Tiô tơdroăng ki hmâ loi dêi mơngế Rơđế, kleăng vông (nâl Rơđế tối dêi grư\) cho khu chêm xeăng, chiâng pơxêh, mơhno tối ‘na ivá ki ó rơdêi. Mơngế Rơđế tối dêi, mâu ngế ki hiăng hlâ, tơkéa vâ tối bu hlâ to ‘na châ, la mơhúa xuân u ối [ă pơlê pơla, ga cho vâ mơhno um méa dêi kuăn kiâ, môi tiah kleăng vông lơ pung pêng [ă hên mâu kuăn kiâ ki ê. Kơ’nâi mê, hơ’lêh ai 7 hdroh chiâng kuăn kiâ ki ê, ah kô vêh chiâng kuăn mơngế nếo.

Mơngế Rơđế hmâ loi tơngah dêi tiah kố, kleăng vông cho kuăn kiâ ki t^ng. Nôu Tuir, ối a pơlê Phơng, cheăm Ea Tul, tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak tối tiah kố, tung t^ng lôi tơnâp kiâ, nâl Rơđế tối dêi Lui Msat, túa kơhnon xuâng cho rơkong ki vâ koh pơ’lâng dêi mơngế ki ối rêh [ă mơngế ki hiăng prôk ối troh kong xeăng, [ă dêi mơhúa jâ pôa roh nah:

 ‘’Ton nah, túa kơhnon xuâng kleăng vông vâi hmâ xuâng tung roh ki ‘mế kiâ. Idrâp chêng knah hiăng chuât xơtó [ă mâu ngế ki xuâng kleăng vông. Mơngế Rơđế pin hriâm môi tiah kleăng vông ki dế kơneăng a hbo plêng. Kố cho túa kơhnhon xuâng ki le\m tro’’.

Xuâng kleăng vông tâ tá kâng

Túa kơhnhon xuâng kleăng vông châ mơnhên ngăn môi tiah um méa dêi mơná kleăng vông ki dế kơneăng a hbo plêng. Túa kơhnon xuâng mê cho tơdroăng ki rơkê [eăn dêi péa pâ ko\ng [ă péa pâ chêng vâ mơjiâng chiâng pro tơdroăng ki rơmuăn, rơpâ. Pái hơ’ngrăng ko\ng đot ngi ‘nâi, hơ’ngrăng kăn [ă h’ngrăng t^ng ối tơdrăng, a kóu kơpeăng ko\ng tơdro tiô kơ kơpeăng chêng prôk [ă châ vêh ngi lâi kơpeăng ko\ng xuân vêh ngi mê há.

Xuâng kleăng vông ga ai péa túa ki hmâ trâm hlo: Ki má môi, vâi hmâ mơđah xuâng to dêi kơpeăng ko\ng, pro kơpeăng ko\ng, hơ’ngrăng ko\ng ăm ga tơdro klêng tê klêng hía. Tung pơla xối rơkâu vó, tâng ai 5 to vó mê mâu ngế ki kơhnhon xuâng xuân athế têk ju dêi ko\ng xuân athế ai 5 hdroh há. Ki má péa, vâi têk dêi ko\ng vâi têk dêi luâ ko, chêng kơ’y^ng tơvêa chôa ‘lâng vâ tơkâ luâ troh a tăng kpan, drêng vâi po mơd^ng tơdah xo tăng xo\n kpan. Drêng tăng loăng xo\n kpan hiăng châ tông djâ mot tung hngêi trá, drêng mê vâi ting ping hơkâ, idrâp chuât xơtó dêi chêng koăng, mâu ngế ki kơhnhon xuâng kleăng vông pơxiâm mơđah tiô kơ rơ-rêk re\ng hrá dêi chêng koăng.

Jâ H’Lăk, ối a pơlê Sah A, cheăm Ea Tul, tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak tối tiah kố, túa kơhnhon xuâng kleăng vông cho vâ krếo thế mâu khu xeăng [ă mơhúa jâ pôa prếo vêh [ă pơlê cheăm tung hâi t^ng kân:

‘’Kơhnhon xuâng kleăng vông vâi hmâ xuâng tung mâu roh ki ‘mế kiâ. Pak^ng mê, châ xuâng tung t^ng tơdah ‘mot tăng loăng xo\n kpan, vâi xuâng tâ tá kâng, nâl Rơđế tối dêi gơng kut, gơng plao. Túa kơhnhon xuâng cho vâ mơhno tối mơná kleăng vông kô chông djâ mơhúa mơngế ki hiăng hlâ vêh [ă dêi jâ pôa a kong plêng. Hriâm xuâng kleăng vông xuân pá há, túa ki vâ hnhó ko\ng môi tiah chêm dế kơneăng a hbo plêng, rế ai hên ngế xuâng thăm rế le\m tâ. Drêng xuâng tung T^ng tơdah xo tăng loăng xo\n kpan, túa kơhnhon xuâng kleăng vông ối le\m luâ tâ kơ mê hên’’.

Xuâng kleăng vông vâi hmâ to\n chêng koăng rơ-rêk ki re\ng, thâ, mơdêi, mê cho chêng knah, pro ăm hâi ki mơd^ng mê thăm rế krip krih tâ nếo. {ai chêng ki to\n xuâng kleăng vông mê hmâ to\n tiô tơdrá rơkâu xeăng tung t^ng lôi tơnâp kiâ lơ ‘mế kiâ. Ếo pơtâk ki vâ xuâng kleăng vông mê xuân phá tơviah há: ếo pơtâk ki mê vâi hmâ vế prế ing mâu tơmeăm ki krá, rơneăm hên um ki tơviah tâ ếo pơtâk ki tiah hmâ hlo. Pôa Thu, ối a pơlê Yao, cheăm Ea Tul, tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak tối tiah kố:

‘’Rơnuâ ếo kơpe\n tiô khôi hmâ drêng xuâng kleăng vông. Mâu ngế ki kro mê nếo tơxâng vâ krếo thế mâu vâi nâ o veăng xuâng. Hmâ hlo ai sap ing 4 troh 5 ngế hmâ xuâng kleăng vông kố. Hdrối nah, mâu ngế ki chiâng xuâng kleăng vông cho mâu vâi kơdrâi ki hiăng hên hơnăm, kro mơdro\ng’’.

Rơtế xuâng [ă idrâp chêng koăng ki hơniâp ro, mâu vâi krâ [ă kơpeăng ko\ng, kơpeăng chêng ki rơpâ, rơmuăn rơnuâ ếo pơtâk dêi hdroâng kuăn ngo, xuâng kleăng vông cho vâ mơhno túa kơhno xuâng ki le\m krip, tơtro. Nốkố, tơdrêng [ă tơdroăng mơnhông cheăng kâ, tơ’mot hên mâu tơdroăng mơhno túa le\m tro thăm rế châ tơtêk, kal ai păng ‘nâng tơdroăng veăng kum môi tuăn dêi vâi krâ-nho\ng o veăng rơtế [ă khôi túa, vêa vong dêi hdroâng kuăn ngo tối tơdjuôm dêi túa kơhnhon xuâng kleăng vông dêi hdroâng Rơđế tối krê.

Pơtối rak vế, ‘măn chôu ki kơnía git dêi mơhno túa le\m tro hdroâng kuăn ngo ti xê to pro le\m ăm tơdroăng rêh kâ ối, mê ối po rơdâ vâ mơnhông ‘na tơ’mot tơmối mot ôm hyô pơlê pơla ki u ối rak vế khoi túa, vêa vong dêi hdroâng kuăn ngo.

H’Za Wut chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng

Ki phá tơ-ê kơchâi Ktuk dêi hdroâng kuăn ngo Rơđế

Kơchâi kâ ki pế ing plâi Ktuk a mâu pơlê mơngế Rơđế cho kơchâi kâ ki kơhiâm phá tơ-ê. Kơchâi kâ kố gá kơhiâm ki tơviah, hlối hơ-iâ pro ngeăm, hlối hăng ing râm hăng drêh, hlối xú ho\m ing kơte\m xâk.

Nâ H’Juan Niê, ối a [uôn Phơng, cheăm Ea Tul, tơring }ư Mgar, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi: Ktuk cho môi kơchâi kong hmâ huăn a k^ng têa kroăng, têa plông. {a\ loăng ki kố bu plâi a dâng khế 3 rêm hơnăm:

‘’Lăm krí plâi Ktuk a k^ng têa plông. Loăng ki kố huăn a k^ng têa plông, pin pui pêt mê xuân thế pêt achê têa nếo rêh. Xiâm loăng kân [a\ ai ilá. Mơngế Rơđế ngin hâk vâ kâ plâi Ktuk’’.

Kơchâi kâ pế ing plâi Ktuk tung rêm rơpo\ng mơngế Rơđế hdrối nah hmâ pế kâ dêi rêm roh kâ hmê. Mơhé mê, tiô nâ H’Juan Niê, kơchâi kố ôh tá xê to pế to plâi Ktuk mê thế tơvât hên tơmeăm ki ê, hmâ pế [a\ ká têa plông.

Tơdroăng pế kơchâi kâ ing plâi Ktuk tơ’lêi hlâu, mơngế Rơđế kơbố xuân ‘nâi pế kơchâi kâ kố. Nâ H’Juan Niê tối ăm ‘nâi:

‘’Plâi Ktuk pin krí djâ vêh a hngêi pêi pin âp chên ok tah têa a mơngeăn, tơkôm ngê mê pêi tơdjuôm [a\ po, [o#t ngot, po hăng ki ê hía. Kô chiâng râm hlá toih ki ku\n kô kâ kơhiâm tâ’’.

Kơchâi kâ pế ing plâi Ktuk gá ngeăm, xú ho\m po hăng [a\ xăng ‘mr^t dêi klêa ká. Kơchâi kố ôh tá xê to pế kâ rêm hâi tung rơpo\ng hngêi, mê ối pế kâ tung mâu hâi po mơd^ng, t^ng kân dêi mơngế Rơđế.

Ngoh Y Lươm Niê, ối [uôn Huk, cheăm }ư Mgar, tơring }ư Mgar, Dak Lak tối ăm ‘nâi, xua plâi Ktuk rế hía rế pá vâ tăng, xua mê kơchâi kâ ‘’ki kâ hên hmê kố’’ chiâng kơchâi kâ ki kơhiâm phá tơ-ê:

‘’Kơchâi kâ pế ing plâi Ktuk á hâk vâ kâ ‘nâng. Hên ngế xuân hêng vâ kâ kơchâi kố, xua sap ing ton nah ngin hmâ kâ dêi kơchâi kố. Gá cho kơchâi kâ ki kơhiâm phá tơ-ê dêi mơngế Rơđế ngin’’.

Kơchâi kâ ing plâi Ktuk ôh tá xê rơnó ki lâi xuân ai, mê thế troh mơ’nui rơnó tô rêm hơnăm mơngế Rơđế nếo châ kâ. Kơchâi kâ ai tu\m ki tâ hơ-iâ, hăng, xăng mr^t kố pro ăm roh kâ hmê dêi rơpo\ng tơtô [a\ xú kơhiâm phá tơ-ê dêi ngo ngối kong kế Tây Nguyên.

            A Sa Ly chêh, tơplôu [a\ tơbleăng