Êng: Ô tie#n sih Hoàng Mạnh Cường, tơkéa vâ tối loăng plâi bơr ôh ta xê loăng plâi ki nếo pêt a Tây Nguyên, la tơdroăng pêt tơvât loăng plâi bơr tung kơdrum rế hlo hên tung mâu hơnăm achê pơla kố, [ă pêt loăng plâi bơr ki tiah lâi vâ châ tơ-[rê, ai plâi hên ki mơngế pêt loăng plâi bơr dế kal vâ ‘nâi dế nôkố. Tie#n sih ai hnê tối ki klâi tung pêt, rak ngăn plâi [ơr a Tây Nguyên?

Tie#n sih Hoàng Mạnh Cường: Loăng plâi bơr pin ‘nâi tơdroăng rak ngăn thế pêi pro tiô rơnó ki loăng xông kân. Pơla loăng ối ku\n drêng nếo pêt, athế pin kal rak ngăn dêi tíu ki pêt xuân môi tiah ‘na rak ngăn thế pêi tro vâ loăng xông kân le\m tơdâng rêm xiâm. Hmâ hlo, pin hriâm pêt môi tiah kơphế cho pêt tơnêi tơbăng, la loăng plâi bơr pin thế pêt tơnêi a ‘ngêi vâ pôi tá ăm têa châ lu xiâm loăng. Má péa nếo, pin thế tơtro\ng tung pơla pêt nếo cho rak ngăn hdrê ki le\m vâ pêt. Tâng hdrê ôh tá le\m mê pá loăng vâ châ tơ-[rê tung pêi cheăng pêt hdrê loăng ki nếo.

Rôh ki má péa, cho drêng loăng ối kum pơxiâm vâ xông rơdêi. Pơla kố loăng plâi [ơr kal vâ pin rơvât phon hên. Vâ tối păng ‘nâng,  tung pơla kố loăng plâi bơr kal pin rơvât đăm [ă lân hlối tu\m péa rơnó, malối tung pơla apoăng rơnó mêi vâ loăng ai ivá xông kân rơdêi, kâi trâng [ă kong hngiú luâ tung tơnêi [ă loăng vâ kâi mơdât mâu pơreăng kâ ‘nhiê. Vâ loăng xông rơdêi le\m mê pin thế ‘nâi nhên ki le\m, hngiâm lơ ôh tung tơnêi’’.

Pơla rôh ki pơtối loăng pơxiâm vâ lo reăng, sap ing khế 10 troh khế 3-4 hơnăm kơ’nâi. A mâu kơpong tơnêi khăng, kong tô, mê loăng kô lo reăng a khế 3-4 ah kô tơruih reăng hên. Tiah mê, pin thế tơmiât nhên hdrối mơni a khế 8 mê pin nếo rơvât phon lân [ă kali vâ loăng mơdêk ki hrik xo phon pro loăng xông rơdêi ah lo reăng kơ’muăn plâi a khế 1, khế 2, tơkéa vâ tối ga kô pro re\ng tâ hâi khế lo reăng nếo, môi tiah mê [ă kơpong tơnêi khăng kô tơniăn ‘na tơdroăng loăng kơ’muăn plâi le\m.

Êng: Mơnê mâu tơdroăng Tie#n sih hiăng tối mê âi. Ô tie#n sih, tiô hên mâu kuăn pơlê ki pêt loăng plâi bơr tối vâi hlo tơdroăng tơruih plâi a loăng plâi bơr nôkố hên ‘nâng tung pơla plâi ối kơbâng. Tie#n sih tối ăm ‘nâi nhên ‘na tơdroăng mê xua ga ti lâi?

Tie#n sih Hoàng Mạnh Cường: Tơdroăng plâi tơruih ai pái tơdroăng ki xiâm, malối cho xua tơdâng tơ’mô dêi trếo kơhiâm tung kơdrum ôh tá tơniăn, plâi lối hên mê gá xuân tơruih xêh xua ing tơdroăng ki xông kân dêi loăng. Má péa, cho xua ing tâng măng môi tiah tri trôu pâk lối hên mê pro plâi chiâng tơruih. Má pái, cho ing kuăn mơngế hmâ rơvât phon đăm tung rơnó kố. Drêng đăm rơvât hên kô pro loăng huăn rơmôe hên, drêng mê plâi kô tơruih. Malối, cho tơ’nôm môi tơdroăng ki xiâm nếo, tung pơla rơnó mêi têa lối hên gá kô pro loăng pá kâi xông rơdêi, xuân tro tơruih plâi, phon lân cho tơdroăng ki ngin dế pơkâ, rơvât lân tiah lâi vâ kơdroh plâi tơruih. Pak^ng mê nếo, pin thế xôh calci , calci - bo vâ pro ăm loăng xông rơdêi huăn tơkâng tiô râ, tơkéa vâ tối cho tơxui plâi kô krá mê plâi kô iâ tơruih tâ.

Tung pơla loăng dế ai plâi, malối kuăn pơlê ôh tá chiâng tróu  tơkâng [ă ki malối pin pôi tá po tơnêi a xiâm drô tơkâng loăng. Tơkéa vâ tối sap ing tơkâng ki hlo xâp a tơnêi pro tiah mê gá lo pá gong 20cm ta troh tơngi xiâm mê pin bố pui nhâ tê. Xua a tơnêi kô ai rêi rơbông huăn hên. Rêi ki mê ai péa tơdroăng ki pơxúa cho rêi ki vâ hiâm, má péa cho rêi ki vâ ‘mot ăm loăng hrik trếo kơhiâm, drêng pin po tơnêi kô kơ tê rêi pro tơruih plâi.

Êng: Pak^ng tơruih plâi, mê tơdroăng prêa a plâi [ơr xuân cho tơdroăng ki hên kuăn pơlê hlo ai? Ti lâi lơ ai tơdroăng mê, hlối hnê tối thế pro ti lâi vâ hbrâ mơdât?

Tie#n sih Hoàng Mạnh Cường: Tơdroăng plâi prêa xua ing rơvât phon kali. A pơla rơvât kali ti lâi ngin tối bú rơvât 1 hdroh tung pơla loăng dế ai plâi, rơvât rôh má 2 klêi krí plâi, xua tung rơnó loăng dế ai plâi pin rơvât drêng plâi ối kơbâng, klêi mê pơtê, drêng plâi hiăng krâ ah pin pôi tá rơvât xếo. Kali pin ‘nâi gá pro kơtô mâu tế bào dêi loăng plâi [ă drêng hiăng kơtô mâu tế bào ga kô pro plâi chiâng prêa. Vâi krâ nho\ng o tơtro\ng tung rơnó krí plâi, pin ôh tá chiâng rơvât phon kali. Tơdroăng plâi prêa xuân ai xiâm ki ê nếo cho prêa ing krí plâi tơngi  tơxui… Pin thế tơtro\ng peăng pá krí plâi, hmâ hlo gá prăng xua ai tâng măng tri trôu pâk ing pá xôp tơngi klêng. Tiah mê, pin thế pro ăm kơdrum bâ phuâng vâ kơdroh ai tâng măng.

Êng: Ô tie#n sih, sap âi pin tối hên to ‘na tâng măng tri trôu, [ă ai hên mâu ngế ki pêt loăng plâi châi ko, tô tuăn tơdroăng mê. Tie#n sih tối búa tối nhên tâ iâ ‘na pơreăng kố, xuân môi tiah tối ‘na túa pơkeăng ki xêt vâ kơdê tâng măng tri trôu mê hôm chiâng há?

Tie#n sih Hoàng Mạnh Cường: ‘Na oâ hdrong, tâng măng tri trôu, cho mâu kuăn ki kâ ‘nhiê hên, ôh tá xê to kâ ‘nhiê loăng plâi [ơr, mê cho tơdroăng hbrâ mơdât [ă kơdê gá pá khât. Vâ kơdroh tơdroăng kố pin thế po văng dêi kơdrum ăm bâ phuâng, pôi tá lôi êa, mâlối ki xo\n dêi loăng pin thế kơdroh dâng 6m tơngi xôp tâng vâ ngăn pơla ing xiâm ki pêt 6x8. Má péa, pin thế hnêi tơkâng ing ‘nâi tơngi klêng 1m vâ pro ăm bâ phuâng pá kơdâm tơkâng, xoâm loăng, pro ti lâi vâ eăng mâ hâi châ trâ troh a xiâm loăng, kơdroh mâu kuăn kiâ, tri trôu tơku\m ối. Thăm nếo, pin kô chiâng vâ pik puâ rêm hơnăm kơtăn ing xo\n troh a xiâm loăng dâng 1m.  Puâ gá kô pro kơdroh mâu kuăn kiâ lăm hmuâ ối, malối cho mơdât pơreăng Phytophthora [ă Fusarium, cho khu pơreăng ki rơ-iô kâ ‘nhiê loăng plâi [ơr. {ă mâu túa pơkeăng ki mê hlo tê hên a mâu tíu tê pơkeăng kơdê ôa hdrong, tâng măng tri trôu. La kuăn pơlê thế tơtro\ng ai pơkeăng ki ‘nâ ăm to peăng khu ngăn pơkeăng khăm pơlât lêng tê xúa vâ kơ’nhâm kơmung.

Hôm, mơnê mâu tơdroăng ki Tie#n sih Hoàng Mạnh Cường nếo hnê tối mê âi.

Vũ Nam Trang chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng