Dôm năr pơyan tŏ tôch kơ dêh, kon pơlei pơđĭ tơring Tây Nguyên pơ hoal yak hloh ‘măng tŏ hang, phang pơđang tôch kơ dêh. Tơ̆ tơring thŭng xăh Măng Bút, apŭng Kon Plông, dêh char Kon Tum tŏ hloh jô̆ păh lăp lơ sơnăm. Mă đơ̆ng ‘năr tŏ ưh kơ hiôk mă lei dôm kơdơ chŭn na ƀa đak kơ bơngai Xơ Đăng tơ̆ âu oei jing ‘lơ̆ng đĕch. ‘Nhŏng A Thuỷ, plei Măng Bút tơbăt, kŭm hăm đak đơ̆ng đak krong Đăk Snghé păng Đak Cheng tơruih rơngơp kơdơ chŭn na, kơlih gơnang đơ̆ng băt tơplih lơ̆m choh pơtăm, tơm ƀa ưh khan lăp plei lơ mă oei jing tơmam hơnhăk ăn iŏk yua ăn kon pơlei:

“Kon pơlei thôn Măng Bút găh lơ ‘noh jĭ pơtăm ƀa đak. Pơtăm ‘noh vei lăng mơ̆r nhen mơ̆r ĭch kơpô, phŏng hoă hŏk. Sơ̆ tam mă đei trong tơlĕch jang thoi noh mă lei dang ei kon pơlei tơplih trong jang ‘nao vă hơtŏk tơiung ƀiơ̆ pơting hăm hơdrol sơ̆. Ƀa hơdrol sơ̆ nhôn jang lăp sa đĕch mă lei dang ei kon pơlei đei ƀa, đei tĕch iŏk yua hơnơ̆ng.”

Jĭ xăh mơmat tat dêh hloh kơ apŭng Kon Plông, dêh char Kon Tum, đunh kơâu dang 15 sơnăm Măng Bút oei nhen lĕ đei pơgăn hơdrô̆ hăm păih ‘ngoăih yua ưh kơ đei trong nơnăm. Doh sơ̆ trong năm đơ̆ng thị trấn Măng Đen, apŭng Kon Plông truh tơ̆ xăh dang 45km năm athei hiong pơđĭ năr, găh lơ ‘noh năm jơ̆ng hoh klĕch kơ bri păng rok kiơ̆ bơnơ̆ chŭn ƀa. Trong truh tơ̆ anih kơdrơ̆m xăh đĭ thoi noh, truh tơ̆ dôm pơlei, nhen Đăk Y Pai, Đăk Lanh…oei mơmat tat hloh. Yua thoi noh kon pơlei Măng Bút ưh kơ đei hơ̆r vă hơtŏk tơiung jang sa yua kơ ƀa jang đei rơkăh ră mă lei kŭm ưh kơ gơh tĕch. ‘Nhŏng A Dân, kon pơlei plei Đăk Y Pai, xăh Măng Bút, ƀlŏk dơ̆ng:

“Sơ̆, trong năm vih vơ̆t tôch kơ mơmat tat, đe oh năm đơ̆ng plei Đăk Y Pai jur tơ̆ xăh athei năm đơ̆ng 4 jơ pơgê hrôih, rok koa đak glung. Iŏk đơ̆ng teh đak tơmơ̆t jên jang pơm trong ‘noh tơdrong năm vih vơ̆t đơ̆ng đe oh hŏk tro tôch kơ hiôk.”

Hơyak năm ‘lơ̆ng, tơgŭm Măng Bút hơtŏk tơiung ‘noh jĭ jô̆ đơ̆ng sơnăm 2009 ƀơ̆t trong lơ̆m dêh char 676 đei tơmơ̆t jên jang pơm tơƀưh xăh hăm păih ‘ngoăih. Trong nơnăm truh tơ̆ xăh hiôk pơđĭ hloi lơ̆m 2 pơyan tŏ ‘mi hlôi pơtrŭt mơdro sa păng pơtrŭt pơm tơlĕch hơtŏk tơiung. Đơ̆ng hơdrô̆ pơtăm ƀa đak, hloh 1.260 ŭnh hnam bơngai Xơ Đăng kơ xăh hlôi pơtăm đei pơđĭ ‘long cheh phe, ‘long pơgang, hơtŏk tơiung vei rong kon tơrong.... Gơnang đơ̆ng noh, iŏk yua jô̆ păh lăp kơ̆l bơngai kơ kon pơlei Măng Bút sơnăm 2023 hlôi iŏk đei hloh 34 triệu 600 rơbâu hlak jên. Hơdai hăm ‘noh lơ tơdrong jang hơdai pơm tơlĕch đơ̆ng kon pơlei hăm hơp tak xăh, anih mơdro sa đei tơlĕch jang kiơ̆ tŏk bŏk hơnơ̆ng pơm dơ̆ng tơdrong hiôk hơtŏk ‘lơ̆ng iŏk yua păng tơplih ming tơdrong arih sa ăn kon pơlei. Ƀok A Vinh, Phŏ Kơdră Anih vei lăng kon pơlei xăh Măng Bút tơbăt, xăh tŏk bŏk bơ̆jang kiơ̆ lơ trong jang hơdăh yak truh tơdrong hơgăt hơtuch sơnăm 2024 iŏk đei tôm 19 tơdrong hơgăt lơ̆m pơjing tơring tơrang ‘nao jang pơkeh tơdrong Tơchơ̆t Hop akŏm Đảng bộ xăh tơlĕch ăn:

“Trong vă jang hơtŏk tơiung mŭk drăm - tơpôl kơ xăh Măng Bút băt hơdăh hơtŏk tơiung ƀa ƀrê tơ̆ 6 pơlei păih lơ̆m. Pơtăm sâm hro dang ei đei Hơp tak xăh pơgang hla ‘long păng Tơmang lăng Măng Bút tŏk bŏk jang hơdai hăm kon pơlei pơtăm, rong ka tầm tơ̆ plei Đăk Trun. Pơtăm cheh phe tơring tơ ngiĕt, rong kơpô. Anih mơdro sa jang hơdai vei sơđơ̆ng anih tĕch pơgang hla ‘long kŭm nhen dôm tơmam đơ̆ng choh jang sa nai ăn kon pơlei.”

Kŭm hăm hơdrin hơtŏk tơiung mŭk drăm, Đảng bộ, khŭl kơdră păng rim khŭl tơpôl xăh Măng Bút, apŭng Kon Plông kŭm ‘măn tơdrong bơngơ̆t truh gĭt kăl truh tơdrong jang pơtho pơhrăm, hơtŏk tơdrong joăt joe kach mang kơ pơlei pơla. Anih gru groa jơhnơr arih Kach mang Jơnei  Măng Bút ling lang hơnih truh đơ̆ng kon pơlei, mă loi ‘noh jĭ jơhnơr mơlôh lơ̆m xăh. Pơtrơp tơdrong joăt joe pơnam kơhŏk, Măng Bút đei akŏp kơsô̆ kon pơlei hloh 4.400 ‘nu bơngai ‘noh đei hloh 1.000 hŏk tro đơ̆ng jăl hŏk mầm non truh jăl 2 păng xăh ưh kơ đei tơdrong hŏk tro hŭt hŏk. Đei 10 sơnăm tơklep hăm tơdrong jang pơtho pơhrăm xăh Măng Bút, thây pơtho Nguyễn Văn Đức, Kơdră vei lăng Hnam trưng hŏk teh đak rong ‘me hŏk tro kon kông oei sa kơtă jăl I- II Măng Bút 1, tơbăt:

“Tơpă tơ̆ âu ‘noh tơring teh pơnam kơhŏk. Đơ̆ng dôm hnam trưng pơlei truh hnam trưng tơm đe oh hơdrin năm hŏk, nhen hnam trưng Đăk Y Pai hơtăih kơ âu truh 12 km mă lei đe oh oei năm sŏng sa, oei, hŏk pơhrăm tơ̆ âu tôch kơ ‘lơ̆ng. Hŏk tro xăh Măng Bút năm hŏk đăi hŏk lĕch ‘măng khoă hŏk tôch kơ lơ. Dang ei pêng jĭt dôm ‘nu kô pơtho mâm non ‘noh bơngai kon kông. Hăm jăl I, jăl II kơ hnam trưng kŭm vă jê̆ 50% ‘noh bơngai kon kông tơ̆ ‘nâu.”

Yak tŏk đơ̆ng mơmat tat, Đảng bộ, khŭl kơdră păng kon pơlei xăh mơmat tat dêh hloh Măng Bút kơ apŭng Kon Plông, dêh char Kon Tum tŏk bŏk yak kơjăp tŭn hŭt pơngot rơvĕt dơnuh hin, ưh kơ hlôh vao. Tơdrong joăt kach mang păng tơdrong joăt pơnam kơhŏk đơ̆ng kon pơlei Măng Bút jĭ hơnih gơnang kơjăp, jĭ jơhngơ̆m pran ăn tơdrong hơtŏk tơiung kơ tơring teh ‘nâu.