Kơdrum kơphế lối 1,4 hectar dêi rơpo\ng jâ Lê Thị Minh, ối a thôn 5, cheăm }ư Mgar, tơring }ư\ Mgar, tâi tâng xiâm loăng kơphế ai plâi kơbâng tro prăng rơmon, kơpâu u\m, hên xiâm loăng kơphế ai troh 20% kơxo# plâi tơruih. Jâ Minh tối ăm ‘nâi, kong mêi plâ măng t^ng kố nah, xua mê kơdrum kơphế hngiâm kơchoh hên, drêng kong tô mê xiâm ki lâi xuân ai plâi tơruih. Maluâ hiăng châ tíu tê pơkeăng hnê mơhno [a\ rôe pơkeăng xôh, laga tơdroăng tơruih plâi xuân u ối, tá hâi kâi tâi. Jâ Lê Thị Minh tô tuăn:

‘’Klêi kơ’nâi môi pơla măng t^ng kong prăng ôh tá mêi mê pơxiâm hlo plâi tr^ng [a\ tơruih. Drêng hlo plâi tr^ng mê a tô tuăn [a\ troh mâu tíu tê pơkeăng rak vế hdrê kơchâi plâi pôm, á kơ-êng, vâi hnê á rôe pơkeăng xôh. Pơla kố nah hiăng xôh 2 xôh, ôa prâp [a\ ôa rơbông. Kơ’nâi mê môi pơla măng t^ng á xuân xôh Bo ăm loăng plâi, nêo klêi xôh châ to lâi hâi kố tá hâi ‘nâi, thế tơkôm môi pơla nếo kong mêi ngăn gá hôm tơruih nếo, drêng mê nếo ‘nâi…’’

A mâu cheăm Ea Mdroh, Quảng Hiệp, cheăm Ea Hđing, tơring }ư  Mgar, hên kơdrum kơphế xuân tơruih plâi mơtiah mê. Jâ Lê Thị Năm, ối a [uôn Djung, cheăm Ea Mdrod tối ăm ‘nâi, tung kơdrum kơphế vâ chê 1 hectar dêi rơpo\ng, ai hên xiâm loăng kơphế tơruih plâi châ tơdế. Tơdroăng kố rơnó mêi ki lâi xuân ai, laga hơnăm kố tơruih plâi hên tâ. Jâ Lê Thị Năm tối ăm ‘nâi:

‘’Rơnó gá tơruih plâi kong mêi hên. Kong mêi hên chiâng ai ôa rơbông, hlá tr^ng mê tơruih tâi, drêng kố plâi gá tơruih plâi. Xuân pói vâ kơ koan cheăng to\ng kum tăng pơkeăng lơ túa pêi ki lâi ‘lo vâ kơdroh tơruih plâi, rêm hơnăm pêi lo ôh tá châ hên, drêng tơruih mê kuăn pơlê tro lu\p hên…’’.

Tôm plâi kơphế ối kơbâng tơruih a xiâm loăng ngăn nhên, pôa Nguyễn Văn Sơn, ối a [uôn Djung, cheăm Ea Mdroh tối: Plâi tơruih hiăng ton ai mơngiơk prăng, phá [a\ plâi ki nếo tơruih ai mơngiơk prăng, laga pơrá môi tiah dêi pó ai kơpâu răng ho\n lơ u\m, tâ tá kơpâu [a\ plâi hlo ai kơmeăn. Xuân tiô pôa Sơn, tơdroăng u\m kơpâu, tơruih plâi hơnăm ki lâi xuân trâm apoăng rơnó mêi, laga hơnăm kố tơ’lêi tro lu\p hên tâ. Pôa Nguyễn Văn Sơn tối ăm ‘nâi:

‘’Tơruih plâi cho tơdroăng ki hmâ hlo nôkố, a kố drêng plâi gá kân, kong mêi hên mê gá xuân tơruih. Kuăn pơlê ôh tá ‘nâi, tối xêh cho pơrea\ng, xua phon, tối xua chiâ pro klôh tro po kơtê rêi, tối ti kố ti mê. Tơdroăng ki xiâm tá hâi ai kơbố ‘nâi, [a\ tá hâi ai hnê mơhno. Ngin pói vâ pro ti lâi ai môi ngế kuăn pơlê pêi chiâk deăng, môi ngế cheăng khoa hok, mâu khu ngế ki tê rôe kế tơmeăm khoăng ngi kong têa ê, tê kế tơmeăm khoăng ăm ngin, 4 khu ki mê rơtế tơru\m, rơtế mơnhông mơdêk…’’.

Pơrea\ng u\m kơpâu pro tơruih plâi, ối tối cho pơrea\ng chếo hlá, pro răng ho\n plâi, u\m plâi, pơrá xua kơmeăn Colletotrichum cofeanum  pro, cho môi tung mâu pơrea\ng ki hmâ hlo xông kâ ‘nhê a xiâm loăng kơphế, ki rơhêng vâ tối a rơnó mêi. ‘Na túa hbrâ mơdât pơrea\ng kố, ngế chêh hlá tơbeăng chêh ‘na tơdroăng kố ai roh tơpui tơno [a\ kih sư Lê Văn Từ, kăn pơkuâ Tíu pêi pêt [a\ rak vế hdrê kơchâi plâi pôm tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak.

Êng: Ô pôa, a rơnó mêi hên kơdrum kơphế dêi kuăn pơlê dế hlo plâi gá tơruih. Tơdroăng kố ki khât gá ti lâi?

Kih sư Lê Văn Từ: Pơreăng u\m plâi, u\m tơxui plâi rơnó kố hiăng pơxiâm hlo hên. A rơnó mêi, kơchoh hên khoh pro chiâng ai pơreăng tơruih plâi, xua ôh tá bê phon. Mâu tơdroăng ‘na trếo kơhiâm dêi loăng djâ ăm plâi hên ôh tá bê vâ mơ’rêh dêi plâi mê plâi khoh chiâng tơruih.

A rơnó kố, pơreăng u\m plâi hlo hên. Tâng kong tô hlo iâ tâ, la drêng kong rơdâm, ki hngiâm kơchoh hên mê pơreăng pro u\m tơxui plâi kô ai, pro plâi chiâng tơruih hên, tâng pin ôh tá re\ng xôh pơkeăng kơdê kơmeăn vâ mơdât plâi tơruih gá kô tâ tú re\ng troh lâp lu.

Êng: Tiah mê xiâm vâ ăm ‘nâi dêi pơreăng kố ga tiah lâi, ô pôa?

Kih sư Lê Văn Từ: Ki xiâm khoh chiâng ai pơreăng kố xua ing kơmeăn pro u\m tơxui, vâi tối cho pơreăng prăng rơmon a plâi. Pơreăng kố pro plâi chiâng prăng, [ă hnối kâ mot tung plâi, ah pro u\m tâi tơxui. Ôh tá xê to pơreăng u\m tơxui plâi mê tâi tâng mâu túa pơreăng xua kơmeăn pro tung pơla kong hngiâm kơchoh hên xuân tâ tú re\ng. Pro ăm tơxui plâi chiâng u\m ôh tá ai ivá vâ râng dêi plâi, trếo kơhiâm ôh tá tơku\m mơ’rêh plâi, bú tơdro iâ tê plâi gá tơruih hlối.

Êng: Vâ kơdroh ki lu\p ăm kơdrum kơphế, vâi krâ nho\ng o thế pêi pro mâu tơdroăng klâi vâ mơdât ô pôa?

Kih sư Lê Văn Từ: Vâ hbrâ mơdât pơreăng u\m tơxui plâi, apoăng rơnó mêi khế 5, khế 6, vâi pơxiâm xôh pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng a loăng kơphế. Má môi, vâ hbrâ mơdât pơreăng pro lo têa nheăn a hlá [ă kơmeăn pro khê khêi a kông loăng. {ă rơnó mêi, ki hngiâm kơchoh hên, cho rôh ki plâi vâ kân xuân pro chiâng ai pơreăng u\m tơxui plâi.

Vâi xuân chiâng vâ xôh hên túa pơkeăng kơdế kơmeăn, môi tiah pơkeăng Anvil, Tilt Super mâu pơkeăng kơdê kơmeăn, môi tiah Amistar Top.  Amistar Top ga tro, la yă kơnâ, kơdrum plâi tơruih hên thế xôh Amistar Top gá kô re\ng hlâ pơreăng. ‘Na mâu túa pơkeăng ki tá, tâng hngiâm kơchoh đi đo mê thế xôh nếo rôh má 2. Tung pơla u\m tơxui plâi thế xôh Amistar Top vâ mơdât, lơ  xôh pơkeăng têa Bordeaux, gốc đồng [ă ki ê hía.

Má péa, trếo kơhiâm ôh tá bê tu\m Kali, Calci. Pak^ng rak ngăn mê pin thế xôh vâ mơdât pơreăng [ă pơkeăng têa Bordeaux a poăng rơnó, drêng hiăng tro pơreăng mê pin kô chiâng xôh rôh má 2. Drêng hlo kô chiâng xôh hbrâ mơdât ôh tá xê thế môi hdrôh, mê pin kô chiâng xôh mơdât tung pơla mê. Kơdrum deăng thế bâ phuâng pôi rơtôh luâ râ, drêng ki hngiâm kơchoh hên kô tơ’lêi tâ tú pơreăng.

Hôm mơnê kơ pôa

Thế Thắng chêh

Gương prếi A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng