Ki hlê ple\ng tung túa pêt [ă rak ngăn plâi ki ai pơluăn

Xua pêt mâu prá alâi iâ hâi ôh tá châ tơ-[rê tung cheăng kâ môi tiah pói vâ, kơtăn kố 6 hơnăm, rơpo\ng ngoh Bùi Văn Xuyến, ối a thôn 6B, cheăm }ư Êa Lang, tơring Ea Kar, kong pơlê Dak Lak hiăng khên tơnôu hơ’lêh pêt vâ chê 2.000 xiâm krui ngeăm, krui chôu. Tô tuăn ‘na kih thuât rak ngăn, rah tơnêi pêi ăm tơtro, rak ngăn ăm loăng plâi dâi le\m, păn plâi kân le\m a kơdrum dêi rơpo\ng mê nôkố krui chôu khêi hlá u\m rêi pro ngoh tô tuăn, ôh tá ‘nâi hbrâ mơdât môi tiah lâi ăm tơtro.

Kơdrum kố ai 700 – 800 xiâm krui chôu laga hlâ 20 xiâm, nôkố tá hâi ‘nâi xôh pơkeăng ki lâi vâ hbrâ mơdât. Xuân rơvât phon môi tiah vâi há laga mâu xiâm ki mê gá hmếo pơ khêi hlá, u\m rêi, pá vâ pơlât.

Xuân môi tiah rơpo\ng ngo Xuyến, kơdrum dêi rơpo\ng ngoh Hà Thanh Tuấn ối a thôn 6B, cheăm }ư Êa Lang, tơring Ea Kar tung pơla achê kố hlo ai krui ngeăm, krui chôu hlá khêi chôa ‘lâng hlâ pro ngoh tô tuăn.

Rơpo\ng á ai pêt 1 rơpâu xiâm krui ngeăm, krui chôu laga tung kơdrum ai to lâi xiâm tro tâ pơrea\ng, ôh tá ‘nâi pơrea\ng ki lâi. Má péa nếo cho hngêi á hơnăm kố nếo mot hơnăm má péa laga plâi gá bra brần [a\ ai hên plâi rơheăng’’.

Krui ngeăm, krui chôu kô pêt a hên tơnêi, môi tiah tơnêi achê têa kroăng, tơnêi ngo ngối, tơnêi ai prêi. Hyôh tô hngiú [a\ têa ai tơdjâk kân troh ki dâi le\m [a\ xông kân dêi plâi. Pôa Đoàn Đức Hồng, ối a thôn Giang Điền, cheăm Ea Puk, tơring Krông Năng tối ăm ‘nâi, tung pơla loăng tá hâi ai plâi, tơdroăng pêt dâp ăm sâp rơngiêp cho kal khât vâ tơniăn kơdroh têa châ lo pakong a rơnó tô.

Vâ ai kế dâp ăm sâp rơngiêp mê á pêt loăng karê, loăng karê rơmon ối tối cho loăng keo rơmon vâ dâp sâp rơngiêp ăm mâu loăng plâi nếo pêt apoăng. Nôkố drêng hiăng tơniăn mê loăng karê mê á trốu tơkâng vâ pêt tiêu. {a\ têa tôh mê chiâk deăng á achê têa, to lâi sao tơnêi kố ôh tá tô tuăn ‘na têa tôh. Tối tơchuâm cho bê têa vâ tôh’’.

Drêng pêt, vâ loăng plâi xông kân rơdêi le\m, plâi kân, ai têa ngeăm hên, pơlua#n ôh tá khăng, mê pơkâ mơngế pêt thế ‘nâi kih thuât rak ngăn ing go#m tơnêi a xiâm, trốu tơkâng, rơvât phon, tôh têa tro rơnó, tôh tu\m. Pôa Huỳnh Hữu Vân, ối a thôn Hòa Thanh, cheăm Ea Nuôl, tơring {uôn Đôn tối ăm ‘nâi, thế rah mâu phon ki dâi le\m, ‘nâi xiâm kối nhên [a\ châ pơkuâ krá tơniăn. Tơtro\ng xúa mâu phon sinh hok hlá le\m ăm tơnêi, kơdroh ôa hdrong kâ ‘nhê.

