Lăm hŏk sut ưh kơ gơh chư tơ̆ Hnam trưng hŏk jăl 1 - jăl 2 Trần Quốc Toản, xăh Đắk Ha, apŭng Đắk Glong, đei pơih dơ̆ng đơ̆ng rŏng hloh 1 sơ năm athei pơ dơh ‘mơ̆i yua đơ̆ng jĭ covid-19. Yă Triệu Mùi Gỉn, 58 sơ năm, bơ ngai Dao, tơ băt, ‘meh vă gơh chư hlôi athei yă vang hŏk lăm hŏk, păng hơ drin ưh kơ pơ dơh vă băt kơ chư:

“Ưh kơ gơh chư ƀôh mơ mat, bu truh tơ̆ hnam krao athei iŏk kiơ ‘noh ưh kơ băt lăng chư hơ yơ, pơ đĭ điên thoăi kŭm ưh kơ gơh yua. Ĭnh hŏk đei 2 khei bơ̆ih, nŏng hơ drin, ƀơ̆t lai yơ ưh mơ̆t tơ̆ âu hŏk ‘noh tơ̆ hnam kŭm chă hŏk kơ dih, dang ei kŭm băt đei tŏ sĕt, đŏk đei tŏ sĕt”.

Đắk Glong jĭ apŭng đei kơ sô̆ bơ ngai ưh kơ gơh chư lơ hloh dêh char Dak Nông, lơ̆m noh kơ sô̆ bơ ngai tam mă hŏk đang lăm 3 (ưh kơ gơh chư tơ̆ kơ sô̆ 1) ‘noh hloh 4.500 ‘nu; ưh kơ gơh chư kơ sô̆ 2 (tam mă hŏk đang lăm 5) ‘noh jĭ hloh 7.000 ‘nu, vă đĭ đăng ‘noh bơ ngai kon kông ngăl. Sơ năm ‘nâu, apŭng tŏk bŏk pơ gơ̆r 17 lăm sut ưh kơ gơh chư ăn kơ hloh 530 ‘nu. Khei ‘năr hŏk đei pơ jing mơ̆ng kiơ̆ pơ yan jang sa, tơ̆ gơ măng bưh, vă kon pơ lei ƀônh kơ vang kiơ̆ hŏk. Dôm lăm hŏk âu gô tơ gŭm bơ ngai hŏk gơh đŏk - chih, pơm kiơ̆ đôm phep toan ƀônh pơ yua ăn jang sa, hơ tŏk tơ iung mŭk drăm ŭnh hnam.

Pơ gơ̆r lăm sut ưh kơ gơh chư

Lơ̆m dêh char Dak Nông, truh dang ei mă đơ̆ng kơ sô̆ bơ ngai ưh kơ gơh chư lơ̆m sơ năm đơ̆ng 15-60 sơ năm đĭ tŏk 1% pơ têng hăm sơ năm hơ drol, tơ̆ kơ sô̆ hloh 94%, mă lei dêh char oei đei hloh 27.500 ‘nu ưh kơ gơh chư. Rim sơ năm rim kơ dră tơ ring hlôi đei lơ trong jang pơih dôm lăm sut ưh kơ gơh chư mă lei bơ ngai hŏk oei ưh kơ lơ. Ƀok Phan Thanh Hải, Phŏ Kơ dră chĕp kơ̆l Anih vei lăng găh pơ tho pơ hrăm dêh char Dak Nông, akhan, vă tơ jur ƀiơ̆ tơ drong ưh kơ gơh chư, ưh kơ gơh chư hơ lơ̆k dơ̆ng, kăl dôm trong jang hrơ̆ch 1 ‘măng păng tơ drong mơ̆t jang đơ̆ng pơ đĭ khŭl jang chĭnh trĭ, tŭn pran jang kiơ̆ trong jang pơ jing tơ pôl hŏk pơ hrăm, hŏk pơ hrăm hơ nơ̆ng, tơ gŭm dôm ŭnh hnam mơ mat tat hơ nơ̆ng ăn kon năm hŏk...

“Tơ̆ hơ năp kơnh hơ nơ̆ng tŭn pran tơ drong jang pơ jing ŭnh hnam pơ nam kơ hŏk, bơ ngai pơ nam kơ hŏk, tơ pôl pơ trŭt hŏk pơ hrăm vă pơm liơ đe sư vang hơ drin hloh dơ̆ng, tơ gop tơ jur đei tơ drong sut ưh kơ gơh chư. Păng đơ̆ng ‘noh kon pơ lei gơh hlôh ƀiơ̆ găh tơ drong gĭt kăl đơ̆ng tơ drong ưh kơ gơh chư vă kơ dih đe hơ tŏk tơ iung kơ dih kâu, pơ ma dơ nuh hăm tơ pôl lơ̆m kơ plăh pơ jing tơ pôl hŏk pơ hrăm”.

Kŭm hăm Anih vei lăng pơ tho pơ hrăm, dôm sơ năm âu ki, khŭl linh vei lăng tơ ring sơ lam dêh char Dak Nông kŭm yak hơ dai, tơ gŭm kon pơ lei tơ̆ tơ ring sơ lam gơh đŏk, chih ‘moi kiơ̆ dôm lăm ưh kơ gơh chư. Lơ̆m noh, Kơ đông lĭnh vei lăng ‘măng jang sơ lam Thuận An hlôi pơih lơ lăm sut ưh kơ gơh chư ăn bơ ngai kon kông tơ̆ xăh sơ lam Thuận An, apŭng Đắk Mil. Hloh 60 ‘nu hŏk tơ̆ 2 pơlei Sa Pa păng Bù Đắk hăm lơ sơ năm pha ra băl; đơ̆ng 8 sơ năm truh hloh 50 sơ năm. Đĭ đăng bơ ngai hŏk tă kơ bơ ngai M’Nông, păng jĭ tơ ring kon pơ lei đei lui ngăl, kơ na tơ drong pơ gơ̆r lăm hŏk hlôi đei tơ chĕng jô̆ tôch kơ hơ len. Lăm hŏk đei pơ gơ̆r 1 giĕng 4 gơ măng, đơ̆ng 7 jơ truh 9 jơ gơ măng.

Kon pơ lei yơ̆l ŭnh ƀin hŏk lăm sut ưh kơ gơh chư

Đei lơ ŭnh hnam, đei hloi klo kăn, kon hơ ‘lơ̆p tă kơ năm hŏk ngăl. Pơ tih gia nhen klo kăn ‘nhŏng Y Nhót păng mŏ H’Brú oei tơ̆ plei Sa Pa athei gơih kon iĕ ăn kơ yă păih mĕ vă truh tơ̆ lăm hŏk. Tơpang ti kơ hrưih kơ krăih, măr sư rôp ti hăm băl chih chư, đang kơ ‘noh pơ yar jô̆ rim kơ sô̆. ‘Nhŏng Y Nhót tơ roi, ƀơ̆t oei ‘lơ̆p sơ̆ đei truh tơ̆ hnam trưng hŏk, mă lei hŭt mơ lôh mơ lônh, dang ei athei hŏk dơ̆ng. Pơ đĭ 2 ‘nu klo kăn ưh kơ gơh chư, tơ ƀơ̆p lơ mơ mat tat lơ̆m tơ drong arih sa kŭm nhen rong pơ tho kon hơ ‘lơ̆p, kơ na khŏm năm hŏk.

“Hơ kăn ‘noh kiơ̆ mĕ ƀă năm tơ̆ mir, oei oh ‘noh năm hŏk tŏ sĕt. Ĭnh ưh kơ gơh chư ‘noh ưh kơ băt pơ gang, tang găn hơ drông phă cheh phe, tiu. Hŏk pơ hrăm ‘noh vă băt jô̆ hơ len trừ-nhân-chia vă ƀơ̆t băt ĭnh tĕch lơ âu to. Rong kon hơ ‘lơ̆p ‘noh băt pơ tho hŏk pơ hrăm. Ĭnh hŏk đei 1 giĕng bơ̆ih, đĭ băt kơ sô̆, chư tơm păng gơh cộng-trừ-nhân-chia”.

Kŭm hăm tơ drong hơ met ăn thây kô pơ tho, ƀô̆ đô̆i vei lăng tơ ring sơ năm năm krao hơ vơn, tơ roi tơ băt vă kon pơ lei truh tơ̆ lăm hơ nơ̆ng, hơ dai hăm rim măng pơ truh khul linh răp gak, vei sơ đơ̆ng tơ pôl. Ƀơ̆t mă thây kô pơ tho ƀai tơ̆ kơ pal, ‘noh tơ̆ kơ la lăm athei đei bơ ngai tơ gŭm, tơ blang hăm nơ̆r kon kông, pơ tho vă bơ ngai hŏk chih iŏk ‘lơ̆ng hloh. Hăm tơ drong ‘mêm tơ pă đơ̆ng ƀô̆ đô̆i vei lăng tơ ring sơ lam Dak Nông hlôi tơ roi pơ tho dôm tơ drong hlôh vao, tơ gŭm kon pơ lei tơ̆ tơ ring sơ lam đei dơ̆ng hlôh vao vă tơ mơ̆t yua lơ̆m tơ drong arih sa.