Ung thư toh ‘noh jĭ 1 lơ̆m dôm tơdrong jĭ ung thư đa tơƀơ̆p tơ̆ drŏ kăn, mưh đei jĭ, trong đak toh gô đei ƀôh tế bào kơnê̆. Đơ̆ng rŏng 1 khei ‘năr, tế bào ung thư âu tih hrĕnh lanh să pơđĭ lơ̆m toh păng ƀơm truh tơ̆ dôm hơnih nai lơ̆m hơkâu. Lơ̆m dôm sơnăm kơ âu, kơ sô̆ drŏ kăn jĭ ung thư toh đei ƀôh tŏk hrĕnh păng jing tơdrong tơm pơm ăn dơ̆ng hơdrol pơm ăn lôch tơ̆ drŏ kăn. Tơ̆ dôm khei ‘năr blŭng, tế bào kơ nê̆ hlôi đei ƀôh mă lei oei lăp akŏm 1 hơnih tam mă lanh tơ̆ dôm hơnih tơ jê̆. Sa roi tơ̆ dôm khei ‘năr đơ̆ng rŏng, pơplei pơ ‘ngeh sa roi tih, păng kĕ lanh sa dôm hơnih jum dăr. Mơ̆t truh khei ‘năr hơtuch, tế bào pơm ăn jĭ ung thư hlôi sa truh tơ̆ lơ hơnih lơ̆m hơkâu. Ƀơ̆t dâu, tơdrong hơmet jĭ đa ưh kơ hơnhăk ăn đei yua lơ, bơngai jĭ hơmơt kơ lôch.

Tŏk bŏk ƀet pơgang hoă chơ̆t vă hơmet ung thư toh tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, bơngai jĭ N.T.H (oei tơ̆ apŭng Buôn Đôn, dêh char Đắk Lắk) đei hơlen lăng jĭ ung thư toh đunh kơ âu 1 sơnăm. Đơ̆ng rŏng kơ chă ƀôh đei jĭ, yă N.T.H hlôi măh răih kăt hŭt toh păih ‘ngieo. Mă lei, yua đơ̆ng chă ƀôh jĭ klui, ung thư toh đĭ sa truh tơ̆ dôm hơnih lơ̆m hơkâu pơm ăn tơdrong hơmet klăih lăp oei pă tôch tŏ sĕt. Bơngai jĭ N.T.H, tơroi:

Ƀơ̆t blŭng ‘nao jĭ hơtŏng toh ĭnh hơrăng, ƀrê. Ĭnh năm tơ̆ hơnih tĕch pơgang tây răt pơgang huch, ĭnh đei apĭnh ƀak si lăng hăm trŏ kơ ung thư ưh. Ƀak si hơnih tĕch pơgang akhan tơdăh ung thư athei đei pơplei kơnol pŏk ak. Ĭnh brŏk tơ̆ hnam dôm năr ‘noh ƀôh đei pơplei kơnol pŏk ak kơna năm tơ̆ hnam pơgang khăm. Hơlen lăng siêu âm ƀak si akhan ĭnh đei jĭ păng ăn huch 5 năr pơgang păng pơkă tơdăh ưh kơ đĭ ‘noh ƀĭch hơmet tơ̆ hnam pơgang. 5 năr đơ̆ng rŏng kơ jĭ ưh kơ dă ƀiơ̆ ĭnh ƀĭch tơ̆ hnam pơgang păng ƀak si akhan đei ĭnh jĭ đunh bơih. Mă lei, mă tơpă ƀơ̆t ĭnh ưh kơ đei jĭ kiơ kơna ưh kơ băt ĭnh đei jĭ ung thư toh. Ƀak si ăn ƀĭch tơ̆ hnam pơgang păng răih. Truh dang ei ĭnh răih đĭ đei hloh 1 sơnăm, kŭm đĭ năm tơ̆ Sài Gòn xạ trị mă lei dang ei jĭ đĭ lanh truh tơ̆ kơ ting, tơ soh ưh pă gơh xạ trị dơ̆ng bơih, lăp oei pă tơmơ̆t pơgang hoă chơ̆t hơmet truh đĭ jơhnơr hơrih.

Kŭm athei kăt hŭt 1 păh toh yua kơ jĭ ung thư toh, bơngai jĭ T.T.L (oei tơ̆ apŭng Cư M’gar, dêh char Đắk Lắk) oei tam mă đĭ bơ hơ̆ng yua kơ dih kâu đei jĭ. Kiơ̆ kơ mŏ T.T.L, ƀơ̆t khei 4/2023, ƀơ̆t truh năr ƀôh jơ̆ng, mŏ ƀôh tơ̆ toh đei ƀôh 1 pơplei pơ ‘ngeh, mă lei, mưh hlôi đĭ ƀôh jơ̆ng pơplei iĕ hê̆ nhen găr tơh kơna mŏ pơm pơ hơi tơ chĕng ưh kơ đei tơdrong kiơ. Đơ̆ng rŏng ‘noh, mŏ hơnơ̆ng ƀôh lap rơmơ̆n, jĭ tơ̆ toh, dui jơhngơ̆m mơmat kơna năm khăm ‘noh chă ƀôh đei jĭ ung thư toh păng đĭ mơ̆t sa lơ̆m tơsoh. Mă đơ̆ng đĭ răih hơmet hơnih toh ră mă lei yua đơ̆ng chă ƀôh klui, tơdrong hơmet klăih đơ̆ng mŏ tôch kơ tŏ sĕt mŏ tôch kơ ơh hmach yua kơ hlôi ưh kơ chu năm khăm vă hơmet hrôih. Bơngai jĭ T.T.L, tơroi:

Mưh năm jang ĭnh ƀôh toh jĭ lơ yua kơ mưh jang tơ ‘ngit lơ̆m toh ‘noh jĭ. Âu ki năm khăm, đơ̆ng rŏng pơm siêu âm păng dôm tơdrong hơlen lăng chă ƀôh đei jĭ. Tơ̆ toh pel ƀôh 1 pơplei tih nhen tơ nglou ti yŏng, mưh kơ tĭt ‘mơ̆i mă jĭ kơna ưh kơ chă ƀôh đei. Hmă hmă ĭnh tŏk kĭ lơ mă lei dang ei jur kĭ hrĕnh ưh kơ kĕ tŏk kĭ dơ̆ng. Ĭnh nŏng tơchĕng ưh kơ băt kơ băt ĭnh đei jĭ kiơ mă jur kĭ hơnơ̆ng, tŏk bŏk đơ̆ng 53 kĭ jur oei pă 43, 44 kĭ. Kơdih kâu ĭnh ‘noh drŏ kăn, ĭnh tơ tă kơ rim ‘nu bơ̆n athei 6 khei năm khăm 1 ‘măng, khăm hơnơ̆ng vă chă ƀôh jĭ hrôih, hơmet jĭ gô ƀônh ƀiơ̆ oei nhen thoi ĭnh ‘noh klui dêh bơih.

Kŭm hăm ung thư tơpu kon ‘noh ung thư toh jĭ mĭnh lơ̆m dôm tơdrong jĭ hơnơ̆ng tơƀơ̆p tơ̆ drŏ kăn. Lơ̆m sơnăm 2020, lơ̆m apŭng plĕnh teh kŭm nhen tơ̆ Việt Nam chih iŏk ung thư toh ‘noh tơdrong jĭ đei kơ sô̆ bơngai jĭ ‘nao lơ hloh, đei dang hloh 25% akŏp kơ sô̆ bơngai jĭ ung thư. Tơ̆ đêh char Đắk Lắk, khei ‘năr âu ki, kơ sô̆ bơngai jĭ păng hơmet ung thư toh roi ‘năr roi tŏk, hơdrô̆ sơnăm 2023 chih iŏk vă jê̆ 400 ‘nu bơngai jĭ hơmet ung thư toh hơnơ̆ng tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên păng dang 600-700 ‘nu bơngai jĭ năm hơmet tơ̆ hnam pơgang tih nai. Ƀak si CKI Nguyễn Viết Luân, Khoa hơmet jĭ Ung thư Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, tơbăt:

Đei 2 tơdrong tơm hơmơt kơ hơnhăk truh jĭ ‘noh tơdrong hơmơt đei lơ̆m hơkâu păng đơ̆ng ‘ngoăih. Găh tơdrong lơ̆m hơkâu, đei ƀôh đơ̆ng hơkâu bơngai jĭ, lơ̆m noh đei dang 5-10% bơngai jĭ ung thư toh yua đơ̆ng đei mă ƀă yă ƀok đei jĭ hơdrol, ƀơm truh tơplih gene. Sơnăm đơ̆ng bơngai jĭ kŭm jing 1 lơ̆m tơdrong tơm krê hơmơt. Sơnăm roi kơ jung gô sa roi ƀônh kơ jĭ ung thư toh. Sơnăm đơ̆ng 20-30 sơnăm, kơ sô̆ bơngai jĭ ung thư toh tŏ sĕt, pơ tơm blŭng hloh 35 sơnăm kơ sô̆ bơngai jĭ ung thư toh roi tŏk păng sơnăm đơ̆ng 50-70 sơnăm gô ƀônh kơ jĭ ung thư toh hloh. Hơdai hăm ‘noh, dôm bơngai jĭ đei ƀôh jơ̆ng hrôih hơdrol kơ 12 sơnăm dăh mă đĭ tôch ƀôh jơ̆ng klui đơ̆ng rŏng 55 sơnăm gô đei hơmơt kơ jĭ ung thư toh lơ hloh 2 ‘măng pơting hăm dôm bơngai đei ƀôh jơ̆ng đơ̆ng 15 sơnăm tơ̆ kơpal dăh mă tôch ƀôh jơ̆ng hrôih hơdrol kơ 45 sơnăm.

Ung thư toh jĭ tơdrong jĭ ung thư đa tơƀơ̆p hloh hăm drŏ kăn. Jĭ gơh hơmet klăih tơdăh chă ƀôh hrôih păng tơgŭm hơtŏk kơ sô̆ hơrih hloh 5 sơnăm tŏk truh 99%. Yua thoi noh, tơdrong kơchăng hơlen lăng, chă ƀôh hrôih ung thư toh pơm hơnăp jang gĭt kăl lơ̆m tơdrong hơtŏk ‘lơ̆ng đei yua hơmet kŭm nhen tang găn tơdrong jĭ ‘nâu.

Hrei ‘nâu, jĭ ung thư tŏh ‘nŏh jĭ tơdrong jĭ roi đei lơ păng pơm tơlĕch tơdrong lôch răm hăm lơ drŏ kăn tơdăh ưh đei băt hrôih păng hơmet tơtom. Yoa thoi noh, vă tơgŭm ăn dôm bơngai jĭ kŭm nhen kon pơlei băt hơdăh ƀiơ̆ găh tơdrong jĭ ‘nâu, nhôn đei jơ pơma nuh hăm Ƀak si CKI Nguyễn Viết Luân, Khoa hơmet jĭ ung thư Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên găh tơdrong jĭ ung thư toh, dôm tơdrong vă băt kơnăl mưh đei jĭ, tơdrong ưh ‘lơ̆ng đơ̆ng jĭ hăm jơhngâm pran kŭm nhen dôm tơdrong kăl kơ băt mưh hơmet păng tang găn jĭ.

- Ƀak si ăi, apinh ih roi tơƀôh dôm tơdrong vă băt kơnăl mưh đei jĭ ung thư toh păng tơdrong ưh ‘lơ̆ng đơ̆ng jĭ hăm jơhngâm pran bơngai jĭ năng?

-Ƀak si Nguyễn Viết Luân: Tơ̆ toh, mưh đei pơplei roi tih ‘nŏh bơngai jĭ ƀôh jĭ ƀât toh đei pơplei, tŏng toh găh tŏh đei pơplei đa lĕch đak ưh ê, đei rơka, pơchŭng, pơm ăn toh tơplih tih iĕ ‘noh bơngai jĭ ‘nao băt đei jĭ. Mưh pơlei roi tih păng jur truh tơ̆ bŏng ak, tŏk tơ̆ hơko, pơpel ƀôh pơplei tih… Tơdăh pơplei tŏk mât lơ̆m ‘ngok ‘nŏh gô đei tơdrong hăk tơgok, jĭ kăl, rơmơ̆n rơmŏ, ưh kĕ iung. Tơpoh mât lơ̆m kơting ‘nŏh pơm tơlĕch jĭ kơting dăh mă mât lơ̆m tơsoh ‘nŏh pơm ăn bơngai jĭ dui jơhngâm mơmat, hiĕn, tơpoh mât tơ̆ klơm ‘nŏh pơm ăn klơm rơmơ̆n, sŏng xa ưh lŭ, hơkar dreng drơt, kơchil tơ̆ kơmăt… Mưh jĭ ung thư tŏh, bơngai jĭ pŭ lơ tơdrong jĭ tôch dêh yoa đơ̆ng ung thư pơm tơlĕch. Mưh jĭ tơpoh mât tơ̆ klơm, tơsoh, ‘ngok… ‘nŏh pơm tơlĕch lơ tơdrong krê hăm tơdrong arih kơ bơngai jĭ. Mĭnh kơsô̆ bơngai mă đơ̆ng băt jĭ ung thư toh hrôih ră mă lei ưh đei iŏk đei tôm nơ̆r roi tơƀôh rơđăh rơđong, hơdai hăm jơhngâm đon hli pơngơ̆t, ưh đei lui kơ pơgang gô pơm ăn jĭ roi dêh hlŏh dơ̆ng.

- Mưh jĭ ung thư toh, bơngai jĭ athei tơrek truh tơdrong kiơ hă ƀak si?

-Ƀak si Nguyễn Viết Luân: Hrei ‘nâu hăm tơdrong rơgei đơ̆ng khoa hŏk, ung thư toh đĭ đei trong hơmet đei yoa ‘lơ̆ng bơih nhen răih kăt toh, ƀet pơgang hoá trị, xạ trị. Mă loi, hăm dôm bơngai băt jĭ hrôih gơ̆h hơmet klăih đĭ hloi. Mă lei, tơdrong athei pơm kiơ̆ hăm dôm bơngai jĭ ‘nŏh jĭ Hơmet kiơ̆ trong đơ̆ng ƀak si tơlĕch lơ̆m khei ‘năr hơmet jĭ, năm khăm hơlen dơ̆ng kiơ̆ khei. Mưh hơmet athei hơmet kiơ̆ trong đei tơlĕch, sŏng xa mă lăp vă gơ̆h đei jơhngâm pran tang găn jĭ. Kăl loi ưh gơ̆h hŭt tơdrong hơmet jĭ vă chă răt yoa, huch pơgang đơ̆ng rơh ‘long, dăh mă hơmet kiơ̆ nơ̆r đe tơroi nhen pơpu pôi chô̆ hla pơgang ƀât pơlei jĭ, huch dôm kơloăi pơgang tam mă đei Anih tơm vei lăng jang pơgang asong yoa. Ung thư tŏh gơ̆h hơmet sơđơ̆ng păng pơdui khei ‘năr arih ăn bơngai jĭ tơdăh pơm kiơ̆ trŏ trong hơmet. Oei tơdăh năm khăm hơmet jĭ klui ‘nŏh bơngai jĭ tơƀâp lơ pơmat tat ƀiơ̆, tơdrong sĭt kơtang đơ̆ng hơmet jĭ kŭm roi jur ƀiơ̆.

- Vă kơchăng tang găn jĭ, băt hrôih jĭ ung thư toh, khăm hơlen năng jĭ ung thư toh kăl đei pơm thoi yơ hă ƀak si?

-Ƀak si Nguyễn Viết Luân: Ung thư toh jĭ 1 lơ̆m dôm tơdrong jĭ gơ̆h khăm hơlen vă băt hrôih. Gơ̆h khăm hơlen ăn bơngai jĭ tơ̆ hnam, khăm tơ̆ bơngai jang pơgang đei hŏk trŏ chuyên khoa mă ưh ‘nŏh phĭn hơlen toh, siêu âm toh. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh oei gơ̆h yoa lơ trong khăm hơlen, răih năng tê̆ ƀao hai. Dôm trong khăm hơlen jĭ gô đei tơmât yoa hăm dôm bơngai ƀônh đei jĭ ung thư toh. Dôm bơngai ƀônh đei jĭ âu ji đe drŏ kăn kơpal kơ 40 sơnăm, dăh mă drŏ kăn lơ̆m unh hnam đei bơngai jĭ ung thư toh. Hăm dôm bơngai đĭ jĭ ung thư toh bơih athei khăm hơlen jĭ ung thư vă gơ̆h hơlen năng ung thư tơ̆ 2 păh toh. Tơdrong khăm hơlen ung thư toh tơ̆ hnam, đe mŏ oh gơ̆h dơ̆ng ƀât hơnăp kơmil mă ưh ‘nŏh ƀich kơpal giơng, chă pơpel năng pơplei đei ưh ê, dăh mă đei đak lĕch ưh ê ƀât tŏng toh ‘nŏh jăh năm tơ̆ hnam pơgang vă khăm hơlen păng hơmet hloi.

-Ƀak si hăm đei nơ̆r tơtă kiơ hăm kon pơlei vă tang găn jĭ ung thư toh ưh?

- Ƀak si Nguyễn Viết Luân: Vă tang găn jĭ ung thư toh, athei đei trong arih xa mă ‘lơ̆ng, trŏ khoa hŏk. Tơdrong sŏng xa lăp ‘lơ̆ng, xa lơ ‘nhot, plei ‘long, lê̆ gan xa ‘nhĕm ƀrê, nhă đak mă tôm, jô̆ păh lăp 1 năr nhă hlŏh 2 kơlich đak, pơtâp hơkâu jăn hơnơ̆ng, 1 năr tŏ sĕt hloh ‘nŏh 30 pơnĭt, tep hrăp, jô̆ păh lăp tep dang 8 jơ, lê̆ ăn hơkâu bek plên. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh athei hŭt, lê̆ gan yoa dôm tơmam krê pơm tơlĕch jĭ nhen hơlăk, ƀier, hât. Ung thư toh athei khăm hơlen, băt hrôih yoa roi ‘lŏ, tơdrong krê đei jĭ ung thư tŏh roi dêh… Dôm bơngai đĭ đei jĭ pơplei lơ̆m toh adrol bơih ‘noh athei năm khăm tơ̆ ƀak si chuyên khoa kiơ̆ khei vă gơ̆h băt jĭ ung thư toh hrôih hloh.

- Lei a, bơnê kơ ih ƀak si hơ!