Péa pái hơnăm achê pơla kố, kơdrum krui ngeăm hrê ku\n Đăng Khoa, tôh kơpho# 6, bêng Khánh Xuân, kơpong pơlê kong kơdrâm Buôn Ma Thuột chiâng tíu lăm hyô ngăn dêi hên kuăn pơlê [ă tơmối troh tăng rôe kơchâi plâi pôm krúa, tơniăn.

Bú 2 ha tơnêi prêi hmốu, ôh tá tơtro [ă tơdroăng pêt kơphế, pôa Trần Đăng Thông, hiăng pêt kơchâi, nhâ [ă mâu hdrê loăng plâi kâ môi tiah krui ngeăm hrê ku\n, plâi ối, plâi mit, [ă păn chu í, ro [ă chiu. Tung mê, loăng krui ngeăm hrê ku\n châ pêt hên má môi, châ 750 xiâm tung lối môi [ăng tơnêi. Troh nôkố, mâu hdrê loăng ki kố xuân hiăng xông dâi le\m, tung mê loăng krui ngeăm hdrê ku\n hiăng pro pơxiâm châ xo hên, châ lối 1 rơtal 300 rơtuh liăn tung môi hơnăm. Pôa Trần Đăng Thông, kăn kơdrum pêt krui ngeăm hrê ku\n Đăng Khoa ăm ‘nâi:

‘’Môi hơnăm kô châ krí 6 hdroh. Sap ing hơnăm má 4 tơngi kô rêm xiâm loăng kố ai sap 80 troh 1 tă 2 plâi. Bú nhân [ă yă ki rơpâ má môi 20 rơpâu liăn, mê rêm xiâm loăng kô châ xo 1 rơtuh 600 rơpâu liăn, nhân [ă lối 700 xiâm loăng kô châ to lâi?’’

Yă ki rơpâ má môi dêi krui ngeăm hrê ku\n tê a tâi tâng mâu kơdrum krui ngeăm hdrê ku\n nôkố a kơlo 20 rơpâu liăn môi kilô, la [ă krui ngeăm hdrê ku\n Đăng Khoa đi đo ai yă hên tâ, sap ing 23 troh 25 rơpâu liăn môi kilô. Krui ngeăm hdrê ku\n ôh tá le\m la ki ngeăm gá chía ngeăm ‘nâng, cho plâi kâ krúa, tơniăn xua ôh tá xôh pơkeăng. Kố cho ki pro ăm krui ngeăm hrê ku\n Đăng Khoa châ tê [ă yă kơnâ tâ yă ki hmâ tê, la đi đo ai ngế chêh inâi lăm rôe, châ tê dêi tâi.

Kơ’nâi 5 hơnăm rơtế [ă pêt loăng plâi krui ngeăm hdrê ku\n, pôa Trần Đăng Thông hiăng hlê hên túa pêi. Tiô pôa, drêng pêt krui ngeăm bú rak ngăn rêi mê loăng kơ xông rơdêi. Klôh pêt plâi krui ngeăm hdrê ku\n rơdâ 20cm x 20cm, rêm xiâm kơtăn dêi rơpó 1,5m. Vâ plâi gá ngeăm [ă ai têa hên thế rak ngăn krâu tro kih thuât, rơvât phon tu\m, thế kơhnâ tôh bê têa, rak ki hngiâm ăm loăng, la pôi tá ăm têa châ lu xiâm.

Loăng krui ngeăm hdrê ku\n tơ’lêi tro ôa hdrong kâ ‘nhiê, môi tiah xo têa nheăn, tr^ng kông hlá, rối tr^ng kâ plâi [ă hên tơdroăng ki ê, thế kơdê tâi pơreăng ki ối tung tơnêi  hdrối vâ pêt xuân môi tiah tung pơla loăng xông kân thế lăm ngăn dêi kơdrum, vâ re\ng châ ‘nâi ôa hdrong kâ ‘nhiê vâ teăm hbrâ tơnáu. Mơ-eăm ăm ai plâi le\m, tơniăn châ hên ngế vâ rôe. Pôa Trần Đăng Thông tối:

‘’Ôh tá la lâi a xúa pơkeăng kơdê kơmeăn ing Natrigon, Antrencon, tâi tâng tơdroăng xuân ôh tá xúa. Xua mâu túa plâi ki kố ton hâi kô pro ăm loăng rế pá dâi, tâng rơvât trếo sinh học, xúa Nonama. Ing Trichodrerma, klêi mê ai têa ngeăm [ă phon gá klêi mê pro ăm hyôh 48 chôu hlối, klêi mê tơdế khế xôh 1 hdroh gá kô pro ngiât le\m đi đo, vâ pro tơniăn ăm loăng’’.

Sap hơnăm nah troh nôkố, kơdrum krui ngeăm hdrê ku\n Đăng Khoa hiăng tơdah mâu ki rơkê troh lăm ngăn, hriâm túa pêi pêt tung mê. Pôa Vương Hữu Tỵ, Kăn pơkuâ khu pêi cheăng tơru\m Thống Nhất, bêng Khánh Xuân ăm ‘nâi, klêi lăm ngăn túa ki kố, mâu vâi krâ nho\ng o xuân hiăng pêi pro tơdroăng pêt krui ngeăm hdrê ku\n la ‘nâi tơnáu khât, ôh tá pêt hên. Hên mâu túa pêi kơdrum deăng pêt loăng plâi kâ dế châ xo hên ăm kuăn pơlê pá gong pơlê kong kơdrâm kố. Pôa Vương Hữu Tỵ ăm ‘nâi:

‘’Pak^ng kơdrum krui ngeăm hdrê ku\n dêi Đăng Khoa mê ối ai mâu loăng plâi ki nếo pêt tâng vâ pơchông a kố cho krui kơxái [ă plâi rơ-âu, mâu plâi ki kố vâi tối hôm gá hâi teăm tro oâ hdrong to lâi, la tơ-[rê, malối tâng vâ pơchông [ă kơdrum krui ngeăm hdrê ku\n. Kơdrum krui ngeăm hdrê ku\n ai hên tơdroăng, ‘na kih thuât, liăn, ‘na rak ngăn xuân tơniăn’’.

{ă yă rê tơniăn môi tiah dế kố [ă tơdroăng tê mâu plâi tơ’lêi hlâu, pêt krui ngeăm hdrê ku\n dế pro pơxúa tơ-[rê ăm kuăn pơlê. La, vâi krâ nho\ng o xuân thế tơtro\ng, pôi tá pêt lối hên, malối a mâu tơnêi ki oh tá tơtro vâ pôi tá ai tơdroăng ki pêt klêi mê ko tah, [ă kô hên luâ tâ mơngế ki vâ rôe.

Mâu kih thuât kal ‘nâi vâ pêt plâi krui ngeăm chiâng dâi le\m

Ki păng ‘nâng a hên kơdrum plâi krui ngeăm hdrê kuăn châ pêt hên a kong pơlê Dak Lak ăm hlo chiâng châ tơ-[rê ‘nâng. Maluâ ti mê, kố xuân cho hdrê loăng ki tơ’lêi tro oâ hdrong kâ ‘nhê, môi tiah oâ hdrong pro lo chhá, tr^ng veăn hlá, rối văng kâ ‘nhê plâi [ă ki ê hía xua mê, mơngế ki pêt kal athế pêi pro tro tiô kih thuât ing rah pơ’leăng, hdrê tá troh a rak ngăn, brâ mơdât oâ hdrong, pơreăng.

Rơtế [ă vâi krâ-nho\ng o tung tơdroăng tơpui hâi kố, kih sư Vũ Thị Hưng, Kăn pho\ pơkuâ ngăn ‘na hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng pơlê kong kơdrâm Buôn Ma Thuột kô pơchân tối mâu tơdroăng ki vâ kum ăm tơdroăng pêt loăng plâi krui ngeăm hdrê kuăn chiâng dâi le\m tâ. Pó vâi krâ-nho\ng o kô tơmâng.

Êng: Ô kih sư Vũ Thị Hưng, dế nôkố, hên vâi krâ-nho\ng o dế tăng troăng prôk ki nếo ăm kơdrum, chiâk deăng dêi tơná vâ khoh pêi lo hên kế tơmeăm ki kơnâ liăn, tung mê, ai túa ki pêt hdrê loăng plâi krui ngeăm hdrê ku\n. Kơvâ ngăn ‘na hnê mơhnhôk chiâk deăng hiăng ai pêi pro mâu tơdroăng ki klâi vâ kum ăm kuăn pơlê, malối ‘na tơdroăng hnê ‘na kih thuât rak ngăn, hbrâ mơdât oâ hdrong, pơreăng?

Tiâ: Dế nôkố tơdroăng pêt mơjiâng mâu hdrê plâi ki ai châ pơluo#n tung dế châ hlo hên hngêi rơpo\ng tơbriât mơdâ pêt hên ‘nâng. Mâu hdrê loăng ki ton hơnăm, klêi kơ’nâi pêt 1 hơnăm gá pá vâ tê châ liăn hên, xua mê, vâi chiâng pêt tơvât vâ xo hdrê ki re\ng châ krí plâi pơtối rak ngăn hdrê loăng ton hơnăm, châ krí dêi plâi plâ rơnó, plâ hơnăm, xua mê, vâi tơ’lêi châ tăng liăn tâ.

Vâi krâ-nho\ng o ai êng ‘na tíu tê hdrê, tíu ki lâi ai hdrê ki krúa, ôh tá tro tâ oâ hdrong, pơreăng, mê pin athế tí tăng ‘nâi ple\ng nhên tơrêm kơdrum loăng [ă hnối hnê tối ăm kuăn pơlê hdrê loăng ki krúa, ôh tá tro tâ oâ hdrong, pơreăng vâ nho\ng o pêt mơjiâng. Ki má péa, roh ki rak ngăn tiah hmâ pin ôh tá eâ tơtro\ng ki klâi hên, pin bu kal châ hnê tối, mê kuăn pơlê kô tơ’lêi vâ pêi pro [ối.

Vâi krâ-nho\ng o xâu má môi mê cho tơdroăng hbrâ mơdât oâ hdrong, mơdât pơreăng, ki hmâ trâm hlo, cho oâ ki kơchuâ pro um tơvó drô kơtôu plâi, malối tung pơla pơxiâm vâ mot apoăng rơnó mê hngê ga tơ’lêi chiâng hên ó ‘nâng. Tung pơla mê, athế rak ngăn i krâu khât mê nếo châ kơdê oâ hdrong ki kơchuâ um tơvó mê, tơdrêng amê, xuân chiâng vâ pơlât mâu tơdroăng ki ‘mêi pro a kơtôu plâi krui ngeăm hdrê ku\n, xuân châ kơdê oâ hdrong ki pong kâ plâi, kơtôu plâi [ă ki ê hía. Pro le\m ăm kơtôu plâi, mê kơtôu plâi kô jíu le\m, tơ-eăng tơ’lêi châ vâi rơhêng vâ rôe kâ.

Êng: Tâng măng ro\ng ngiât cho ki xiâm kâ ‘nhê hên plâi krui ngeăm hdrê ku\n, vâi krâ-nho\ng o kal athế hbrâ mơdât ti lâi?

Tiâ: Tâng măng ro\ng ngiât cho môi tung mâu kuăn kiâ ki xiâm, klêi mê, tâng măng khu\ng mơná xuân cho môi tung mâu kuăn kiâ ki xiâm pro chiâng ai pơreăng graxit, [ă pơreăng ki mê, drêng pêt athế pêt tơvât [ă mâu hdrê loăng ki tât khía tâ tá, la kơchăng mâ tá pêt mâu hdrê loăng ki tơ’lêi pro iâ hdrong châ tâ tú, maluâ kơtăn châ 10 troh 20 km xuân ối tâ tú oâ hdrong.

Tâng hiăng tro pơreăng greening (prong hlá) mê athế pui tah lôi tâi tâng tá xiâm. Djâ hơngế a tíu ê [ă hdroh chôu lôi, ôh tá chiâng ‘măn tung kơdrum. Xua ga tơ’lêi tâ tú re\ng ing tâng măng ki khu\ng mơná [ă tâng măng ro\ng ngiât. Drêng ga kâ plâi mê plâi kô tro ho\n, hơ’nhon, kơrut [ă plâi ôh tá ‘nhó ngeăm le\m.

Êng: Ngế ki rôe kâ plâi tô tuăn ‘nâng xua vâi pêt plâi hmâ xúa pơkeăng vâ xôh plâi lơ pơkeăng ki rak ngăn hdrê loăng lối hên, xua ti mê, vâi krâ-nho\ng o kal athế ngăn nhên ‘na kih thuât ki lâi vâ rak tơniăn ăm plâi krui ngeăm hdrê ku\n?

Tiâ: Drêng xúa pơkeăng ki rak ngăn hdrê loăng vâ kơdroh tơdroăng ki oâ hdrong, pơreăng thăm tâ tú, mê athế pơtê tơdroăng rơvât phon đăm tung pơla ki iâ ai 1 măng t^ng, klêi mê nếo xôh pơkeăng, drêng hiăng tâi oâ hdrong, pơreăng mê nếo chiâng xúa phon vâ rơvât pro ăm loăng plâi re\ng xông kân. Ti xê klêi rơvât phon, klêi mê xôh pơkeăng, tâng pro ti mê ga kô pro tơkâng, hlá chiâng re\ng kân, la tơdroăng ki oâ hdrong, pơreăng tâ tú thăm rế ó.

Drêng vâi krâ-nho\ng o xúa pơkeăng kal athế xúa pơkeăng tro tơdroăng, tro [ă tơdroăng vâ xôh pơkeăng kơdê pơreăng [ă xôh drêng lâi ăm i tơtro. Pơtih môi tiah oâ hdrong ki kơchuâ kơtôu plâi, ga hmâ hmuâ ối tung hlá kơbâng, mê pin athế xôh tro drăng hlá kơbâng. Drêng xôh pơkeăng athế xôh klêi kơ’nâi 3-5 hâi klêi mê pơtối xôh tá troh hiăng pá ai oâ hdrong, pơreăng, klêi tâi oâ hdrong mê kô kơdroh ai plâi la ngiâ. Pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong, rak ngăn loăng plâi pák^ng xôh [ă phon ho\a hok mê athế xôh [ă pơkeăng sinh hok.

Êng: Túa ki pro sinh hok kal kơjo pêi pro mâu tơdroăng ki ti lâi vâ ga tơtro [ă mâu hdrê loăng plâi, tung mê hôm ai pơkâ [ă plâi krui ngeăm hdrê ku\n lơ ti lâi?

Tiâ: Túa cheăng sinh hok ki xúa tơniăn ăm kuăn mơngế, [ă ăm tơná kuăn pơlê ki pê chiâk vâ xúa. A mâu hngêi kơchơ ai mâu pơkeăng ki dó inâi BT, vâi hiăng chêh tối, hnê nhên, thé kuăn pơlê athế xúa tơtro tiô tơdroăng ki hiăng chêh hnê a kơxâk, tơdrong. [ă mâu tơnêi ki tro tâ eâk krêng kal athế xúa puâ xế vâ ai tơ’nôm kali, peăng má mơ’nui dêi rơnó reăng tơhnhâ athế rơvât iâ kali vâ plâi re\ng kơ’muăn, plâi dâi le\m, ôh tá tơruih plâi, mê ga kô le\m tơníăn.

Mơnê kih sư hôu!

Nhat Lisa prế Gương tơplôu [ă tơbleăng