*** Sap ing rơxông vâi krâ ton roh nah, hmôu jiâ cho tơmeăm ki ôh tá păng lôi dêi mâu hdroâng kuăn ngo a Tây Nguyên. Ếo pơtâk tiô khôi hmâ roh vâi krâ nah akố, [ă vâi kơnốu, vâi hmâ dâi kơpe\n, ếo ki truâ ing ko; mâu vâi kơdrâi dâi pơtâk, pơtâk châ te\n pro [ă hmôu, kơpâu. Tung mâu hâi leh mơd^ng mê, hâi pơkoăng, hâi Têt mâu tơmeăm ki kố ti xê to châ pơ-ô tơmeăm ki le\m ro mê ối cho vâ mơhno khôi túa, vêa vong dêi rêm hdroâng kuăn ngo. A tơrêm ếo pơtâk mê ối mơhno tối ki phá krê xêh ing tơdroăng rơneăm, mơhno tối tơdroăng ki mơhno túa le\m tro, tiô khôi hmâ dêi rêm hdroâng kuăn ngo rêm kơpong.

*** Hiăng hmâ sap ing nah, vâi kơdrâi hdroâng ki lâi dêi Tây Nguyên drêng hiăng xông kân pơrá châ dêi ngế nôu hnê túa te\n hmôu, ti xê bu te\n to mâu ếo pơtâk ki le\m ăm dêi tơná mê ối ăm dêi tá rơpo\ng hngêi vâ dâi. Mâu pơtâk ki le\m má môi cho vâ ăm mâu ngế ki rơnuâ tung mâu hâi leh mơd^ng, pơkoăng, drêng kuăn pơlê tơku\m ai tơdroăng kân, phiu ro, sôk suâ tung roh ki to\n chêng tơgôu koăng, vâi droh ki lâi ai pơtâk ki le\m xuân châ ngăn cho mơngế ki kơhnâ, rơkê khât.

Mâu hmôu, jiâ, ếo pơtâk dêi hdroâng kuăn ngo

*** Vâ ai mâu hmôu, jiâ, ếo pơtâk dêi hdroâng kuăn ngo ki le\m mơnâ mâ ngăn, rơneăm ki le\m eăng mê cho plâ hneăng ki te\n mơjiâng [ă rơneăm bro, cho tơdroăng ki tơbrêi lêa, ing tơdroăng pêt kơpê, vế prế, tâm mơngiơk [ă te\n hmôu, jiâ. Klêi kơ’nâi krí xo dêi kơpê ing chiâk vêh troh a hngêi, vâi athế vế chiâng prế, klêi mê nếo tâm mơngiơk. Roh ki tâm têa mơngiok mê pơrá mơjiâng pro chiâng prế ki dâi le\m khât, ngăn tiô kơ rêm túa ếo pơtâk ki vâ tơtro [ă mơngiok lơ prế ki mê. Ki hên, vâi krâ hmâ xo ing mâu hlá, kơtôu loăng, pôm ki chiâng xêh tung kong, môi tiah mơngiơk tr^ng mê vâi athế xúa klo#ng tr^ng; mơngiơk ngiât mê vâi athế xúa kơtôu loăng tram; mơngiơk prăng mê vâi athế tâm têa [ă hlá tram tung trâp; mơngiơk khêi vâi hmâ xo ing mâu kơtôu loăng tung kong [ă hía hế.

*** Klêi kơ’nâi hiăng hbrâ rơnáu tu\m têk mâu tơmeăm mê, mâu prế ki nếo vế, tâm mơngiơk têa mê vâi nếo djâ a túa vâ pơxiâm te\n. Túa ki te\n dêi mâu hdroâng kuăn ngo a Tây Nguyên ga vâ bô bối dêi pó pơrá châ pro [ă kơlá, phêa, loăng ki hiăng ai xêh hlâu. Túa ki te\n mê maluâ ga cho tơmeăm ki tơ’lêi tăng, la ai hên túa ki pơrá phá dêi pó, ai túa ki hmâ xúa vâ te\n to pơtâk, te\n hmôu, ai túa ki ‘nâ hmâ xúa vâ te\n mâu tơmeăm ki ku\n tâ, cho kơtong, kơpe\n [ă hên mâu tơmeăm ki ê.

Vâ te\n chiâng tơmeăm ki dâi le\m, kal athế ai kơpeăng ko\ng ki rơkê păng ‘nâng, mơhno tối hiâm mơno dêi mơngế ki te\n mê. Tiô tơdroăng ki hmâ ‘nâi dêi mâu hdroâng kuăn ngo Tây Nguyên; vâ te\n hmôu prăng ăm tâi tâng tung rơmoăng ki mê, cho vâ mơhno tối tơdroăng rêh vâi hiăng hmâ [ă mâu tơmeăm khoăng ki dâi drêng dế ối rêh xuân môi tiah tá troh hlâ ah; mơngiơk khêi cho vâ mơhno tối ăm tơdroăng hâk vâ, git kơnía, pói tơngah mơnhông tơtêk, tơdroăng pro hmâ; mơngiơk ngiât cho mơngiơk dêi kong plêng tơnêi, hlá loăng; mơngiơk tr^ng cho mơngiơk dêi tơdroăng bâ eăng, cho tơdroăng ki mơhno tối tơtro pơla kuăn mơngế [ă kong kế, nhâ loăng.

Vâi kơdrâi M’nông rơnuâ ếo pơtâk kuăn ngo

*** Kơnôm ing kơpeăng ko\ng rơkê dêi mơngế vâi kơdrâi, mâu um rơneăm  pơrá châ rak pro tơniăn le\m. Hdrối nah, mâu um, rơneăm dêi mơngế Tây Nguyên vâi hmâ pro tơ’lêi tê, ki hên cho tiô troăng zic-zac, lơ troăng tơdrăng, troăng mơgăn  chong kơvo\ng, tơvó, um pái víu, mâ hâi, mâ khế [ă hía hế. Kơ’nâi mê, drêng tơdroăng cheăng kâ hiăng châ tơtêk, tơdroăng rêh ối rế hía rế phâi tơtô [ă ing hnoăng cheăng kơhnâ khât, vâ hriâm, hriăn ple\ng dêi mâu ngế ki rơkê te\n mê hiăng chiâng pêi pro mâu tơmeăm khoăng ki pá luâ tâ.

Ki hên, cho mâu um rơneăm péa pâ, túa um a hbo plêng, um mơngế, kế tơmeăm ki hmâ trâm hlo, hmâ ối [ă tơdroăng rêh ối dêi kuăn mơngế, môi tiah: póu, kâng, kông kơchôk hngêi, mâu hdrê reăng, mâu mơnăn păn [ă hên tơdroăng ki kố ki mê. Dế nôkố, ai hên mâu vâi krâ ki rơkê chiâng vâ te\n mơjiâng mâu tơmeăm khoăng ki vâi hmâ hlo lơ tiô tơdroăng ki kal vâ dêi mơngế ki rôe, môi tiah chư chêh, inâi mơngế, tơ-[ai, pháu hơnêa [ă hên mâu tơmeăm ki ê.

Tâi tâng mâu tơmeăm um rơneăm a hmôu mê cho um méa dêi lâp plâi tơnêi ki le\m ro, châ mơjiâng pro tiô túa ki nếo [ă tâi tâng mâu um rơneăm ga ai sap ing ki hlâu troh a ki pá, xua ing kơpeăng ko\ng dêi mơngế ki rơkê mê.

Cheăng te\n ếo pơtâk xuân châ tơná kuăn pơlê rak vế

*** Xuân môi tiah mâu hdroâng kuăn ngo ki ê a Tây Nguyên, ếo pơtâk dêi hdroâng Rơteăng hmâ ai mơngiơk prăng [ă vâ drêh prăng. Rơneăm ki bro a ché, hmôu, jiâ, rơmoăng mê ki hên vâi bro tâ tá kơdró ếo, pơtâk. {ă mơngế Rơđế, mơngiơk prăng [ă mơngiơk khêi cho 2 mơngiơk ki ai hên ngế rơhêng vâ má môi. Mâu túa ki rơneăm bro a hmôu, jiâ, rơmoăng mê pơrá mơhno ki mơgăn tơdrăng hía dế ché, hmôu. Xua mê, rơneăm vâi xuân bro tiô kơdró peăng pá ngiâ dêi pơtâk drêng truâ.

*** Rơneăm ếo pơtâk, hmôu, jiâ, rơmoăng dêi mơngế K’ho ga tơ’lêi tê, ki hên cho um xi-rô, um pái víu tơdjêp dêi pó tiô troăng ki vâ mơhno tối tơdroăng ki krê xêh dêi mơngế K’ho. Um xi-rô cho vâ mơhno tối tơdroăng tơru\m tơrôa, mơhno tối tơdroăng ki khíu pâ, hơ-ui mơjo; um péa to mâ chêm cho vâ mơhno hâi khê hơnăm; hngêi trá cho vâ mơhno tối tơdroăng phâi tơtô, tơniăn le\m lơ um mâ hâi, têa kroăng cho vâ mơhno tối tơdroăng ki tơviah, koh nhuo#m [ă khu xeăng [ă hên mâu tơdroăng ki ê.

Ki vâ mơhno tối a mâu hmôu, jiâ, rơmoăng dêi mơngế M’nông mê cho um pái víu tơkoh, tơdjêp dêi pó pro mơjiâng chiâng um chêm, kuăn mơnăn, loăng nhâ lơ mâu um ki mơhno tối tơdroăng rêh kâ ối rêm hâi dêi kuăn pơlê. Mâu um rơneăm mê mơhno tối tuăn loi kơ khu xeăng dêi mơngế M’nông ‘na kong plêng, tơnêi tíu, têa kroăng, ngo ngối, ki krip le\m dêi kong kế [ă tơdroăng ki tơnôu dêi kuăn mơngế.

*** Pak^ng um rơneăm ki hmâ trâm hlo tung tơdroăng rêh kâ ối rêm hâi, a ếo pơtâk, hmôu, jiâ, rợmoăng dêi mơngế Bơhnéa, Jarai ối ai mâu rơneăm ki vâ mơhno tối loi ai xeăng ‘’Rêm tơmeăm pơrá ai khu xeăng pơkuâ rak’’ mơhno tối tơdroăng ki ai tơdjâk troh tơdroăng rêh ối pơlê pơla dêi hdroâng Bơhnéa, môi tiah ‘’Xeăng tơtrâu’’ Um rơneăm dêi vâi kơdrâi Bơhnéa, Jarai cho vâ mơhno tối tơdroăng ki hmâ pơla vâi kơdrâi vâi kơnốu, ing mê, khoh chiâng bro rơneăm a rơno\ng ếo, á ko\ng, a rơtá nuih, a kơdró klêa ếo, la vâi hmâ rơneăm hên cho a kơdró klêa ếo, xua mê cho tơdroăng ki vâ mơhno tối ki mơjiâng ai kuăn ‘ne\ng dêi vâi kơdrâi, mơhno tối tơdroăng ki ai kơdrâm kuăn ‘ne\ng pơtó la ngiâ, chiâng krâm, chiâng gok gâ cháu chái ing vâi kơdrâi. Um rơneăm a pơtâk dêi vâi kơdrâi Bơhnéa, Jarai xuân mơhno tối ki hên cho a kơbăn pơtâk, pa kơtê, [ă a kơdró chêng pơtâk.

*** Hơnăm 2019, kong pơlê Dak Nông hiăng hâk nâ xua cho kong pơlê ki tơku\m po Leh mơd^ng mơhno túa le\m tro ‘na hmôu, jiâ, rơmoăng dêi Việt Nam roh má môi. A leh mơd^ng mơhno túa le\m tro ‘na hmôu, jiâ, rơmoăng Việt Nam, pôa Nguyễn Xuân Phúc, Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa ai mơnhên tối: Athế rơneăm bro hmôu, jiâ, rơmoăng cho vâ hơ’muăn tối ‘na tơdroăng roh vâi krâ ton nah, ‘na mơhno túa le\m tro, mơhno tối tơdroăng loi tơngah [ă mâu tơmeăm ki kơnía git ai gok gâ, hên he\ng ki le\m tro dêi 54 khu hdroâng kuăn ngo nho\ng o pin. Pro ti lâi sap ing kố troh la ngiâ ah, tung mâu hâi tơmeăm diâp ăm dêi Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa, vâ ăm kơ mâu kăn xiâm kong têa ê, drêng vâi troh hôp, tơpui tơno a Việt Nam kô ai mâu ếo pơtâk, hmân, hmôu, jiâ, rơmoăng, kên, khăn văi dêi kuăn pơlê kuăn ngo te\n bro, rơneăm mơjiâng.

*** Troh a Tây Nguyên hâi kố, tơmối kố châ ngăn, châ hlo mâu mơngiơk ki eăng krip dêi ếo pơtâk, châ tâng idrâp chuât pu hung pu hung dêi chêng koăng, châ ôu drôu xiâm ki xăng ngeăm le\m ‘mr^t, klêi mê, châ ‘nâi tơdroăng ki kơnía git dêi tơnêi tíu, dêi plêng tơnêi, dêi kong kế, ngo ngối ki ngiât rơngiâp le\m, dêi xi têa, dêi thông ngo, loăng nhâ… pơrá ai a mâu hmôu jiâ, ếo pơtâk dêi Tây Nguyên.

Hlá tơbeăng Dak Nông, Gia Lai, Nhân dân