Vă jê̆ 70 sơnăm, yă Nguyễn Thị Ngọc Anh oei tơ̆ pơlei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Đắk Lắk dang ei tŏk bŏk iŏk jang lơ hơnăp jang nhen Kơdră Khŭl drŏ kăn mơdro sa dêh char, Phŏ Kơdră Khŭl jang tơmang lăng dêh char păng bơngai jang lơ̆m lơ khŭl jang tơ̆ dêh char păng pơlei. Sơnăm kră, tơdrong jang hrăt hrot mă lei yă ling lang proh hơmet jơ năr păng tơdrong jang, jang đang ‘lơ̆ng dôm hơnăp jang đei pơjao, hơdrin vang jang dôm tơdrong jang tơpôl, tơdrong jang tơgŭm đe.

Yă Ngọc Anh oei jing kơdră khŭl vei lăng pơm hloi kơdră chĕp kơ̆l Kŏng ri tơmang lăng tơpôl KoTam, mĭnh hơnih tơmang lăng lơ kơ mâu, đei tơdrong hơiă joh ayŏ kơ bơngai Êđê. Hơnih ‘nâu đei dôm jĭt ‘nu bơngai jang, vă đĭ đăng ‘noh bơngai kon kông tŏk bŏk vang jang pơvih pơvăn tơmang lăng. Yă Nguyễn Thị Ngọc Anh tơroi, kŭm hăm pơm đei 1 hơnih tơmang lăng ‘lơ̆ng hơdrô̆ găh joh ayŏ, hơnih ‘nâu oei lăng truh pơtho păng tơƀôh tơdrong hưch hanh joh ayŏ ăn kơ kon oh bơngai kon kông kơtă anih.

 “Hrei ‘nâu nhôn akŏm ăn ‘long, pơkao hla, jang hơdai hăm hnam trưng đại học Tây Nguyên vei lăng hơdrĕch pơkao tơpông bri păng ‘long bri kăp gĭt. Hơdai hăm găh joh ayŏ ‘noh akŏm ăn kơ đe oh hŏk pơhrăm dôm khŭl tôn chĭng chêng, dôm ŭnh hnam jum dăr ‘noh iŏk tơ̆ âu tôn pơrŏ, pơm đei hơnih lêh ‘lơ̆ng hơiă Tây Nguyên, yua kơ tơdrong tơm đơ̆ng nhôn ‘noh jĭ pơtho đe oh chĕp vei tơdrong joăt so kơ đe sư.”

Kŭm jing bơngai ‘lơ̆ng bơngai kră jang mŭk drăm hơgei, yă  Lê Thị Bơ, oei tơ̆ kueng kơ phô̆ 8, thị trấn Pơng Drang, apŭng Krông Buk, dêh char Đắk Lắk, mă đơ̆ng đĭ 70 sơnăm oei pơnam kơ jang, tơklep hăm mir pơgar, iŏk yua rim sơnăm kơ hrĕng triê̆u hlak jên. Yă Bơ tơbăt, hrei ‘nâu, đe kon tă kơ đĭ ‘lŏ ngăl bơih, iŏk yua đơ̆ng ŭnh hnam kŭm đei ƀôh ƀiơ̆ kơ hơdrol mă lei yă oei ‘meh jang sa vă pơtho pơhrăm kon sâu băt jang kơdih păng ‘meh jang.

“Yă ƀok mă khan sơnăm kră bơih ră mă lei hơtŏk jang sa, đei 7 sao teh pơtăm lơ kơ loăi ‘long nhen tiu, sầu riêng, chephe, mắc ca. Pơdơh năr hơyơ ‘noh sŏng sa ưh kơ băt, mưh năm jang ‘noh ƀôh pran, hơnhăk ăn mŭk drăm ăn ŭnh hnam hai, pơtâp jơhngơ̆m pran ăn kơ dih kâu hai. Kon sâu hơ lăng mơ̆ng nơ̆r yă ƀok, ŭnh hnam hơrih hiôk, mĭnh ƀơ̆r đon”.

Oei hăm yă Huỳnh Thị Ba Lan, 62 sơnăm, oei tơ̆ Kueng kơ phô̆ 3, phường An Lạc, thị xã Buôn Hồ, tơdrong chơt hơiă sơnăm kră ‘noh jĭ đei plang jơhngơ̆m, hơtŏk hơnăp jang đơ̆ng bơngai kră lơ̆m dôm tơdrong jang tơpôl. Yă hlôi hơdrin vang jang păng hơtŏk hơnăp jang dôm grŭp jang bơngai kră tơ̆ tơring, krao hơvơn vang tơgop pơm jên mong chă tơgŭm đe mơmat tat vă pơvei dôm tơdrong jang nhen năm lăng jĭ pơ lŏ, asong tơmam ăn hơioh dơnuh hin, drŏ kăn mơmat tat, pơm jên jang sa tơgŭm bơngai jang lơ̆m khŭl mơmat tat....

“Phường An Lạc nhôn ‘noh kŭm pơgơ̆r grŭp hơsoang, kŭm tŏk bŏk păr ang păng krao hơvơn đĭ đăng mŏ oh vang akŏm vă hơnhăk ăn tơdrong hiôk chơt găh jơhngơ̆m đon păng jơhngơ̆m pran. Pơjing đei 1 grŭp jang lơ jơhnơr ‘noh kŭm vang hơdai băl tơgop jên vă tơgŭm dôm mŏ oh đei tơdrong hơrih mơmat tat yak tŏk.”

Kiơ̆ kơ yă Triệu Thị Ngoan, Kơdră vei lăng Khŭl bơngai kră dêh char Đắk Lắk, dêh char đei hloh 216.000 ‘nu bơngai kră, đei 11,3% kơ sô̆ kon pơlei. Hơtŏk hơnăp jang lơ̆m dôm tơdrong jang, đơ̆ng sơnăm 2022 truh dang ei bơngai kră lơ̆m dêh char hlôi krao hơvơn ŭnh hnam kon sâu plang song dôm jĭt hek tar teh, tơgop hloh 18.000 năr jang păng hloh 24 ti hlak jên vă pơm trong tơring tơrang păng dôm tơdrong jang tơpôl nai. Hăm hloh 70% bơngai jang lơ̆m khŭl bơngai kră ‘noh drŏ kăn, đe yă, đe mĕ hlôi hơdrin vang jang păng tŭn pran tơdrong jang “Sơnăm kră - Bơngai jang ‘lơ̆ng”, “Yă ƀok, mĕ ƀă hơrih ‘lơ̆ng, kon sâu ‘iơ̆m dim”, pơih să tơdrong jang “Ŭnh hnam bơngai kră ưh kơ đei kon sâu pơm glăi khôi luơ̆t”, “Ŭnh hnam hơrih ‘lơ̆ng”... tơroi tơbăt tơdrong hơiă, pơm tơdrong păr ang lơ̆m tơdrong jang bơngai kră pơjing ŭnh hnam hơrih sa ‘lơ̆ng, hiôk chơt, phĭ tơnŏ.

“Đĭ đăng dôm tơdrong jang đơ̆ng Khŭl bơngai kră ‘noh jĭ drŏ kăn kră vang jang tôch kơ tơnăp. Grŭp jang vei tơdrong hơrih hiôk, joh ayŏ kơdŏ soang, tơplŏng kơdâu, grŭp jang lơ jơhnơr chă tơgŭm băl drŏ kăn ‘noh đei hloh 70 %. Drŏ kăn kră ling lang hơtŏk đei jơhngơ̆m đon pơm jŭk yŭk trong hơlâu, hơrih ‘lơ̆ng lơ̆m ŭnh hnam păng tơ̆ ‘ngoăih tơpôl, năm hơdrol lơ̆m tơdrong krao hơvơn kon sâu ưh kơ đei pơm dôm tơdrong glăi tơpôl, pơjing ŭnh hnam phĭ tơnŏ, hiôk chơt, krao hơvơn kon klo, ŭnh hnam plang song teh, plang song mŭk tơmam vă tơgop lơ̆m tơdrong jang pơjing tơring tơrang ‘nao, anih kơdrơ̆m hơgei.”

Mă đơ̆ng sơnăm kră mă lei lơ bơngai kră tơ̆ Đắk Lắk, mă loi ‘noh jĭ drŏ kăn oei hơdrin vang jang dôm tơdrong jang lơ̆m ŭnh hnam dăh mă ‘ngoăih tơpôl, vang tơgop jơhngơ̆m kơdih vă vang hơtŏk tơiung mŭk drăm, tŭn pran tơdrong jang. ‘Nâu jĭ dôm bơngai iung jang hơdrol, jang ‘lơ̆ng, tơƀôh um rup đơ̆ng bơngai drŏ kăn Việt Nam mă đơ̆ng tơ̆ sơnăm hơ yơ oei “hơgei tơdrong teh đak, jang tơnăp tơdrong lơ̆m hnam”.