Kơdrum kố á rơvât phon sinh hok hên  xua phon kố vâi hiăng pro ăm le\m. {a\ á xuân đi đo rơvât NPK laga rah rôe phon NPK ki dâi le\m, ôh tá pro ‘mêi loăng plâi. Tơdrêng amê á xuân rơvât phon sinh hok, ai tiah mê chiâng ai plâi krúa le\m mê tơniăn rơvât phon ki mê, xua mê kơpong tơnêi á krúa le\m, lơ pro tơnêi môi tiah lâi ăm gá krúa le\m, ôh tá xê rôe phon rơvât hmâng vâ thăm pro tơ’nhê tơnêi, ôh tá le\m ăm loăng plâi. Xua tơnêi hiăng ôh tá le\m, mê rơvât puua vâ đo# PH kơdroh ki chôu tơnêi’’.

Rơtế [a\ tơdroăng rơvât phon mê tơdroăng mê tơdroăng mơdât ôa hdrong kâ ‘nhê cho kal tơmâng pêi pro. Tiô pôa Vân, krui ngeăm, krui chôu cho loăng plâi kâ hmâ ai hên ôa hdrong kâ ‘nhê, laga drêng loăng hiăng ai plâi mê tơdroăng xúa phon ho\a hok kal tơmiât nhên tâng xúa ôh tá tro tiô pơkâ kô tơdjâk troh ki dâi le\m plâi kâ [a\ ôh tá tơniăn [a\ ivá mơngế ki rôe xúa.

Ôh tá ai la lâi á xúa pơkeăng ho\a hok, má péa nếo ôh tá xúa hmâng vâ phon rơvât [a\ pơkeăng. Pơtih môi tiah nôkố tung môi khế á pơkâ pơlât péa hdroh tê. Pơtih môi tiah á poê, mê á xôh pơkeăng sinh hok. Pơkeăng mê cho pơkeăng sinh hok vâi hiăng pro ăm le\m tơniăn, ôh tá xê pơkeăng ho\a hok. Klêi kơ’nâi xôh mê 15 hâi kơ’nâi á nếo krí plâi, mê cho pêi troh 30, tro kơtăn dêi pó 15 hâi drêng mê loăng plâi nếo tơniăn’’.

Tơdroăng kal vâ trếo kơhiâm [ă hbrâ mơdât ôa hdrong kâ ‘nhiê a loăng krui ngeăm, krui chô

Vâ vâi krâ nho\ng o [a\ pú hmâ ‘nâi ‘na kih thuât pêt [a\ rak ngăn loăng plâi kâ ai pơlua#n tối tơchuâm, krui ngeăm, krui chôu tối phá xêh, tung tơdroăng pơtối mê, tiên sih Hoàng Mạnh Cường, Kăn pơkuâ môn pêt kong [a\ loăng plâi kâ, Vie#n khoa hok kih thua#t pêi chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên kô hnê vâi krâ ‘na rơvât phon [a\ hbrâ mơdât pơrea\ng a krui ngeăm, krui chôu.

Mâ vâ hdrê loăng plâi ki lai tơdroăng thế ’nâi nhên ki xiâm dêi loăng kô kum mơngê ski pêt ‘nâi rak ngăn ti lâi vâ tơtro [ă tơrêm  rơnó loăng xông kân vâ pro pơxúa tơ-[rê , châ xo hên. Tiô tie#n sih Hoàng Mạnh Cường, Ngế pơkuâ ngăn ‘na loăng kong [ă loăng plâi kâ, Vie#n khoa hok kih thuât ngăn ‘na Chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên, loăng krui ngeăm, krui quýt tối phá xêh, loăng plâi kâ ki ai châ tối tơchoâm kô rêh [ă xông kân tung pơla ki  kong tô, hngíu sap ing 13 troh 38 độ C.

 Kơlo ki achê hơngế ki hngiú tô kơhâi [ă kơmăng rế hên, mê plâi lơ châ loăng kô tơniăn. Thăm nếo, loăng plâi kâ ki ai ‘ni  vâ hên [ă  têa, malối tung pơla loăng tơpo reăng, kơ’muăn plâi, la xuân oh tá vâ têa châ lu xiâm. Tung rơnó mêi, kơlo têa mo\ng tung kơdrâm tơnêi hên [ă oh tá teăm châ lo, loăng kô tro u\m rêi pro tr^ng hlá [ă hlâ.

{ă krui ngeăm, krui quýt , tối tơchoâm cho loăng plâi ki ai ‘ni mơtiah mâu krui mê ai trếo le\m má môi cho reăng ki vâ kơ’muăn plâi, kal hên têa, tung pơla pêt rak ngăn kal vâ hên têa. {ă mâu kơpong ki pin vâ pêt mê thế ngăn nhên kơpong ki mê têa hôm hmâ lu. Má péa [ă krui ngeăm, phon rơvât cho kal, malối cho tung pơla ai plâi. Má pái tro ôa hdrong kâ ‘nhiê hên. Malối [ă mâu hdrong ki ối a a krui ngeăm  vâi hmâ kâ pro troăng ăm ôa tăng măng.

{ă mâu pơreăng ki tơviah cho hdrông rêi. Pin ‘nâi tiah kố [ă loăng krui ngeăm ing peăng kơnho\ng troh peăng hdroh  loăng krui ngeăm  hmâ tro mâu vi rus kâ ‘nhiê. Pơtih tơdroăng châ sap peăng kơnho\ng tro peăng mâ hâi lu. Mâu pơreăng ai mâu pơkeăng ki tơciah, cho mơ-eăm hdrông rêi. Pin hmâ ‘nâi tiah kố mâu krui ngeăm ing peăng kơnho\ng troh peăng hdroh nam châm kô tro mâu  vi rus dêi krui ngeăm ing peăng kơnho\ng peăng hdroh .

Mơtiah pơreăng greening cho môi túa pơreăng ki rơ iô. Vaia krâ nho\ng o thê stơtro\ng ki xiâm dêi krui ngeăm, krui quýt gá kâi chiu [ă mâu kơpong ti tô, kơpong kong prâi tô teăng [ă ki tơviah ‘na tô hngiú kơhâi [ă kơmăng tâng kong rê stô krui ngeăm, krui quýt rế lem [ă kơtóu plâi hên. Tâng pêt krui ngeăm, krui quýt a kơpong ki hngiú oh tá tơtro.

 La krui ai hên hdrê, ai hdrê ki ‘nâ vâ [ă tơnêi kơpong hngiú, mơtiah Sơn La, Thái Nguyên mê mâu hdrê krui ki mê tơtro [ă kơpong hngiú. La ki hên mâu hdrê hdrui ngeăm krui quýt vâ a kơpong tơnêi tô mơdrăng, gá kô ai têa ngeăm hên, mê cho ki xiâm dêi krui.

Pak^ng ‘na ki tô hngiú [ă têa ngeăm tung krui mê trếo tơnêi xuân tơdjâk kân troh ki le\m dêi plâi. Tiô tie#n sih Hoàng Mạnh Cường, krui ngeăm, krui quýt vâ pêt a tơnêi ki hơpok. To a kơpong tơnêi bazan plâi krui oh át hên, ki le\m gá oh tá tơ’mô. Xua mê vâi krâ nho\ng o thế rah xo tơnêi ki tơtro vâ pêt krui.

Malối krui ngeăm, krui quýt vâ a kơpong tơnêi ki khăng kơtô lơ tơnêi ki hơpok. Malối tơtro [ă kơpong tơnêi ki hơpok. {ă mâu tơnêi bazan drêng pêt vâi krâ nho\ng o kô hlo môi tơdroăng kile\m dêi krui kơdroh hên tâng vâ pơchông [ă tơdroăng pêt a mâu kơpong tơnêi ki hơpok. Xua tơnêi bazan ai trếo sát hên mê plâi kô chô tâ tâng vâ pơchông [ă ki le\m dêi plâi.

Tie#n sih Hoàng Mạnh Cường ăm ‘nâi, tơdroăng tơ’nôm trếo kơhiâm ăm loăng ki plâi ai ‘ni cho tơdroăng ki kal, oh tá xê to pơkâ troh kơtóu plâi hên mê ối troh tá ki le\m dêi plâi. Tơdroăng rơvât phon oh tá tro hâi khế, tá tro rơnó, oh tá tro tiô pơkâ dêi loăng kô pro ki vâ tơku\m trếo khoăng [ă xik tung plâi oh tá hên, pro plâi chiâng chô hên, oh tá ai têa ngeăm hên, plaia gá ku\n, yă tê chiâng rơpâ.

 Xua mê, tung pơla loăng xông kân thế rơvât phon tro tơdroăng  vâ tơniăn ăm loăng drêh dêi plâiai hên trếo ki lem trung vi lươ\ng ăm loăng.

Tung pơla krí xo thế ko tah tơkâng ki ai hdrong kâ, toh têa iâ 20 hâi, tơ’nôm xoh phon hlá, phon choi a xiâm vâ ăm loăng lo reăng kơ’muăn plâi.

{ă phon rơvât ăm loăng krui ngeăm, krui quýt pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng  rơvât tro tiô rơnó. Drêng tung pơla ai plâi pin pôi tá rơvât phon đăm, pin tơku\m rơvât phon lân [ă kali. {ă ki malối pin thế tơ’nôm mâu trếo vi lươ\ng. trung lươ\ng [ă vi lươ\ng vâ tơku\m mâu trếo khoăng [ă xik ngeăm.

Tâng pin rơvât hên phon đăm a pơla loăng ai plâi kô pro plâi chiâng tơruih hên. Má péa nếo phon ki rơvât tung rơnó pin pơxiâm pro ăm loăng lo reăng kơ’muăn plâi mê pin thế kơdroh trếo đăm [ă lân, pin thế ơvât hên iâ kali mê loăng kô tơpo reăng kơ’muăn plâi hên tâ.

Tơdrêng [ă rơvât phon vô cơ mê phon hưh cơcho túa phon châ mơhnhôk thế rơvât a mâu loăng plâi ki pêt. Tơdroăng tơ’nôm trếo kơhiâm ăm loăng krui ngăm, krui quýt, phon hưh cơ rơvât ăm tơnêi môi hơnăm môi hdroh, phon êak ro ki tro tâ cho phon êak chêm pa-ra-ut, phon êak í. Tâng oh tá ai phon hưh cơ ki hiăng mơ-u\m kô chiâng rơvât phon hưh cơ vi sinh.

Phon hưh cơ [ă tâi tâng mâu hdrê loăng plâi xuân tro. Phoh hưh cơ tiô a tơmiêt cho môi ngế cheăng ‘na khoa hok mê ngin hnê tối ăm vâi krâ nho\ng o thế tơku\m rơvât phon hưh cơ. Malối loăng krui ngeăm, krui quýt cho loăng plâi ki tơtro  rơvât mâu phon lân [ă kali hên ,mê phon êak ro [ă phon êak chêm pa-ra-út cho túa phon ki le\m tơtro má môi rơvât ăm loăng krui ngeăm, krui quýt.

Tiê#n sih Hoàng Mạnh Cường tối tơbleăng tơdroăng tí tăng ngăn ‘na tơdroăng rơvât phon vô cơ tung môi hơnăm  [ă tâi tâng phon rơvât tiah kơ’nâi kố:

-Loăng ki sap 1-2 hơnăm: rơvât rêm xiâm, tơdế kg puâ+ 80 troh 150 gram đăm +100 troh 150 gram lân+ 100 troh 150 gram kali.

-Tối tơbleăng tơdroăng séa ngăn phon vô cơ  ki vâ rơvât tung hơnăm [ă:

-Loăng ki sap 4-5 hơnăm: rơvât rêm xiâm: 0,7kg  puâ+200 troh 250 gram đăm+150 troh 200 gram lân+150 troh 250 gram kali.

-Loăng  sap 6-7 hơnăm: rơvât a rêm xiâm mê 1 kg puâ+300 troh 400gram đăm +250 troh 300 gram lân +300 troh 400 gram kali.

-Pơla loăng lo reăng thế rơvât tơ’nôm hên lân [ă kali.

-Pơla hdrối vâ krí 20 hâi thế rơvât tơ’nôm kali vâ mơdêk ki ngăm dêi plâi.

-Pôi tá rơvât phon Urê rơbông kô pro krui ngeăm, krui qút chiâng cô, hía ki le\m dêi krui, tê oh tá kơnâ.

Pó vâi krâ nho\ng o nếo klêi tâng tie#n sih Hoàng Mạnh Cường, Vie#n khoa hok kih thuât ngăn ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên  ‘nê kih thuât pêt [ă rak ngăn loăng plâi kâ ki ai ‘ni.

H’Xíu H’Mok rah chêh

Gương prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng