VOV4.Bahnar - Kŭm hăm anih vei lăng tơ mam bri brăh Kon Chư Răng, Pơ gar tĕh đak Kon Ka Kinh jĭ tơ ring hlom tơ̆ lăm Anih vei lăng tơ mam, cham char bri brăh Kon Hà Nừng (dêh char Gia Lai). Tơ̆ âu, gơ nơm tơ iung đei hơ năp jang đơ̆ng tơ pôl bơ ngai Bahnar oei xa jê̆ bri, dôm khul jang tơ̆ tơ ring oei vei lăng bri kơ drơ̆ng tôch ‘lơ̆ng.

Hơ nơ̆ng 2,3 năr, kon pơ lei tơ̆ plei Kjêng, xăh Ayun, apŭng Mang Yang athei 1 grŭp đơ̆ng 5 - 6 ‘nu kŭm hăm đe kăn ƀô̆ Anih vei bri kơ sô̆ 1 kơ pơ gar ‘long tĕh đak Kon Ka Kinh (dêh char Gia Lai) năm dăr joang, vei lăng tơ̆ bri ‘long đei pơ jao vei lăng. ‘Nhŏng Lơi, oei tơ̆ plei Kjêng, ăn tơ băt, tơ mam rim ‘măng năm dăr joang 2 năr 1 măng mât hlom lơ̆m bri kơ drơ̆ng, kŭm hăm phe, tơ mam xa, ‘nŏh ưh đei hiơt ‘long jra kơ jung hlŏh 1m, vă tơ jră hai, chă tơ tĕh đong đe đăk sem bri hai.

Vei lăng bri, rim sơ năm, kon pơ lei tơ̆ plei Kjêng iŏk đei dang 250 triu hlak jên. Kơ sô̆ jên âu klăih song ăn dôm unh hnam păng tơ lĕch 1 păh vă răt gre choh, kơ măy ƀôm đak pơ yoa ăn tơ drong choh jang xa hơ dai; tơ gŭm jên jang ăn unh hnam tơ nuh. Kon pơ lei kŭm gơ̆h iŏk yoa tơ mam bri brăh tơ̆ bri vă pơm hơ tŏk iŏk yoa dơ̆ng.

Kon pơ lei tơ̆ plei Kjêng kŭm hăm kăn ƀô̆ Pơ gar ‘long năm dăr joang, vei lăng bri

‘Ngoăih kơ khul dăr joang, kon pơ lei tơ̆ plei Kjêng mưh mât tơ̆ bri gơ̆ tơ ƀăng, phĕ bơ̆n kơ tonh, tơ dăh ƀôh đei tơ drong hlĭch ‘nŏh tơ roi hloi ăn khul jang kơ pal. Gơ nơm thoi nŏh, lơ sơ năm ‘nâu, tơ̆ tơ ring bri xă vă jê̆ 2000 ha yoa tơ pôl plei Kjêng iŏk vei lăng, bri ‘long đei vei lăng kơ jăp ‘lơ̆ng. Kon pơ lei đei đon vei bri ‘nŏh jĭ vei lăng tơ drong arih xa, vei lăng tơ drong jŏh ayŏ kơ dŏ xoang kơ pơ lei pơ la: “Kiêm lâm pơ jao ăn kon pơ lei nhôn vei lăng tơ ring bri âu, vei kơ jăp ‘long kăp gĭt, vă vei lăng kơ tu đak ăn pơ lei pơ la hai. ‘Nâu jĭ bri kông atŭm, jĭ pơ gar ‘long tĕh đak Kon Ka Kinh tôch xă, athei vei lăng mă ‘lơ̆ng, ưh gơ̆h kŏh phă ‘long, muih rŏh sŏh bri pơm mir, bu muih rŏh xa đe phak jên lơ, iĕ ‘nŏh phă tŏ sĕt...”

‘Nhŏng Amưm tơ roi, dang ei bri ‘long tơ pă jĭ tơ mam tôch kăp gĭt kơ kon pơ lei plei Kjêng: “Adrol sơ̆, pơ lei tam mă băt, gơ nơm kăn ƀô̆ đơ̆ng pơ gar roi tơ băt ăn kon pơ lei đơ̆ng rŏng âu, ưh gơ̆h kŏh phă bri, ưh gơ̆h muih rŏh sŏh bri pơm mir, ưh gơ̆h kŏh iŏk ‘long. Lơ̆m pơ lei kŭm iŏk đei jên vei bri, klăih song xong băl dôm ăi, ưh đei lon hnam yơ. Mă 2 ‘nŏh vei bri ‘nŏh jĭ vei lăng cham char, kơ tu đak, ưh ăn tĕh hơ lih. Mă 3 dơ̆ng bơ̆n gơ̆h chă buch bơ̆n pơ mâu, phĕ bơ̆n kơ tonh vă tĕch chă jên”.

Bri jĭ tơ mam atŭm kơ kon pơ lei oei xa tơ ter Pơ gar ‘long tĕh đak Kon Ka Kinh

 Hrai ‘nâu tơ̆ tơ ring tơ ter pơ gar ‘long Kon Ka Kinh, ‘ngoăih kơ plei Kjêng, xăh Ayun, oei đei 25 tơ pôl pơ lei, mă lơ ‘nŏh jĭ bơ ngai Bahnar tơ̆ apŭng Mang Yang păng 2 apŭng Đak Đoa păng K’bang oei iŏk vei lăng vă jê̆ 18 rơ bâu ha bri ‘long. Rim tơ pôl vă pơ gơ̆r ăn lơ grŭp dăr joang, vei lăng bri păng hơ nơ̆ng roi tơ băt găh Luơ̆t vei lăng păng atŏk tơ iung bri, pơ tâp trong tang găn unh xa bri.

