Dôm bơbŭng hnam kơjung kơ bơngai Thái tơ̆ Sơn La, bơbŭng hnam kơjung kơ bơngai Tày, Nùng tơ̆ Lạng Sơn, bơngai Hà Nhì tơ̆ Lào Cai dăh mă dôm bơbŭng hnam kơ bơngai Mông tơ̆ Lạng Sơn, Sơn La,…bơ̆ chơnĕng tơnŏ ăh pơyan puih, rơngơp ăh pơyan tô̆ phang păng tơguăt tơdrong hlôh vao tơrĕk truh xoi tơbeh, joh ayŏ. Mă lei, dôm bơbŭng hnam âu đei lăng noh tam mă trŏ hăm pơkăp pơjing tơring pơxĕl ‘nao. Lơ unh hnam oei đei hơvơn vă pơih lê̆ hnam juăt jue kră xơ̆ vă ming man dôm bơbŭng hnam kiơ̆ ƀlep pơkăp 3 khăng hơrăng (chơnĕng hơrăng, bơbŭng hơrăng, drơh hơrăng) pơm ăn dôm bơbŭng hnam xo juăt jue ‘nhăk ba tôm tơdrong hlôh vao kơ tơring, hlôh vao găh khôi xo kơ minh hơdrung bơngai nhen jê̆ hiơt hiong.

Hăm 1 tơdrong jang đei tơlĕch lang xă nhen tơring pơxĕl ‘nao noh tơdrong pơhơrăng păng hlôh vao glăi thoi âu noh hli hlơt tơpă. Dăp đon dăp bơnôh hăm joh ayŏ pơlei pơla pơxĕl, yă Nguyễn Thị Phương Châm, Kơdră Anih Hơlen Joh ayŏ kră xơ̆, lơ̆m Viê̆n Hàn lâm KHXH Việt Nam akhan: Tơ̆ âu, tơdrong joh ayŏ tam mă đei băt vao trŏ, tôm, kơyươ noh tam mă iŏk yua joh ayŏ tơnăp hloh ăn tơdrong hơtŏk tơ-iung: “Dôm tơdrong joh ayŏ tơ̆ tơring pơxĕl, bơ̆n yua pơkăp, yươ măt kon bơngai chăl ‘nao vă hơlen lăng păng akhan noh jing tơdrong kơtul, klui hơtŏk tơ-iung. Tơdrong mă athei xut hŭt lê̆. Tơpă noh dôm tơdrong joh ayŏ noh, ăh đei iŏk yua lơ̆m tơdrong erih tơpôl kơ kon pơlei jang mir, dang hăp đei tơdrong kăp gĭt hloh hăm tơdrong erih kơ đe yĕt. Đơ̆ng măt lăng kơ dôm bơngai jang mir bơ̆n gô ƀôh hơdăh jơhngơ̆m pran hơtŏk tơ-iung. Joh ayŏ juăt jue tam mă lai yơ pơgăn tơdrong hơtŏk tơ-iung, adrô̆ đei hơtŏk tơ-iung ưh kơ iŏk yua tơnăp tơdrong pran joh ayŏ ăn kơdih po đĕch”   

Kơleng lăng găh kơjă kăp gĭt joh ayŏ lơ̆m pơjing tơring pơxĕl ‘nao, hăm tơdrong đei ƀôh âu, Ƀô̆ trưởng Anih tơm Choh jang xa păng Hơtŏk tơring pơxĕl Lê Minh Hoan băt hơdăh tơdrong pơngơ̆t hăm tơdrong “pơm ƀoi” ưh đei rơih hơlen. Tơbang hơdăh ăh mă năm ataih đunh khei năr chôt vih, lơ bơngai ƀôh kơdih chrih chrai mă nhen lĕ juăt jue, juăt mă nhen lĕ ưh kơ juăt. Mơn kơƀah yă kiơ noh hram đunh lơ̆m đon kơchĕng. Lơ tơring ‘nao kơdrâ̆m hloh, mă lei nhen lĕ pơxĕl pơxŏ, ưh đei hơkâu hơkar “pơtrŏ dih băl”, phara hăm cham char pơlei pơla. Kiơ̆ Ƀô̆ trưởng Lê Minh Hoan, um ai juăt jue gơnơm lơ̆m hơgăt teh păng joh ayŏ tơ̆ tơring. Rim tơring đei cham char phara kơdih. Rim hơdrung bơngai đei kơdih um ai joh ayŏ. Dang ei, kơphô̆ lơ̆m pơlei, xô̆ hơ̆k hrơ hrâu hăm tơdrong ƀuah. Pơlei tŏk kơjung, pơlei tih xă, mă lei kon bơngai roi ataih băl hloh: “Ăh kon bơngai hơpơi đei mŭk drăm erih xa ‘lơ̆ng hloh, noh pă jor gô đei tơdrong hơjeh găh pơyua, tơdrong tơguăt lơ̆m pơlei pơla pă đei oei. Ƀơ̆t doh “unh hnam bu hnam noh hơdăh, na hnam bu hnam noh jang”, tơdrong pơtêng, hơreh băl pơm tơhĭl đon bơnôh kueng ƀôt. Kon bơngai hơnơ̆ng đei 2 tơdrong kơchĕng: ‘lơ̆ng păng kơnê̆. Joh ayŏ tơgŭm pơhơtŏ đon bơnôh, pơjing đei đon bơnôh dơnưp, tang găn đon bơnôh kơnê̆. Đon bơnôh dơnưp tơgŭm pơjing đei tơpôl pơlei pơla rơhŏ rơhŏm”

Hăm tơdronghơlen đơ̆ng bơngai chhơ̆ um hnam, ƀok Hoàng Thúc Hào, Phŏ Kơdră Jơnŭm jang bơngai chhơ̆ um hnam Việt Nam akhan: tơdrong đei jơnei găh tơring pơxĕl’nao pơtơm lơ̆m kơsô̆ pơkăp đĕch. Khei năr truh athei tơrĕk hăm tơdrong kăl. Noh jing dôm tơdrong bơ̆ng pang găh tơdrong ‘lơ̆ng trong pơlei pơla, kueng ƀôt, ‘long pơtăm, dơnâu đak, thong đak ro... ƀônh ƀŏ đĕch, mă lei pơjing đei đon bơnôh pơlei pơla kơ bơngai Việt. Atŭm hăm noh, rơ-a kơ tơring kơdrâ̆m đei ƀôh hơnơ̆ng. Pơjing tơring kơdrâ̆m tơ̆ tơring pơxĕl, mưh hơlen tơnăp, noh joh ayŏ gô tơrĕk lơ̆m lơ trong tơnăp. Ră hơdăh dôm tơdrong oei tơhlăk lơ̆m tơdrong iŏk yua um ai pơm jang ăn lơ tơring pơjing pơlei pơla ‘nao, bơngai chhơ̆ um hnam Hoàng Thúc Hào pơtrruh nơ̆r: “Hnam joh ayŏ apŭng, xăh, thôn, pơlei noh um hnam tơjră đak hơbông... Anih âu hơmet. Nhôn pơtrruh nơ̆r hơlen lăng dơ̆ng, pơm thoi yơ đei kơ rơbâu um axong kiơ̆ 7-8 tơring joh ayŏ, mă lei noh jing um ai hơrăng, atŭm hăm noh đei um ai rơmươn ‘lơ̆ng, gơh tơplih. Bơ̆n hiôk găh bơngai chhơ̆ um hnam, dôm bơngai pơkăp mă lơ noh pơm jang tơ̆ dôm pơlei tơm tih, kơlih tơ̆ noh pơtơm đei tơdrong jang mŭk drăm tih, oei tơ̆ dôm tơring pơxĕl, ưh đei bu iŏk bơngai chhơ̆ um hnam pơm jang ôh. Noh jing ƀai toăn akŏm hơdăh, dôm tơdrong kăl hơmet noh lơ̆m chhơ̆ um bơ̆ hnam”

Pơjing tơring pơxĕl ‘nao noh hơtŏk pơ-‘lơ̆ng đon bơnôh kon bơngai. Ƀơ̆t păng adrô̆ kon pơlei băt vao păng mơn đei, noh pơtơm kơdih vei răk tơƀăk mong dôm tơdrong kăp gĭt găh joh ayŏ. Ƀơ̆t mă joh ayŏ đei hram lơ̆m rim unh hnam, noh dôm hơnăn pôk hơpăh “joh ayŏ” pơtơm jing tơpă păng jing trong vă jang hơtŏk tơ-iung. Ăh mă dôm tơdrong kăp gĭt joh ayŏ đei đe mơlôh kŭp yom xơng drơ̆ng păng hơtŏk tơ-iung trŏ hăm chăl hrei, joh ayŏ pơtơm gơh xot ling lang.