‘Năr pơyan tŏ phang pơđang, mă lei pơgar tiu 1 hek tar kơ klo kăn mŏ Wưm, oei tơ̆ xăh Hà Bầu, apŭng Đak Đoa, dêh char Gia Lai ưh kơ đei pơdơh nơ̆r hiơ hiĕk. Kiơ̆ kơ mŏ Wưm, sơnăm ‘nâu tơchĕng hơdrol pơgar ‘long gô ăn 3 tấn găr tiu. Hăm kơjă tiu hloh 90 triệu hlak jên 1 tấn, ŭnh hnam mŏ gô jang đang tơdrong hơpơi ‘meh man hnam ‘nao:

“Kon pơlei Hà Bầu nhôn phĕ tiu đơ̆ng khei 1 truh blŭng khei 4, dang ei vă jê̆ đang bơih. Kơjă tiu sơnăm sơ̆ ‘noh tŏ sĕt, sơnăm ‘noh tôch kơ lơ, kon pơlei tôch kơ chhôk hơiă.”

Tơ̆ Hơp tak xăh Choh jang sa păng Pơvih pơvăn Nam Yang, tơ̆ xăh Nam Yang, apŭng Đăk Đoa, dêh char Gia Lai-hơnih đei 110 ‘nu bơngai vang jang, hăm 80 héc ta tiu pơm tơlĕch kiơ̆ trong kơjăp ‘noh tơdrong chơt hơiă oei tih hloh lơ. Yă Nguyễn Thị Nga, Phŏ Kơdră vei lăng hơp tak xăh tơbăt, tiu kơ hơp tak xăh đei răt kơjă măk ƀiơ̆ kơ anih tĕch mơdro 3000 hlak jên 1 kĭ, hơdrô̆ 15 hek tar tiu đei pơkăp rơgoh ling lang đei răt măk hloh pơting hăm kơjă anih tĕch mơdro 25%.

“Dang ei kơjă tiu tŏk bŏk tŏk kon pơlei tôch chhôk hơiă ‘nă hal. Sơnăm sơ̆ kơjă 68-70.000 hlak jên 1 kĭ, ‘noh sơnăm ‘nâu tŏk đơ̆ng 92-95.000 hlak jên 1 kĭ bơih. Dang ei kon pơlei tŏk bŏk vei lăng dơ̆ng pơgar, phĕ iŏk, săy phŏng păng pơtăm dơ̆ng dôm pơgar tiu oei đei jrăng. Hơmĕng kơjă tiu păng tơmam đơ̆ng choh jang sa dôm kơloăi tŏk vă kon pơlei đei dơ̆ng jên yua, tơplih ‘lơ̆ng tơdrong arih sa, sơđơ̆ng jơhngơ̆m jang sa.”

 Dêh char Gia Lai đei 8.800 hek tar ta tiu tŏk bŏk tơ̆ khei ‘năr phĕ tĕch, kơ sô̆ tơmam âu jô̆ pơhlom dang 30.000 tấn. Đơ̆ng rŏng kơ lơ sơnăm kơjă jur tŏk ưh kơ sơđơ̆ng, pơm ăn kon pơlei nhơ̆m hiĕk kiơ̆ tơm tiu, sơnăm ‘nâu kơjă tiu đei 90.000 hlak jên 1 kĭ ‘noh tơmam hơpăh tih ăn kơ dôm bơngai hơdrin jang hăm kơ loăi ‘long ‘nâu. Yă Nguyễn Vũ Hoàng Yên, Kơdră vei lăng kon pơlei xăh Nam Yang, apŭng Đak Đoa, dêh char Gia Lai tơbăt, tơ̆ hơnăp tơdrong kơjă tiu tŏk măk, khŭl kơdră tơring tơtă kơ kon pơlei ‘nĕ druh kiơ̆ băl pơih să hơgăt teh pơtăm, mă hơdrin kiơ̆ trong pơtăm kơjăp vă dơ̆ng kơjăp tơ̆ hơnăp tơdrong tơplih đơ̆ng kơjă păng pơrang jĭ:

“Akŏp teh pơtăm tiu kơ xăh 220 hek tar, tơmam đơ̆ng 2,5 tấn truh 3 tấn 1hek tar. Hăm dôm ŭnh hnam pơm tơlĕch kiơ̆ trong rơgoh kơjăp ‘noh rŏ lăng tŏk truh 4 hek tar. ‘Nâu jĭ 1 trong jang, xăh tŏk bŏk krao hơvơn kon pơlei pơtăm kiơ̆ trong âu vă hơtŏk ‘lơ̆ng plei lơ, kơjă đơ̆ng ‘long tiu.”