Ƀok Lê Thanh Đạo, Kơ dră Anih vei lăng bri kơ sô̆ 1 ăn tơ băt: “Hăm dôm unh hnam iŏk vei bri năm dăr joang tơ̆ bri, nhôn roi tơ băt dôm kơ loăi ‘long, sem bri brăh kâm ưh ăn hơ ngoang, kŏh iŏk păng dôm tơ mam kiơ mă bơ̆n vei lăng, đei xa yoa đơ̆ng cham char bri brăh. Lơ̆m khei ‘năr vei lăng, nhôn iŏk đei nơ̆r tơ roi găh rim tơ drong đơ̆ng tơ ring, dôm unh hnam yơ  kŏh iŏk ‘long, pơm glăi nhôn jang hơ doi hăm kră pơ lei, bơ ngai đei đe lui yom, roi tơ bôh, pơ lung ăn kon pơ lei, dar dĕh đe sư jing hlôh vao”.

Ƀok Lê Văn Vinh, Phŏ Kơ dră chĕp kơ̆l Pơ gar ‘long tĕh đak Kon Ka Kinh ăn tơ băt, Pơ gar ‘long đei tĕh bri brăh xă vă jê̆ 42 rơ bâu ha, tơ răih truh 3 apŭng Đak Đoa, Mang Yang păng K’bang dêh char Gia Lai. Tơ ring âu đei hlŏh 1750 kơ loăi ‘long, iŏk đei 14% kơ loăi ‘long ‘ngiĕt lơ̆m tĕh đak; sem bri brăh đei 87 kơ loăi, (lơ̆m nŏh đei 34 kơ loăi đei lơ̆m hla ar ƀrê Việt Nam); hlŏh 300 kơ loăi sem păng 77 kơ loăi pơ kuei, hmol kung.

Vă vei lăng ‘lơ̆ng rim tơ mam, cham char bri brăh, tơ dăh lăp gơ nơm đơ̆ng dôm jĭt ‘nu kăn ƀô̆, bơ ngai jang đĕch ‘nŏh jang ưh kơ kĕ ôh. Lơ sơ năm âu ki, Pơ gar jang hơ doi kơ jăp hăm dôm tơ pôl kon pơ lei oei xa tơ ter bri: pơm thoi yơ vă kon pơ lei băt păng vei bri nhen thoi tơ mam kơ dih đe sư. ‘Mĕh thoi nŏh, hơ dai hăm tơ lĕch jên rim sơ năm chă tơ gŭm pơm anih jang, pơm trong, chô̆ unh điên, man đak tơ nglang, pơ gar oei tơ gŭm ăn kon pơ lei jang xa kơ jăp ‘lơ̆ng: ƀơk bơ̆n hơ drĕch, phŏng vă kon pơ lei jang xa, kla jên vei lăng bri tơ tom, pơ tho ăn kon pơ lei kŏh iŏk ‘long iĕ, tơ mam chăt lơ̆m bri mă lăp…

Kăn ƀô̆ tơ̆ Pơ gar ‘long tĕh đak Kon Ka Kinh roi tơ băt Luơ̆t vei lăng păng atŏk tơ iung bri ăn kon pơ lei oei xa jê̆ bri

Ƀok Lê Văn Vinh, tơ roi, dang ei, Pơ gar ‘long tĕh đak Kon Ka Kinh oei tơ chĕng hơ len tơ lĕch lơ tơ drong tơ gŭm ăn kon pơ lei pơ tăm ‘long pơ gang hơ la yơ̆p bri, pơ tăm hơ lam lơ̆m mir, tơ gŭm ăn kon pơ lei sơ đơ̆ng jơ hngâm vei bri: “Inh hơ mĕng, tơ̆ hơ năp kơnh đei lơ jên vei lăng bri đơ̆ng anih jang lơ̆m păng ‘ngoăih kơ tĕh đak truh jang hơ doi tơ̆ âu, tơ mât jên ăn tơ drong jang vă pơ jing tơ drong jang xa, arih xa ăn kon pơ lei, tơ gop pơm hơ tŏk mŭk drăm, tơ pôl tơ̆ pơ lei pơ la oei xa tơ ter Pơ gar ‘long tĕh đak Kon Ka Kinh, kiơ̆ đơ̆ng noh găn tôch ai kon pơ lei kŏh phă bri ‘long.”

Bri kông Kon Hà Nừng ‘nao đei Khul pơ gơ̆r jang kơ apŭng plenh tĕh Tơ drong arih Kon bơ ngai păng Cham char bri brăh (MAB-ICC) găh UNESCO chih tơ băt jĭ Anih vei lăng tơ mam, cham char bri brăh apŭng plenh tĕh lơ̆m ‘năr 15/9. Tơ ring hlom tơ̆ lăm Anih vei lăng tơ mam, cham char bri brăh âu ‘nŏh jĭ Pơ gar ‘long tĕh đak Kon Ka Kinh păng Anih vei lăng tơ mam bri brăh Kon Chư Răng. Tơ drong tơ gŭm ăn dôm tơ pôl bơ ngai kon kông tơ̆ tơ ring đei iŏk yoa, jang xa kơ jăp ‘lơ̆ng ưh lăp tơ gŭm ăn kon pơ lei vang vei lăng bri, vei lăng tơ mam cham char bri brăh đĕch, mă oei tơ gop vei kơ jăp, tơ iung đei tơ drong jŏh ayŏ kơ dŏ xoang, tơ drong juăt arih xa hăm bri ‘long đơ̆ng bơ ngai Tây Nguyên.

Nguyễn Thảo: Chih

Dơ̆ng: Tơ blơ̆