Pá kơdâm mâu loăng plâi sầu riêng, loăng plâi bơr, kơdrum kơphế kân rơdâ 1 ha dêi rơpo\ng jâ Võ Thị Cẩm, ối a thôn Phú Phong, cheăm Ea Drơng, tơring C|ư Mgar, kong pơlê Dak Lak xông ngiât le\m. La vâ chê 1 khế kố, ôa rơbông, ôa prăng hlo hên h^n pro plâi kơphế tơruih hên h^n. Jâ Cẩm ăm ‘nâi, maluâ hiăng rôe pơkeăng xôh, la troh nôkố xuân hâi tâi tơdroăng kố.

Rơpo\ng hngêi tô tuăn xâu lơ kơdroh plâi kơphế [ă tơdroăng xôh pơkeăng hoă hok hên kô tơdjâk troh ki le\m dêi plâi:

‘’Pơla hdrối kố nah, drêng lo ôa rơbông, lăm rôe pơkeăng xôh oh tá kâi kơdê tâi, bú dâng 70% tê. Ôa prăng kâ ‘nhiê tơdjâk hên, tâng re\ng châ hlo, teăm xôh pơkeăng ki lu\p gá dâng 20%. ‘Na ôa prăng tơdjâk troh 50% tâng oh tá teăm châ re#ng xôh kơdê’’.

Xuân kơdrum kơphế ai hên ôa rơbông, la pôa Trần Hữu Toàn ối a cheăm Ea Tiêu, tơring C|ư Kui`, kong pơlê Dak Lak hiăng rah túa kơdê ôa rơbông [ă kế ki pro ing sinh hok. Châ mâu kăn [o# dêi Vie#n khoa hok kih thuât ngăn ‘na chiâk deăng Tây Nguyên hnê mơhno, pôa Toàn hiăng mơnúa xúa 2 túa tơmeăm ki pro ing sinh hok vâ kơdê ôa rơbông kâ ‘nhiê kơphế cho Wasi F1 [ă Wasi F2. Kố cho tơmeăm ki mơnúa tí tăng pro ing tơdroăng ‘’Rah, xúa mâu túa kơmeăn, ôa, kuăn kiâ ki le\m, ki ối tung tơnêi, mơni kô kâi hbrâ mơdât ôa rơbông kâ ’nhiê rêi kơphế’’ dêi Vie#n khoa hok kih thua#t ngăn ‘na chiâk deăng Tây Nguyên. Pôa Trần Hữu Toàn ăm ‘nâi, pơkeăng hbrâ mơdât ôa rơbông [ă túa ki xúa gá tơ’lêi hlâu, bú ‘măn to xiâm loăng ôh tá êa xôh môi tiah hdrối nah:‘’Ôa rơbông kâ ‘nhiê loăng plâi tung kơdrum á hên, ing ôa rơbông kâ ‘nhiê loăng [ă a xiâm hên ‘nâng. Sap ing hâi Vie#n lăm mơnúa pro ngăn ‘na túa kơdê ôa rơbông nôkố hiăng tâi khât. Nôkố, ôa rơbông ai há la iâ tê’’.

Tiô pôa Phạm Ngọc Hải, kăn [o# kih thuât dêi Ko\ng ti kơphế Việt Thắng, kong pơlê Dak Lak, mê hơ’lêh xúa pơkeăng hoă hok vâ kơdê ôa rơbông mê nôkố [ă mâu tơmeăm ki pro ing hrái nhâ kông hnông ai inâi cho xúa pơkeăng hoă hok vâ kơdê ôa rơbông [ă mâu kế ki pro ing sinh hok Wasi F1 [ă Wasi F2, vâi krâ nho\ng o kô ai tơ’nôm troăng hơlâ krá ton xo\n tâ nếo, tơ-[rê tâ tung tơdroăng rak ngăn kơphế.

Túa ki kố hiăng pêi pro [ă mơnúa pro ngăn a kơpong pêt kơphế dêi kong pơlê, tung mê, ai Ko\ng ti kơphế Việt Thắng xuân hiăng pêi pro tơ-[rê. Pôa Phạm Ngọc Hải, ăm ‘nâi:

‘’Ôa rơbông hlo kâ ‘nhiê hên loăng, mơngế pêi cheăng kô tơ’lêi châ hlo, xuân ai hên túa pơkeăng hoă hok, sinh hok, la tâng ôa rơbông kâ ‘nhiê xiâm rêi, mơngế pêi cheăng oh tá hlo, oh tá [e\ng ê. Malối mâu kăn [o# kih thuât lăm ngăn kơdrum oh tá châ hlo. Ngin tơru\m [ă Vie#n khoa hok kih thuât ngăn ‘na chiâk deăng Tây Nguyên châ ‘nâi [ă vâ hrie#n tăng troăng kơdế ôa rơbông kâ ‘nhiê rêi loăng. La ngiâ kal thế hnê tối troh lâp lu vâ kuăn pơlê re\ng châ ‘nâi túa pơkeăng ki pro kố vâ xúa tung pêi chiâk’’.

Tơdroăng xúa kế ki pro ing sinh hok teăng xúa pơkeăng vâ hbrâ mơdât ôa hdrong kâ ‘nhiê loăng plâi dế cho troăng hơlâ pêi pro ki tro vâ kum kuăn pơlê pêi chiâk deăng mơdêk ki tơ-[rê, tơniăn krúa le\m kế tơmeăm pêi lo, vâ ai tơdroăng pêi chiâk deăng pêi krá ton xo\n. (Nhạc quảng bá)Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Pro ti lâi vâ hbrâ mơdât tơ-[rê tơdroăng ki ôa hdrong kâ ‘nhiê la ôh tá êa xôh pơkeăng hoă hok? Thak sih Đào Thị Lan Hoa [ă khu kăn [o# dêi Vie#n khoa hok kih thuât pêi chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên hiăng tí tăng ‘nâi ple\ng, ‘na tơdroăng tăng xiâm ki vâ pêi tơ-[rê. Kơ’nâi kố, Thak sih Đào Thị Lan Hoa kô tối nhên tâ ‘na mâu tơdroăng ki tơ-[rê ing tơdroăng ti tăng ‘nâi ple\ng mê.

(Băng phỏng vấn: đổi giọng hỏi - trả lời)

Êng: Ô thak sih, tơdroăng tí tăng ‘nâi ple\ng ‘na ‘’Rah, xúa mâu túa kơmeăn, ôa, kuăn kiâ, ki ối tung tơnêi kô kâi hbrâ mơdât ôa rơbông kâ ‘nhiê rêi kơphế’’, mê hôm hiăng chiâng xúa tung pêi chiâk ăm vâi krâ nho\ng o lơ ti lâi?

Jâ Đào Thị Lan Hoa: Klêi tí tăng ngăn tung [ơrô mơnúa ngăn, ngin hiăng mơnúa pêi pro má 2 ‘na phon Wasi F1 [ă Wasi F2 vâ hbrâ mơdât ôa rơbông kâ ‘nhiê rêi loăng kơphế a kơdrum. Klêi mơnúa ăm hlo ki tơ-[rê dêi túa phon kố pro a deăng kơphế dêi C|ư Kuin hlo tơ-[rê lối 80% ki tơ-[rê ‘na hbrâ mơdât pơreăng. ‘Na kuăn pơlê, ngin hlo tiah kố, tơdroăng xúa kế pro phon mê tơ’lêi hlâu.

Tâng xúa pêi pro tro tiô tơdroăng hnê mơhno dêi ngin cho séa ngăn vâ ‘nâi hôm ai ôa rơbông mê pin po ngăn a xiâm loăng, po ngăn a rêi loăng kơphế a ki trâu dâng 30cm, klêi mê xế phon ki pro mê kơpêng, klêi mê nếo tôh têa [ă kơđu tơnêi, kô tơ-[rê ki mơdât pơreăng‘’.

Êng: Ôa rơbông cho pơreăng ki kâ ‘nhiê pá vâ kơdê, tơdroăng xúa kế ki pro ing sinh hok tiah mê tâng vâ pơchông [ă tơdroăng hbrâ mơdât môi tiah hdrối mê gá tơ-[rê môi tiah lâi, ô jâ?

Jâ Đào Thị Lan Hoa: Tung hơnăm hiăng luâ ngin xuân hiăng tí tăng ‘nâi ple\ng hên a mâu loăng plâi pơrá phá, [ă loăng kơphế xuân hiăng hlo tơ-[rê ‘na kơdê ôa rơbông kâ ‘nhiê plâi. ‘Na ôa rơbông kâ ’nhiê rêi, ăm hlo ki pơxúa dêi tơdroăng xúa kế ki pro ing kuăn kiâ ăm hlo, hbrâ mơdât ôa rơbông kâ ‘nhiê rêi tâng vâ pơchông [ă túa pro ki ê a tíu, gá tơniăn [ă hyôh kong prâi ki pro [ă tâ tá, iâ tơdjâk troh tơdroăng ôa kâ ’nhiê loăng tung kơdrum.

{ă tơdroăng ki mơnhông mơdêk pêi chiâk deăng krúa tung la ngiâ tơdroăng kum pêi ahdrối ‘na kế ki pro ing sinh hok kô ai hên ngế vâ rah pro [ă ki ê hía’’.

Êng: Ô jâ, mơni ‘’vâ re\ng châ kơdê pơreăng’’ dêi mâu kế ki pro ing sinh hok mê hôm tơ’mô mâu túa pơkeăng hoă hok há?

Jâ Đào Thị Lan Hoa: Tung pơla mơnúa pêi pro a kơdrum kơphế hbrâ mơdât ôa rơbông kâ ‘nhiê rêi hlo gá tơ-[rê môi tiah lâi dêi pơkeăng ki pro mê, hrá tâ tâng vâ pơchông [ă pơkeăng hoă hok, la ki ton lơ ôh dêi ôa rơbông vâ vêh kâ ’nhiê nếo gá môi tiah há. Ngin hlo bú kơdê môi péa hdroh, ki tơ-[rê gá hiăng tơ’mô.

Xua mê, drêng xúa pơkeăng ki pro mê gá ai tơ’nôm ki pơxúa la ôh tá pro pơreăng tí bê xâu kơ pơkeăng [ă mâu ôa pơreăng tối tơchuâm. Drêng xúa mâu kế ki pro tung rôh apoăng kô hlo hrá tâ, la ki ton tá ah mơni kô hên tâ ‘na ki le\m tung tơnêi tung pơla hyôh kong prâi tơ’lêi hlâu, ki hngiâm kơchoh, độ pH, mê gá kô tơniăn ăm ôa rơbông ôh tá vêh kâ ‘nhiê xếo, tơdroăng ki mê kô mơhno a kế ki pro ing sinh hok [ă hía hế

Êng: Pak^ng tơdroăng xúa mâu kế ki pro pơkeăng, tung pêi pêt rak ngăn, vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng mâu tơdroăng klâi vâ mơdêk ki tơ-[rê dêi mâu kơmeăn xuân môi tiah mâu kuăn kiâ ki oh tá xâu pơkeăng vâ hbrâ mơdât ôa rơbông hôm cho há jâ?

Jâ Đào Thị Lan Hoa: Vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng pro ăm dêi kơdrum kơphế vâ ăm kơmeăn, kuăn kiâ ki le\m xông. Môi tiah ngin hnê tối ‘na tơdroăng xôh pơkeăng ki pro mê tung pơla tơnêi pro hngiâm, a mâu kơdrum ki bâ phuâng, hnối ai mâu loăng ki pro ăm xâp rơngiâp, pro tơ’lêi hlâu ăm mâu kơmeăn xông rơdêi, malối tung pơla tơnêi, tâng mâu kơdrum mê phon hưh cơ hiăng u\m châ vâ pro ăm mâu kơmeăn ki le\m rế hên tung tơnêi [ă ki ê hía’’.

Hôm mơnê kơ thak sih!

(Nhạc cắt)

Tơdroăng ‘’Rơtế prôk [ă mơngế pêi chiâk’’ hâi kố ngin hnê tối ăm pó vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ túa hbrâ mơdât ôa rơbông kâ ‘nhiê loăng kơphế [ă troăng hơlâ xúa sinh hok. Mơnê pó vâi krâ nho\ng o hiăng klêi tơmâng.

Gương tơplôu [ă tơbleăng