{ă mơngế M’nông, drêng muih treăm chiâk, tơdroăng pêi deăng tâi tâng vâi krâ - nho\ng o pơrá hiăng hlê ple\ng ki rak vế ngăn kong ki chiâng xêh tâ tá. Vâi bu pêi to a poh ki tơná vâi hiăng vê hdró hdrối mê. Xá kong ki u ối tâ tá mê vâi xuân ối rak vế, roăng lôi loăng nhâ kong ti mê, ôh tá ăm on châ chếo kâ kong tâ tá, vâi hiăng kơvê kong ki vâ muih treăm [ă kong ki vâi roăng lôi. Xua kuăn pơlê loi tơngah dêi tiah kố, tâng ai ngế ki pro tơ’nhê kong ki ôh tá khoh mê, xeăng kong kô pơxâu phak, kô ai khu hơkái, to kâ ‘nhê báu, kô ai chêm kâ ‘nhê alâi, plâi, to lo kâ ‘nhê pôm, pro tơ’nhê tâi tâng kế tơmeăm mơjiâng tung chiâk mê.

Pôa Khương, Krâ pơlê a cheăm Ea Huar, tơring {uôn Đôn, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi, roh vâi krâ nah, mơngế M’nông hmâ rêh kâ ối ki hên kơnôm tơngah to ing kong kế, pêi chiâk pêi deăng vâ ai báu prá lâi, xua mê khoh ‘nâi nhên tơdroăng pêi chiâk deăng kal athế rế rak vế loăng nhâ tung kong.

 ‘’Ki ahdrối tâ, pin mot tung kong vâ rah xo môi kơpong tơnêi xá tung kong, klêi mê vâi hmâ kơnôm môi ngế hơnăm hiăng hên, cho krâ pơlê vâ lăm ngăn xá kong ki mê hôm le\m lơ ôh. Xua roh vâi krâ nah, bu ai to mâu ngế ki hiăng hên hơnăm mê nếo ‘nâi klê, rơkê ple\ng vâ tăng rah xo môi kơpong tơnêi xá ki dâi le\m. Pơtối mê, vâi krếo thế vâi krâ-nho\ng o, hdroâng hdrê, pú hmâ rơtế lo lăm muih treăm chiâk. Vâ ai poh ki dâi le\m mê kal athế tăng rah xo tơnêi ki hơpok le\m, tơnêi ki dâi le\m; tâng ‘nâi tăng rah xá ki le\m mê drêng chối báu ah kô dâi le\m há.

Hdrối nah tơnêi tíu ối kân rơdâ, rêm rơpo\ng hmâ pêi châ sap ing 1 troh 2 ha tơnêi kong vâ pêi chiâk pêi deăng. La nôkố, tơnêi hiăng tâi, bu pêi chiâk ku\n tê. Tung chiâk tâng ai mâu loăng ki ku\n, loăng ki ôh tá dâi vâi nếo ko tah, ki u ối cho mâu loăng ki kân [ă mâu loăng ki kơnía vâi kô roăng lôi ti mê’’.

Mơngế M’nông vâi hmâ rêh ối achê kong, xua mê, sap ing roh ton vâi krâ nah hiăng mơjiâng chiâng ai tơru\m tơdroăng cheăng [ă kong. Mơngế M’nông hmâ tối: ‘’Kong cho hơkup hngêi ki vâ hding, rak ngăn, kring vế; kong xuân cho tíu ối dêi mâu ngế xeăng ki mơngế M’nông chiâng vâ rơkâu xối kơnôm ai tơdroăng ki to\ng veăng drêng rêm hdroh trâm xahpá tung rêh kâ ối’’. Pôa Khương xuân tối ăm ‘nâi, xua mơngế M’nông hmâ đi đo rak vế tro tiô luât ki hiăng pơkâ sap ing rơxông vâi krâ nah, xua mê, rế muih treăm, rế ai hnoăng rak vế ngăn kong. Tơdroăng ki rơkê ple\ng mê hiăng châ hnê tối, ‘măn ăm sap ing rơxông vâi krâ roh nah tá troh nôkố.

‘’Tung rơpo\ng hngêi á mê roh vâi krâ nah, á hmâ tâng nôu pâ á hnê tối, tơbâ, klêi kơ’nâi nôu pâ, jâ pôa á hiăng hlâ, pá ai kơbố xếo, mê tơná á nếo ki pôu râng hnoăng cheăng mê vâ hnê ăm kuăn cháu tung rơxông la ngiâ. Ki mê, ga cho môi tiah tơdroăng ki vâi krâ hiăng hnê tối ăm sap ing rơxông hdrối nah, rêm [ăng chiâk ki pin pêi kâ mê ki vâ ton hlái bu ai 4 hơnăm, klêi mê, tơnêi ôh tá hơpok le\m xếo. Tâng mơngế ki ê troh pâ pin vâ pêi kâ a tơnêi ki mê, tâng pin ôh tá ăm kơ vâi, mê vâi xuân tá ti khên pêi a [ăng tơnêi ki mê.

Klêi mê, tơná pin nếo ki tơno tơnêng [ă nho\ng o vâ tăng rah môi xá ki ê vâ xôh, muih, treăm, po pông, chối báu, mơdâ alâi. Klêi kơ’nâi pêi kâ a [ăng tơnêi ki ê dâng 3 troh 4 hơnăm pin kô vêh pêi dêi [ăng tơnêi poh ki hdrối nah vâ po pông tơnêi pêi pêt kế tơmeăm, poh ki pin hiăng chúa lôi dêi ton hơnăm loăng pơlái kô huăn nếo, hlá kô ruih pok, tơnêi kô hơpok le\m môi tiah hdrối nah nếo’’.

Roh nah, mơngế M’nông hmâ chối báu chiâk tiô túa ki muih treăm, hdroh chôu klêi mê, chối báu, mơdâ hdrê. Klêi kơ’nâi to lâi hơnăm pêt mơjiâng tơmeăm a [ăng chiâk ki mê tơnêi kô ôh tá hơpok le\m xếo, kuăn pơlê kô lo lăm tăng kong, xá ki ê nếo vâ muih treăm. La vâi ôh tá la lâi muih treăm a xá kong ilâng má pái lơ má pu\n, mê vâi bu athế vêh pêi dêi to a [ăng tơnêi ki vâi hiăng muih treăm hdrối nah.

Xuân tiô pôa Khương tối, túa ki  xôh, muih, treăm a xá ki nếo xuân pro môi tiah hdrối, vâi athế rak vế tro tiô kơ luât ki vâi krâ hiăng hmâ hnê ăm sap ing hdrối nah. {ă mơngế M’nông, kong ôh tá xê to tíu ki vâ pêi pêt mơjiâng kế tơmeăm, mê kong ối cho tơmeăm t^ng. Ai mâu kơpong ki chiâng vâ chối báu la xuân ai mâu xá tơnêi ki ôh tá khoh, xua ga cho kong rak kơnho\ng têa, ôh tá khoh muih treăm vâ chối báu, pêt alâi.

‘’Ai mâu xá ki pin ngăn mê cho kong ki t^ng, a kơpong kong, xá ki mê ôh tá khoh chiâng ko kếo loăng. A tíu ki mê bu chiâng roăng rak loăng kong ăm ga chiâng dâi le\m. Kong ki mê ga cho vâ rak vế kơnho\ng têa ăm tơná kuăn pơlê pin, xua mê hmâ bô bố xuân môi tiah, tá mâu vâi krâ troh a vâi rơtăm xuân ôh tá chiâng mot tung kong ki mê vâ ko kếo loăng. Tâng ai ngế ki lâi mơhno\ng mot tung kong ko kếo loăng kô trâm tơdroăng ôh tá mơhúa.

Sap vâi krâ nah vâi hiăng hmâ loi dêi tiah mê, ko kếo loăng ko tro châi tamo, xua amê ai xeăng kong, xeăng ngo, xeăng loăng rak ngăn kong. Kong ki t^ng mê, kuăn pơlê bu chiâng rak ngăn, po văng nhâ ăm kong chiâng thăm rế dâi le\m mê ga hôm. Rơxông ngin nôkố xuân hiăng hmâ pơchân tối ăm kuăn ‘ne\ng hên ‘nâng, pin ai hnê tối, pơchân khe\n ‘nôi mê kuăn cháu nếo ‘nâi rak vế ngăn kong. Nôkố, tơnêi têa hnê tối thế pin rak vế ngăn kong, mê cho tơdroăng ki tro [ă ai pơxúa khât’’.

Tơdrêng [ă mơnhông rêh kâ ối, pêi lo kế tơmeăm, túa pêi cheăng kâ dêi hdroâng mơngế M’nông hiăng chôa ‘lâng hơ’leh. Mâu tơdroăng ki rak vế ngăn kong dêi hdroâng M’nông xuân ối pơtối, ai mâu tơdroăng rơkâu xối xeăng ‘na rak vế, ngăn kong xuân châ pêi pro, klêi kơ’nâi môi rơnó chiâk mâu pơlê cheăm pơrá ai rơkâu xối, môi tiah T^ng kơno têa, T^ng rơkâu xối xeăng kong, T^ng kâ báu nếo [ă hên mâu tơdroăng mơd^ng ki ê. Ing mê, rơxông hdrối nah hmâ hnê pơchân tiô kơ luât vâi krâ cho vâ hnê tối ăm rơxông kuăn cháu ‘na rak vế, pơtối mơjiâng kong ăm i tro tâ.

H’Thi Rơya chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng