Độc đáo khuôn viên nhà Chăm tại Bảo tàng dân tộc học Việt Nam

Đường vào khuôn viên ngôi nhà thuộc tầng lớp quý tộc Chăm xưa có 5 ngôi nhà

Từ cổng bước vào, ngôi nhà đầu tiên bên tay phải là ngôi nhà sang mayau, nhà kề. Theo tập tục đại gia đình mẫu hệ của người Chăm, khi em gái lấy chồng, ngôi nhà tục mà vợ chồng người chị vẫn ở, phải nhường cho vợ chồng người em. Do đó, một ngôi nhà nữa được dựng làm chỗ ở mới cho vợ chồng người chị, kề bên và song song song với nhà tục.

Không gian bên trong nhà kề. Theo thông tin giới thiệu tại bảo tàng, trong ngôi nhà này, buồng ngủ được bố trí tại một chái nhà. Chái còn lại là nơi phụ nữ hay ngồi dệt vải. Hai gian giữa dùng làm nơi sinh hoạt chung của gia đình, đồng thời là chỗ ngủ cho những thành viên chưa lập gia đình và cho khách.

Bên trong nhà kề nhìn từ cửa sổ. Song song nhà kề là nhà tục (ngay cạnh chái nhà nơi phụ nữ dệt vải)

Lối đi giữa nhà tục và nhà kề

Nhà tục là ngôi nhà đặc biệt quan trọng - nơi diễn ra các nghi lễ của gia đình mẫu hệ người Chăm. Theo tập tục, ngôi nhà này phải dựng tại góc đông bắc của khuôn viên bởi người Chăm coi vị trí đó có ý nghĩa sinh sôi và phát triển. Trong khuôn viên nhà Chăm, nhà tục là ngôi nhà duy nhất không sử dụng kết cấu vì kèo, cũng không được cưa, đục, bào, làm mộng hay đóng đinh. Phòng đầu tiên của nhà tục - Sang ye có một cái rương đựng của cải quý trong gia đình.

Phòng thứ hai của nhà tục. Trong quan niệm cổ truyền, người Chăm coi nhà tục tượng trưng cho cơ thể con người. Gian đầu nhà tượng trưng cho cái đầu, dùng làm nơi sinh hoạt chung, tiếp khách, cúng tế... Gian giữa tượng trưng cho lồng ngực, là nơi tổ chức lễ cưới và là phòng ngủ của đôi vợ chồng mới.

Gian cuối tượng trưng cho cái bụng, dùng làm nhà kho, chứa bồ thóc giống. Cửa thông với ngôi nhà kề được coi là lỗ mũi, còn cửa trông sang phía nhà bếp được coi là cái miệng. Tương tự như thế, đòn nóc là xương sống; rui - xương sườn; mè - các đốt ngón tay và ngón chân; cỏ tranh - lông và tóc.

Nhà sang lâm - Nhà lẫm. Trong xã hội cổ truyền, chỉ những gia đình quý tộc, chức sắc mới có nhà lẫm. Ngôi nhà này cao lớn hơn các ngôi nhà khác, làm bằng gỗ quý và có trang trí, nên được coi như "con ngựa thần". Đặc biệt, mái nhà gồm hai lớp. Lớp bên dưới trát rất dày bằng đất bùn trộn rơm, có tác dụng chống hỏa hoạn và chống nóng.

Nhà Chăm luôn có khung chắn cửa - dùng để chắn gió, chắn thú dữ.

Khu vực hiên nhà là nơi phụ nữ thường dệt vải.

Không gian rộng bên trong nhà được dùng cho những sinh hoạt chung của gia đình và là nơi tiếp khách. Chiếc rương gỗ tốt được dùng để đựng đồ trang sức, đồ vải lụa quý giá...

Hai buồng nhỏ có chức năng khác nhau: buồng phía ngoài là chỗ ngủ của cha mẹ hoặc người con gái cả trong đại gia đình; còn buồng phía trong là kho cất giữ của cải quý như nồi đồng, mâm đồng, bát đĩa cổ, ché, chiêng, trống...

Việc cất đặt cũng như lấy đồ đạc trong rương và kho đều phải chọn ngày tốt và là đặc quyền của bà vợ hoặc cô con gái cả - theo tập tục mẫu hệ của người Chăm

Nhà sang ton, nhà cao cẳng. Theo nếp cổ truyền Chăm, ngôi nhà này nhìn về hướng đông, hướng của trời và thần thánh. Cửa ra vào tuy trông sang phía của ngôi nhà kề - sang mayau, nhưng lại phải tránh đối diện nhau vì người Chăm liên tưởng sự đối diện này với sự đấu khẩu, tin rằng nó có thể tác động một cách huyền bí khiến cho gia đình bị chia rẽ và bất ổn do những cuộc cãi vã với nhau. Đây là nơi ở của người có chức sắc hoặc trên 50 tuổi.

Đây là sang ging - nhà bếp. Đây là ngôi nhà được dựng đầu tiên trong khuôn viên nhà Chăm, gồm gian ngoài dùng để đun nấu và gian trong là kho để bồ lúa ăn hàng ngày và cất giữ đồ lặt vặt

Không gian bên trong bếp. Ba hòn đá đầu rau được người Chăm coi là dấu hiện sự sống trần gian, đồng thời gắn liền với tín ngưỡng về Táo Quân - thần bếp. Theo tập quán, cửa đón củi đun phải quay ra vị trí cửa nhà bếp, và cửa nhà bếp cần đặt ở vị trí đối xứng với cửa của nhà tục (sang ye) - ô cửa tượng trưng cho miệng của con người. Việc dựng 3 hòn đá này cũng như việc cúng bái thần bếp đều do phụ nữ trong gia đình đảm nhiệm.

Cây me sau nhà. Đây là loài cây được người Chăm tận dụng làm nguyên liệu để tạo ra những món ngon cho xứ nóng

Giếng nước trong khuôn viên nhà Chăm

Ngoài ra, khuôn viên nhà Chăm còn có nhà để nông cụ

Chỗ ở của người Chăm không trồng những cây to hoặc cây có tán lá rậm rạp. Vì người Chăm quan niệm rằng, cây to thường là nơi trú ngụ của ma quỷ, nếu rễ cây ăn sâu vào trong nhà sẽ có tác động huyền bí, gây xáo trộn cuộc sống trong gia đình.

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC

Tìm nhau trong điệu hát Sli

Trang phục người Thu Lao

Độc đáo nghi lễ rước rể của người Ê Đê

Lễ cúng cầu mưa của người Ê Đê ở thành phố Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk

Ra mắt bộ sách "Văn hóa - Lịch sử Champa"

Độc đáo lễ cấp sắc của người Sán Chỉ ở Cao Bằng

Video

Truyền thông dân tộc - một trụ cột quan trọng trong chiến lược phát triển của Đài TNVN

Âm nhạc dân tộc