Hlá tr^ng [ă chếo, rôh apoăng bú tr^ng drô k^ng hlá klêi mê chếo hlá. Malối mâu xiâm ki tro pơreăng kâ ’nhê ó ối pro u\m pôm, xiâm [ă rêi. Mê cho tơdroăng ki kơdrum klo#ng tr^ng ai lối 1 ha dêi nâ Phan Thị Tuý, ối a cheăm Ea Kênh, tơring Krông Pa], kong pơlê Dak Lak. Nâ Tuý ăm ‘nâi, pơreăng tâ tú dâng 2  măng t^ng achê pơla kố, maluâ hiăng xúa mâu túa pơkeăng xôh la pơreăng ôh tá kơdroh, nâ Tuý tô tuăn:

‘’Pêt troh nôkố klêi mê hlo klo#ng tr^ng tâ pơreăng tiah kố rơpo\ng hngêi mơjo ‘nâng [ă tô tuăn. Xua ki pơxúa dêi klo#ng ôh tá hên la liăn pin ‘no pêi pêt mơhá mơngế pêi ga hên ‘nâng‘’.

Xuân hlo tơchuâm a kơdrum klo#ng ai hên xiâm ki tr^ng hlá, u\m rêi pôa Nguyễn Đức Hoan, ối a cheăm Ea Yông, tơring Krông Pac\ tối tiah kố, pơreăng kố xua kơmeăn [ă kơtâ ôa pro tơ‘nhiê pôm la pôa xuân tô tuăn ôh tá ‘nâi xúa pơkeăng ki lâi ăm tơ-[rê bú mơhno a mâu tíu tê pơkeăng tối ăm mâu ki tê pơkeăng ‘na ki tâ dêi pơreăng kâ ‘nhiê, púi ngah tê ăm pơkeăng ki tơtro tơdroăng kố ngăn to pin mơhúa xêh tê.

‘’ Á xuân nhôm xêh pơreăng mê cho môi túa kơmeăn ki lâi ‘ló la ôh tá ‘nâi túa kơmeăn ki lâi. Ngin xuân ai lăm troh a tíu tê pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong mê vâi rôe mâu túa pơkeăng ah pin vêh xôh dêi’’.

Tiô Tie#n sih Tống Khiêm, cho Kăn pơkuâ ngăn ‘na chiâk deăng dêi tơnêi têa ăm ‘nâi, pơreăng tr^ng hlá, u\m pôm cho pơreăng ki hmâ trâm hlo a klo#ng tr^ng. Malối a mâu kơpong tơnêi ki klong, thông, hôk [ă a mâu khế kong mêi hên. Xua vi khuẩn [ă kơmeăn lo kâ ‘nhiê klo#ng tr^ng [ă tơdroăng mot kâ tung rêi klô#ng klêi mê kâ pôm. Kơmeăn cho vi khuẩn ki kâ ‘nhiê a xiâm dêi loăng klo#ng, nhiê mâu tế bào mô, troăng ki djâ ‘mot trếo kơhiâm ăm klo#ng tr^ng, pro ăm klo#ng xuân pơtroh trếo kơhiâm rak hlá. Pơreăng tr^ng hlá, um rêi tâng re\ng châ ‘nâi kô ai troăng hơlâ vâ teăm vâ xôh kơdê. Drêng kơdrum loăng hiăng tâ pơreăng vâi krâ nho\ng o kô chiâng xúa mâu pơkeăng môi tiah kơ’nâi kố:

‘’Mâu xiâm klo#ng tr^ng tro tâ pơreăng pin pui tah, klêi mê, xế puâ a tơnêi, [ă mâu xiâm klo#ng ki u ối pin xúa pơkeăng prô-dion tâng ôh pơkeăng thiô-mê-lat mê-til, hơ’lâk [ă têa klêi mê xôh hên iâ gá ngăn tiô vâi chêh hnê a tơdrong pơkeăng. La pôi ta xôh hên a tơkâng mê thế xôh a xiâm xua vi khuẩn tơku\m hên a xiâm xôh kơtăn sap 7-10 hâi ah pơreăng kô hlâ.

Pak^ng mê, tiô kih sư Vũ Văn Tùng ngế ki rơkê ‘na kih thuât dêi Ko\ng ti Solavina a Dak Lak hmâ pêt klo#ng tr^ng tung hên hơnăm xuân cho môi tung mâu tơdroăng ki xiâm pro vi khuẩn lơ mâu pơreăng châ lo kâ ‘nhiê hên, xua mê, [ă mâu kơdrum hiăng tro pơreăng kâ ‘nhiê pin pôi tá pêt xêo a tơnêi ki hiăng tro pơreăng. Tâng pêt thế xôh pơkeăng a tơnêi ki mê ăm pơreăng hlâ tâi, po thông cho mơ’no têa hiu, rơvât puâ hên iâ gá sap ing 50-100 kg tung môi sao.

 La vâ kơdê pơreăng hlâ tâi a tơnêi ki mê ki tro tâ thế hơ’lêh pêt hdrê loăng plâi ki ê nếo klêi môi rơnó pêt. Pak^ng mê, thế rơvât phon êak ro ki hiăng u\m hơ’lâk [ă kơmeăn ki oh tâ vâ pơreăng Trichoderma kum mơdêk ivá ăm loăng [ă mơdât kơdê mâu pơreăng ối hmuâ tung kơdrum. Tung pơla rak ngăn thế tơtro\ng tơ’nôm trếo kơhiâm vâ mơdêk ivá ăm loa\ng.

‘’Ngăn tiô kơ tơnêi, kong prâi, tơnêi tơníu [ă tung pơla rak ngăn ăm hlo ki xông rơdêi dế klo#ng tr^ng ki pêt mê pin kô chiâng vâ rơvât tơ’nôm mâu phon hưh cơ vi sinh [ă hơ’lâk đăm ki rơvât tơ’nôm ăm loăng xông rơdêi. Tâng ôh, klo#ng tr^ng ôh tá xông rơdêi mê vâi krâ nho\ng o kô kơdroh rơvât tơ’nôm đăm xua tâng klo#ng tr^ng huăn hlá hên kô tơ’lêi tro pơreăng ôa hdrong kâ ’nhiê. Malối tung pơla kong mêi  a Tây Nguyên, klêi rêm hdroh kong mêi hmâ hlo hlá klo#ng tr^ng tơchiê, ôa hdrong kô châ mot kâ tơdjâk troh xo ah hmôi’’.

Tiah mê tơkéa vâ tối pơreăng pro tr^ng hlá, u\m rêi, u\m pôm cho xúa ing vi khuẩn [ă kơmeăn kâ ‘nhiê. Hmâ hlo kâ ‘nhiê drêng kong hngiâm kơchoh, kong mêi hên. Xua mê, tâng kong mêi tô hmâng vâ môi tiah dế kố, vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ kal thế ngăn dêi kơdrum loăng đi đo vâ teăm pơlât todrêng.

Hương Lý rah chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng