố, lơ khu to\n chêng pơlê Sre Nhác cho tơdroăng ki kal athế pêi pro vâ pơtối rak vế ‘na chêng koăng’’.

Sap ing hâi châ Tíu xiâm Mơhno túa le\m tro, tơ’noăng ivá tơring Lâm Hà rah xo, ăm thế Khu to\n chêng koăng vâi kơdrâi Tôh kopho# Bò Liêng veăng mơđah a kong pơlê Lâm Đồng [ă mâu tơring ki ê, khu kố hiăng châ kâ pri hên, mâu [âng kơdeă\n, hlá kơdeăn, ai hên mâu hlá mơ-éa ki mơnhên dêi mâu kong pơlê, tơring. Khoh châ ai tiah mê, xua khu chêng vâi kơdrâi kơhnâ mơhriâm tâp, mơđah rơkê tiô khoi túa vêa vong dêi kuăn ngo tơná.

{ă tơdroăng ki hâk vâ khât [ă pôu râng hnoăng cheăng, khu to\n chêng vâi kơdrâi K’ho a tôh kơpho# Bồ Liêng, pơlê kân Đinh văn, tơring Lâm Hà, kong pơlê Lâm Đồng hiăng mơhno túa le\m tro păng ‘nâng dêi mơngế K’ho, ing mê, veăng kum pro pơro, pro kro ăm tơdroăng cheăng mơhno túa le\m tro dêi tơring, cheăm.

K’Brọp chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng