Hiăng lối 20 hơnăm pêi pêt kơphế, pôa Nguyễn Cao Thanh, ối a cheăm Lộc Nam, tơring Bảo Lâm, kong pơlê Lâm Đồng hiăng rơkê ple\ng hên tơdroăng tung pơla pêi kơphế. Laga, troh nôkố kơdrum kợphế dêi rơpo\ng pôa hiăng ton hơnăm, la loăng xuân ối đi đo xông kân le\m [ă ai plâi kơtốu hên, rêm hơnăm châ sap ing 7 – 9 ta#n/ha, phá tơ-ê [ă mâu rơnó krí xo kloăng châ 10 ta#n kloăng/ha.

Tiô pôa Nguyễn Cao Thanh, tơdroăng ki rơkê ple\ng dêi tơná cho klêi kơ’nâi krí xo athế xôh pơkeăng, mơgruá kơdrum, pôi tá tơkôm troh rôh poê tơkâng nếo pêi, xua klêi kơ’nâi mơgêi rơnó krí mâu pơreăng xuân u ối a xiâm loăng, tơdroăng ki hbrâ mơdât tơdrêng vâ pôi tá ăm pơreăng châ xông tâ tú tung la ngiâ [ă tâ tú tung lâp lu:

‘’Mot tung mâu rơnó ki ê mê á xôh pơkeăng tơ-ê dêi rơpó, la klêi kơ’nâi krí xo pin athế tơku\m xôh pơkeăng [ă pêi tâi tâng. Tơkéa vâ tối cho pôi tá kôm troh a rôh poê tơkâng mê nếo xôh, xua drêng xôh pơkeăng mê pơreăng ôh tá châ xông tâ tú.

Tiah hmâ vâi krâ nho\ng o poê tơkâng nếo xôh pơkeăng ăm gá kơd^ng pơkeăng, la tiah mê, pơreăng kô u ối [ă tơ’lêi vêh tâ tú nếo’’.

Pôa Nguyễn Cao Thanh tối tiah kố, kơpong tơnêi a Lộc Nam đi đo ôh tá le\m, tơ’lêi prêa mê hdrê loăng pêt kal ai hên tơkâng vâ kơdroh tơdroăng ki lo dêi hyôh têa, kum tơnêi rak vế ki hngiâm kơchoh. Laga, tung rơnó mê hngê, kơpong tơnêi ki kố gá tơ’lêi hlâu toăng têa xua mê pôi tá rơvât phon tung pơla kong dế mê, athế tơkôm troh hiăng tâi mêi ah dâng 1 măng t^ng ăm tơnêi x^ng le\m nếo rơvât phon, drêng kố athế tôh tơ’nôm 1 rôh têa vâ ăm phon tơlêi mot tung tơnêi. Pôi tá po, pông, rơvât phon tung rơnó mêi xua tơ’lêi pro ai pơreăng a xiâm loăng.

‘’Klêi kơ’nâi rôh lo reăng má mơ’nui dâng 20 hâi mê pin xuân kal xôh pơkeăng vâ kơ’muăn plâi pôi tá tro tơruih, [ă rôh má 2 kal tơtro\ng cho rôh kloăng gá dế vâ kân, drêng kố xiâm loăng ôh tá ai kali [ă mâu trếo kơhiâm ki ê mê plâi gá tơruih hên.

2 rôh ki kố tâng pin ôh tá tơtro\ng mê plâi tơruih tâi hlối, tơdjâk troh ki dâi le\m. Xua mê, vâi krâ nho\ng o athế tơtro\ng xôh pơkeăng a 2 hneăng ki kố, pôi tá kôm troh plâi hiăng tơruih tâi ah nếo xôh pơkeăng.

Môi tơdroăng ki hnê pơchân nếo mê drêng ai plâi ki ‘nâ mê oâ prâp kô kâ a tơkâng, ối tung dế plâi mê vâi krâ nho\ng o athế lăm ngăn dêi kơdrum đi đo vâ re\ng châ hlo, vâ xôh kơdê pơreăng’’.

Pá k^ng tơdroăng ki pêt kơphế, pôa Nguyễn Cao Thanh ối cho ngế ki hâk vâ tí tăng hriâm [ă pêt mơnúa ngăn mâu hdrê loăng ki nếo. Pôa cho ngế ki pêt loăng rơkê má môi [ă mâu hdrê plâi krui pêt tơmó tung kơdrum kơphế hlo tơ-[rê.

Kơnôm kơhnâ [ă ‘nâi nhên ‘na khoa hok kih thuât xúa tung pêt rak ngăn, rêm hơnăm kơdrum loăng dêi rơpo\ng pôa Thanh châ vâ chê 500 rơtuh liăn/ha/hơnăm. Túa pơkâ pêt kố dêi pôa Nguyễn Cao Thanh dế chiâng tíu ki ăm hên ngế troh ngăn, hriâm [ối, rơkê ple\ng dêi hên kuăn pơlê ki ê tung kơpong.

Rak ngăn kơphế a rơnó mêi hngê

Tây Nguyên dế cho rơnó mêi, cho rơnó kơphế kơ’muăn plâi, păn plâi, roh ki vâ châ plâi kơphế hên tung rơnó. Tiah mê kuăn pơlê kal tơtro\ng klâi tung tơdroăng rak ngăn, vâ tơniăn ăm kơdrum kơphế dêi tơná kô pêi châ hên? Mê cho tơdroăng xiâm tung roh tơpui tơno kơ’nâi kố [a\ pôa Nguyễn Văn Chương, ngế hnê kih thuât pêi chiâk deăng.

Nguyễn Văn Chương: Tiô chôu vế túa ki rơkê tơtro dêi á, rơtế [a\ mâu pơkâ pêt [a\ rak ngăn kơphế tung rơnó mêi hơnăm kố, vâi krâ thế xúa hdrối pơkeăng kum ăm xông kân RIC 10WP kơphế rơnó mêi dêi Ko\ng ti Khoa Đăng. Kơ’nâi mê 15 troh 20 hâi vâi krâ xúa phon Kali vâ rơvât a xiâm kô pro loăng rơdêi, plâi kơtốu hên [a\ kân.

Vâi krâ kal tơtro\ng kơdroh xúa phon đăm tung rơnó mêi, xua xúa phon đăm tung rơnó mêi kố kô pro chiâng ai pơrea\ng a xiâm rêi, tơdrêng amê, gá kô tơdjâk ivá hbrâ mơdât dêi loăng plâi. Tâng pêi pro tơdroăng kố, vâi krâ kô hmiân tuăn tung rơnó mêi kố kơphế kô ôh tá tơruih plâi.

Êng: Mơngế pêt kơphế a mâu kong pơlê Tây Nguyên dế tô tuăn xua kơphế pơ’leăng tung rơnó kố nah kơdroh ‘na kơxo# pơ’leăng, ki nhên pơ’leăng kơphế ku\n tâ tâng pơchông [a\ mâu rơnó hdrối, tiô pôa xiâm kối ing lâi?

Pôa Nguyễn Văn Chương: Tiô á, xiâm kối ing trếo piê kơhiâm ôh tá tơniăn dâi le\m vâ păn pơ’leăng, tơdroăng kố gá pro pơ’leăng kơphế ku\n. Má péa nếo, tôh têa ôh tá tơdâng tơ’mô tung hơnăm. Xua mê, tâng pơ’leăng ku\n môi tiah mê, tơdroăng tê ngi kong têa ê kô trâm pá puât, [a\ yă kơphế kô ôh tá châ to kơnâ.

Phon ôh tá tu\m trếo mơni vâi krâ ôh tá loi tơngah khât a mâu khu ki tê mơdró kân, mâu tíu ki loi tơngah, vâi hiăng hơ’lâk ăm NPK rơnó tô, NPK rơnó mêi [a\ hiăng tơdâng tơ’mô trung vi lươ\ng gá tung mê, vâ pro ăm ai tu\m trếo piê kơhiâm. Tâng ôh tá tu\m gá kô hlo a hlá, mê cho hlá tr^ng [a\ ôh tá tu\m trung vi lươ\ng, [a\ hlá tr^ng cho u\m rêi.

Xua mê trếo kơhiâm cho kal khât vâ tơniăn ăm hneăng má mơ’nui cho hneăng ki kơphế pơxiâm xông rơdêi – khế má 4, má 5 cho pơ’leăng kơphế pơxiâm kân.

Êng: Tiah mê vâ tơniăn pơ’leăng kơphế dâi le\m, plâi tơ’mô, pơ’leăng kân, kuăn pơlê pêi chiâk deăng kal tơtro\ng klâi tơdroăng pêt, xúa mâu pơkeăng rak vế hdrê kơchâi plâi pôm ki lâi?

Pôa Nguyễn Văn Chương: Tiô á, vâ pêi lo châ hên [a\ pơ’leăng kơphế kân mê vâi krâ kơdroh hơ’lâk xêh phon ki môi túa. Xua drêng ko\ng ti ngin lăm séa ngăn mâu phon trung lươ\ng, vi lươ\ng mê hlo tung mê ai rơvât po hên. Kố cho xiâm kối drêng vâi krâ pin xúa phon ôh tá tơdâng tơ’mô, ôh tá châ pơkuâ [a\ mâu pơkâ ki tơtro, xua mê trếo piê kơhiâm ai tung phon ôh tá tơdâng tơ’mô.

Nôkố ai mâu phon ki loi tơngah tung kơchơ tê mơdró, châ ô eăng, dâi le\m mê vâi krâ thế xúa mâu phon NPK [a\ tơdrêng amê pêi tiô pơkâ ki Khu pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng dêi rêm kong pơlê tơbleăng mê kô kum ăm vâi krâ rơvât gá tum trếo piê kơhiâm tung xiâm loăng kơphế.

Ki rơhêng vâ tối, [a\ pơkeăng kum xông rơdêi RIC 10WP xúa ăm xiâm kơphế tơpo reăng, kơ’muăn plâi tơdrêng, ôh tá tơpo reăng ki tá chiâng plâi, plâi ku\n, tum tơdâng tơ’mô [a\ pro reăng tơpo ki ôh tá tro rơnó. Mê cho mâu pơkâ ki kal laga pơxúa ăm vâi krâ drêng xúa pơkeăng kố.

Xua mê nôkố, vâi krâ xúa tơdrêng pơkeăng kum xông rơdêi RIC 10WP mê vâi krâ châ pơxúa hên, xua rêi kô rơdêi, pro xiâm kơphế kơdroh ki ôh tá tu\m têa, pro trếo kơhiâm chiâng rơlối, lơ trếo piê kơhiâm ki vâi krâ rơvât pơtối mê, gá kum ăm loăng kơphế xông rơdêi, xiâm kơphế ôh tá tro kơmeăn hên.

Mơnê kô pôa!

Vâi krâ nho\ng o [a\ pú hmâ nếo klêi tâng tơdroăng rơtế prôk [a\ mơngế pêi chiâk deăng, xua Kơ koan Rơ’jíu Việt Nam kơpong Tây Nguyên rah chêh. Tơdroăng hâi kố troh akố hiăng tâi! Mơnê pó vâi krâ nho\ng o [a\ pú hmâ hiăng klêi tơmâng. Koh pơlâng vâi krâ nho\ng o [a\ pú hmâ.

Quang Sáng chêh

A Sa Ly prế Katarina Nga tơplôu [a\ tơbleăng