Theo phong tục người Dao, nhảy lửa là nghi lễ chứa đựng nhiều giá trị tâm linh sâu sắc, được tổ chức để cầu thần linh phù hộ, bảo vệ gia đình, dòng tộc, bản làng bình an, thịnh vượng. Bên cạnh đó là để xua đuổi tà ma, bệnh tật, những đen đủi, cầu mong cuộc sống được ấm no hạnh phúc và luyện âm binh, âm tướng cho những người đã cấp sắc. Lễ nhảy lửa của người Dao trước đây chỉ được tổ chức vào đầu tháng Giêng hàng năm; ngày nay, lễ này được cộng đồng người Dao nói chung, dân tộc Dao đỏ ở Tân Phượng, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái nói riêng trích đoạn đưa vào Lễ hội, nhằm giới thiệu, bảo tồn và phát huy giá trị độc đáo của nó.

Nghi lễ bắt đầu bằng việc thầy cúng thực hiện một loạt bài cúng, cầu khấn trước bàn thờ tổ tiên và ở cạnh khu vực làm lễ đốt một đống lửa to. Những người tham gia nhảy lửa là những chàng trai đã trưởng thành, những người đàn ông đã cấp sắc và thường phải có căn chi riêng, người Dao gọi là “búng hênh” - tức xương nhẹ thì các vị thần tiên trên trời mới gọi đến, mới nhảy vào lửa được. Trước khi nhảy lửa, những người này phải thực hiện các nghi thức như tắm nước hương thơm, thắp hương, cúi đầu trước bàn thờ tổ tiên, lắng nghe bài khấn của thầy cúng...

Sau khi thầy cúng khấn xong, trong không gian tĩnh lặng, những hồi chiêng dồn dập vang lên, những người đàn ông hành lễ dưới sự dẫn dắt của thầy cúng cao tay sẽ nhảy vào đống lửa đang đỏ rực, tay bốc những nắm than hồng tung lên tạo thành những quầng lửa sáng lớn trên cao, kèm với đó là những tiếng hò reo, phấn khích của người xem.

Ông Triệu Văn Khiền - một thầy cúng dẫn đoàn ở xã Thông Nguyên, huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang tham gia nhảy lửa tại Ngày hội văn hóa dân tộc Dao Tân Phượng cho biết, để những người nhảy lửa không bị bỏng, không bị thương, ông phải thực hiện việc cúng, khấn với đầy đủ lễ vật, phải lập bát hương gia tiên ngay tại điểm làm lễ.

Không gian sôi động với những tiếng reo hò của người xem, cùng quầng sáng từ những đốm than hồng được tung lên từ bàn tay của những người đàn ông tham gia nhảy lửa khiến bất cứ ai khi được chứng kiến đều cảm thấy kinh ngạc và thán phục; đôi lúc cảm thấy thấy sợ hãi. 

Chị Phạm Thị Hạnh, du khách đến từ thành phố Bắc Ninh lần đầu được chứng kiến lễ nhảy lửa của người Dao Lục Yên chia sẻ, chị không thể tin được đây là sự thật. Cùng là người bằng da bằng thịt nhưng những người này dám nhảy vào đống lửa đang cháy rực đã cho thấy sự phi thường của họ. Những bản sắc và nền văn hóa rất riêng biệt này sẽ là những ký ức khó phai và là ấn tượng độc đáo trong chuyến hành trình về Tân Phượng.

Sau khi nhảy vào lửa, những người hành lễ sẽ được thầy cúng hướng dẫn múa, nhảy một số điệu truyền thống của dân tộc trước bàn thờ tổ tiên, giót rượu tạ ơn tổ tiên, các sư phụ (người Dao quan niệm các vị sư phụ được mời gọi từ trời xuống).

Lễ nhảy lửa vừa là nét văn hóa truyền thống độc đáo, vừa là niềm tự hào của dân tộc Dao. Trải qua bao năm tháng, nghi lễ này vẫn được giữ gìn gần như nguyên vẹn, không chỉ là biểu tượng của sự tôn trọng đối với thế giới tâm linh, mà mỗi lần tổ chức nhảy lửa còn là dịp để cộng đồng thể hiện tinh thần đoàn kết, cùng nhau xây dựng bản làng, quê hương ngày càng phát triển giàu mạnh./.