Mă đơ̆ng kơjă tiu tŏk bŏk tŏk măk păng đei 95 rơbâu hlak jên 1 kĭ mă lei kon pơlei tơ̆ Đắk Nông oei tam mă hăt kơ tĕch ‘mơ̆i. Ƀok Hoàng Văn Sỹ, oei xăh Đắk Sắk, apŭng Đắk Mil đei 1 hek tar tiu tŏk bŏk lơ̆m pơyan phĕ tĕch, hăm plei jô̆ pơhlom dang 2 tấn. Mă đơ̆ng tiu tŏk bŏk tŏk kơjă, mă lei ƀok Sỹ oei tam mă hăt kơ tĕch. Ƀok Sỹ pơma akhan lăp tĕch tiu lăp măh mưh kăl vă tơmơ̆t jên jang ăn kơ ‘long pơtăm, păng jên sŏng sa yua ăn tơdrong arih sa đĕch. Kơsô̆ uơ oei dơ̆ng ŭnh hnam gô sơ̆k kro tăh lơ̆m hơnih mong răk. Kiơ̆ jô̆ hơlen đơ̆ng kon pơlei jang chŭn mir, pơtăm tiu hăm jên phŏng, kŏng tơ ruih, phĕ... lơ nhen hrei ‘nâu ‘noh kơjă tĕch athei tơ̆ 120.000 – 150.000 hlak jên 1 kĭ tơ̆ kơpal tơdrong arih sa kon pơlei mă păi ƀiơ̆.

Lei thoi noh, mŏ Trương Thị Hạnh oei tơ̆ phường Nghĩa Trung, pơlei tơm Gia Nghĩa kŭm tŏk bŏk hơtŏk tơiung lơ ‘long tiu păng ăn plei tôch kơ lơ. Kiơ̆ mŏ Hạnh, kơjă tiu tŏk măk pơting hăm sơnăm 2023, đei 95 rơbâu hlak jên 1 kĭ. Mă lei, mŏ tam mă hăt kơ tĕch yua kơ jô̆ ăn tam đei lơi dôm yơ.

Kiơ̆ kơ anih vei lăng Hơtŏk tơiung choh jang sa dêh char Đăk Nông, dang ei lơ̆m dêh char đei 34.000hek tar tiu, tơmam vă jê̆ 70.000 tấn. Dôm sơnăm âu ki, tơdrong pơtăm tiu hlôi đei lơ tơplih ‘lơ̆ng, tơplih ‘net ‘net jing trong rơgoh păng pơtăm lơ pơgar ‘long. Mă loi ‘noh, hrei ‘nâu, tiu Đắk Nông hlôi đei hla ar pơkăp hơnih pơtăm ‘noh ‘nâu jĭ tơdrong hiôk tih vă kon pơlei, anih mơdro sa pơtăm tiu băt hơdăh, hơtŏk kơjă kăp gĭt tơ̆ hơnăp kơnh. Lơ̆m tơdrong phĕ iŏk, kon pơlei kăl kơ lăng truh hloh dôm tơdrong phĕ mưh tiu đĭ đum đĭ, sơ̆k tiu ƀlep trong vă hơtŏk tơdrong ‘lơ̆ng ăn kơ tiu.

 Tơdrong jang hơdai pơm tơlĕch tiu đei hla ar pơkăp ‘lơ̆ng păng pơm hla ar răt tơmam, kŭm roi ‘năr roi đei pơih să. Sơnăm 2023, lơ̆m dêh char đei 23 hơnih, tơdrong jang iŏk yua dôm tơdrong hơgăt ‘lơ̆ng lơ̆m pơm tơlĕch, hăm să hloh 3.000hek tar.