VOV4.Bahnar - Kbang jĭ apŭng đei lơ bơ ngai kon kông kơ dêh char Gia Lai, hăm hloh 47% kơ sô̆ kon pơ lei, găh lơ ‘noh bơ ngai Bahnar hăm kơ sô̆ ŭnh hnam dơ nuh hin đei hloh 14%. Dôm sơ năm âu ki, tơ drong pơ tho pơ hrăm tơ drong jang păng tơ chă ăn tơ drong jang ling lang đei rim kơ dră đảng, khŭl kơ dră chĕp kơ̆l, grŭp tơ pôl tơ̆ Kbang lăng kăl, păng lăng ‘nâu jĭ tơ khoă hơ met pơ ‘lơ̆ng tơ drong mơ mat tat lơ̆m tơ drong jang kiơ̆ tơ drong hơ găt tơ jur dơ nuh hin kơ jăp.

Hloh 1 khei vang hŏk lăm pơ tho pơ hrăm tơ drong jang tơ ring tơ rang găh “ pơ tăm ‘nhot rơ goh ‘lơ̆ng” yua đơ̆ng Anih pơ tho pơ hrăm tơ drong jang - Pơ tho pơ hrăm hơ nơ̆ng apŭng Kbang pơ gơ̆r, 30 ‘nu mŏ oh bơ ngai Bahnar tơ̆ plei Lợt, xăh Kông Bờ La, apŭng Kbang đĭ băt trong pơ tăm ‘nhot kiơ̆ pơ kăp ‘lơ̆ng VietGap. Mŏ Đinh Thị Rim, plei Lợt tơ băt, jăl hŏk hlôi tơ gŭm sư băt trong choh teh, săy phŏng, vei lăng hơ drông sa, ƀuch, phĕ iŏk păng vei lăng ‘nhot đei yua ‘lơ̆ng;

“ Đơ̆ng rŏng lăm hŏk pơ tăm ‘nhot rơ goh ‘lơ̆ng âu ‘noh ĭnh hlôi pơ̆ih să dơ̆ng teh pơ tăm ‘nhot rơ goh tơ̆ hnam, đe mŏ tơ̆ lơ̆m pơ lei kŭm pơ̆ih să păng bu bu kŭm đei ‘nhot rơ goh tơ̆ hnam, ưh pă athei răt ‘nhot tơ̆ ‘ngoăih kơ chơ. Đei hnam ‘noh đĭ pơ tăm ‘nhot vă tĕch tơ̆ ‘ngoăih kơ chơ vă đei jên răt măm, ka, ‘nhĕm”.

Kŭm vang hŏk lăm pơ tho pơ hrăm tơ drong jang tơ ring tơ rang, ‘nhŏng Đinh Thách, bơ ngai hŏk đei tơ drong jang hơ met gre choh iĕ tơ băt: hơ drol sơ̆, sư răt kơ măy kơ mŏk, tơ mam vă hơ tŏk iŏk yua, mă lei mưh rim ‘măng kơ măy kơ mŏk đei hư ‘noh athei năm hơ met. Yua thoi noh, sư khŏm vang hŏk lăm pơ tho pơ hrăm tơ drong jang hơ met kơ măy choh jang sa. Đơ̆ng rŏng kơ jang gơh, ‘nhŏng Đinh Thách hlôi pơih 1 hơ nih hơ met kơ măy kơ mŏk tơ̆ hnam vă hơ met ăn kơ kon pơ lei lơ̆m pơ lei păng pơ tho tơ drong jang ăn kơ đe tơ dăm tam mă đei tơ drong jang sơ đơ̆ng:

“ Hŏk hơ met kơ măy đôh tôch kơ đei yua ăn kơ đe tơ dăm, pơm tơ drong jang sa, tơ jur ƀiơ̆ găh tơ drong pơm glăi, tơ gŭm đe tơ dăm bơ ngơ̆t jang sa păng hơ tŏk tơ iung mŭk drăm ăn kơ dih kâu”.

Đơ̆ng rŏng kơ vang hŏk tơ drong jang, lơ mŏ oh bơ ngai Bahnar tơ̆ plei Lợt, xăh Kông Pla hlôi băt pơ tăm ‘nhot kiơ̆ pơ kăp ‘lơ̆ng  VietGap

Oei tơ̆ plei Mơ Hven Ôr, xăh Kông Lơng Khơng, ‘nhŏng Đinh Văn Bồi jĭ 1 lơ̆m dôm bơ ngai hŏk đei tơ drong jang sơ đơ̆ng đơ̆ng rŏng kơ hŏk đang tơ drong jang ming man tơ̆ Hơ nih pơ tho pơ hrăm tơ drong jang - pơ hrăm pơ hrăm hơ nơ̆ng apŭng Kbang. Hăm hơ năp jang ‘noh jĭ bơ ngai vei lăng grŭp kơ 2 grŭp ming man, ‘nhŏng Bồi hlôi hơ dai hăm dôm bơ ngai gơh jang iŏk dôm tơ drong jang, ming man hnam oei, dur var ăn kon pơ lei tơ̆ tơ ring. Gơ nang đơ̆ng noh, kơ dih kâu ‘nhŏng Bồi păng dôm bơ ngai jang âu đei tơ drong jang păng iŏk yua sơ đơ̆ng.

“ Tơ drong jang ming man âu kŭm pơm tơ drong hiôk ăn kơ ‘nhŏng oh lơ̆m pơ lei đei tơ drong jang, đe sư đei jang tơ̆ tơ ring, ưh pă athei năm tơ̆ hơ tăih. Jang tơ gŭm băl lơ̆m pơ lei ‘noh dă ƀiơ̆ kon jên hoach’.

Kiơ̆ chih jô̆ đơ̆ng Hơ nih pơ tho pơ hrăm tơ drong jang - pơ tho pơ hrăm hơ nơ̆ng apŭng  Kbang, lơ̆m sơ năm 2022, lơ̆m apŭng hlôi pơ̆ih đei  5 lăm pơ tho pơ hrăm tơ drong jang tơ ring tơ rang, sơng đei 150 ‘nu bơ ngai hŏk ‘noh bơ ngai kon kông. Dôm bơ ngai hŏk đei pơ tho tơ̆ dôm tơ drong jang nhen: Pơ tăm ‘nhot rơ goh; Yua pơ gang thú y lơ̆m vei rong kon tơ rong, ka hơ dang; Rong păng tang găn jĭ ăn kơ pô, rơ mo; Hơ met kơ măy choh iĕ; Pơ tăm păng vei lăng ‘long mắc ca. Ƀok Dương Văn Thọ, Phŏ kơ dră Hơ nih pơ tho pơ hrăm tơ băt:

“ Tơ lĕch jang tơ drong jang pơ tho pơ hrăm tơ drong jang tơ ring tơ rang iŏk đei jơ nei mă hơ drol ‘noh nhôn jang hơ dai kơ jăp hăm apŭng, Anih vei lăng kon pơ lei dôm xăh vă jang tơ drong jang pơ tho tơ ƀôh tơ drong jang. Kiơ̆ đơ̆ng noh rơ̆ih dôm tơ drong jang tơ jê̆ hăm bơ ngai hŏk vă pơm tơ drong hiôk ăn bơ ngai ƀônh ƀiơ̆. Đơ̆ng rŏng kơ hŏk đang, kŭm hăm xăh vă tơ gep dôm tơ drong jang tơm vă tơ gŭm kon pơ lei tơ chă ăn tơ drong jang. Kŭm hăm kang ƀô̆ joăt jang kơ xăh pơ tho kon pơ lei hơ tŏk tơ iung tơ drong jang đei ‘lơ̆ng hloh”.

Dôm bơ ngai hŏk tŏk bŏk hơ met kơ măy choh iĕ

Jô̆ đơ̆ng sơ năm 2015 truh dang ei, apŭng Kbang hlôi pơ̆ih đei 76 lăm hăm hloh 2 rơ bâu ‘nu bơ ngai hŏk, găh lơ ‘noh jĭ bơ ngai kon kông kiơ̆ hŏk. Đơ̆ng rŏng kơ đei hŏk tơ drong jang, kon pơ lei hlôi băt tơ mơ̆t yua dôm tơ drong hlôh vao hlôi hŏk lơ̆m bơ̆ jang păng tơ drong arih sa rim năr nhen vei rong kon tơ rong, vei lăng ‘long sa plei, hơ met kơ măy kơ mŏk, đơ̆ng noh pơm đei tơ drong jang sa sơ đơ̆ng, tơ gŭm kơ sô̆ ŭnh hnam dơ nuh hin, vă jê̆ dơ nuh hin tơ jur răh kiơ̆ rim sơ năm. Ƀok Y Phương, Phŏ Kơ dră Anih vei lăng kon pơ lei apŭng hơ len lăng:

“ Hơ nih pơ tho pơ hrăm tơ drong jang - pơ tho pơ hrăm Hơ nơ̆ng apŭng hơ nơ̆ng jang hơ dai hăm dôm hơ nih pơ tho pơ hrăm pơ̆ih dôm lăm  trung cấp thú y, choh jang sa, bri ‘long hơ dai hăm dôm kŏng ti lơ̆m apŭng kŭm nhen ‘ngoăih kơ tơ ring vă pơm đei tơ drong jang sa ăn kơ dôm bơ ngai hlôi đei hŏk tơ drong jang trung cấp. Nhen tơ̆ tơ ring ‘noh đei hơ nih rong nhŭng xăh Sơ Pai, hơ nih rong rơ mo xăh Tơ Tung, dôm kŏng ti bri ‘long chă bơ ngai jang lơ̆m apŭng tơ gŭm lơ bơ ngai jang đei iŏk yua sơ đơ̆ng, kơ sô̆ nai ‘noh đei tơ drong jang đơ̆ng dôm tơ drong hlôh vao hlôi hŏk.”

‘Nhŏng Đinh Văn Bồi (păh ‘ma) bơ ngai vei lăng kơ 2 grŭp jang ming man lơ̆m xăh Kông Lơng Khơng, apŭng Kbang

Tơ drong  pơ tho pơ hrăm tơ drong jang tơ ring tơ rang yak blŭng hlôi hơ nhăk ăn đei yua lơ̆m tơ ring kon pơ lei kon kông tơ̆ apŭng Kbang. Dôm lăm hŏk tơ drong jang hlôi tơ gŭm kon pơ lei hơ tŏk ‘lơ̆ng hlôh vao, băt tơ mơ̆t yua dôm khoa hŏk, ki thuơ̆t ‘nao lơ̆m jang sa păng pơm tơ lĕch choh jang sa. Tơ gop jang kiơ̆ ‘lơ̆ng tơ drong jang tơm kơ teh đak găh tơ jur dơ nuh hin, pơ jing tơ ring tơ rang ‘nao tơ̆ tơ ring.

VOV Tây Nguyên/Hoàng Qui/ Thuem tơ blơ̆