VOV4.VOV.VN - Nhà sàn của mỗi gia đình người Cơ tu hay nhà Gươl - ngôi nhà cộng đồng đều có mái hình mai rùa. Đứng trong ngôi nhà ấy nhìn lên mái sẽ thấy lớp lớp lá mây lợp vòng quanh nhà tạo thành hình elip vô cùng đẹp mắt.
Gươl gắn liền với chiến tích của làng, với tài nghệ trang trí của nghệ nhân, với sinh hoạt văn hóa của cộng đồng Cơ Tu
Người Cơ Tu cư trú vùng Trường Sơn, thuộc miền Tây Bắc Quảng Nam và Tây Nam Thừa Thiên Huế, trong một môi trường địa hình chia cắt, độ dốc cao. Rừng núi trước đây thú dữ nhiều, mùa mưa sầm sập nước. Điều kiện sinh thái rất thích hợp cho người Cơ Tu cũng như nhiều cư dân khác trong vùng Trường Sơn - Tây Nguyên ở nhà sàn.
Làng nào cũng vậy, các ngôi nhà đều được bố trí bao quanh khu vực ở giữa coi như sân làng. Từ trên cao nhìn xuống, ngôi làng thơ mộng tựa tổ chim.
Sự hài hòa về mặt hình thức bố trí giữa kiểu nóc nhà uốn khum ở hai đầu hồi cùng với bình đồ của ngôi làng, tạo một hệ thống đường cong rất hài hòa trong nếp cư trú, trong quan niệm thẩm mỹ cư trú đặc sắc của người Cơ Tu.
Nằm cách trung tâm huyện Tây Giang, Quảng Nam khoảng 5km về hướng tây, thôn Pơrning, xã Lăng vẫn còn giữ kiến trúc dựng nhà, dựng gươl theo phong tục cổ truyền.
Nhà gươl - ngôi nhà cộng đồng của thôn Pơning. Với người Cơ Tu, nhà gươl thể hiện vị thế của làng.
Vách thưng ván gỗ khắc họa đoàn người vui điệu múa tung tung za zá - một vũ điệu thường thấy trong những lễ hội của người Cơ Tu
Với người Cơ Tu, nhà gươl là một trong những công trình văn hóa, những biểu trưng văn hóa đặc sắc. Nơi bậc cửa ra vào, người nghệ nhân đã điêu khắc trên đó những hình tượng sống động như con trâu, con voi
Những trạm trổ, điêu khắc vô cùng tinh tế của nghệ nhân
Xung quanh gươl, đồng bào trang trí rất nhiều mặt nạ gỗ có hình thù kỳ dị, dữ tợn và hung ác. Những bộ phận chính như mắt, mũi, miệng, trán, má, cằm… đều được cách điệu thông qua những nét tạo hình bôi màu đen hoặc đỏ, với bộ răng nanh nhọn hoắt. Đôi mắt trợn trừng hăm dọa khiến bất cứ ai nhìn vào cũng có cảm giác khiếp sợ. Những chiếc mặt nạ ấy thường được bố trí ở mặt trước ngôi nhà, ngay cạnh lối vào, thậm chí ở cả trên chiếc cột cái của ngôi nhà gươl nhằm bảo vệ sự bình yên của ngôi làng.
Ngôi nhà gươl của người Cơ Tu cũng là tất cả những nét trí đẹp nhất, cầu kỳ nhất của cả cộng đồng thể hiện ở đó. Người Cơ tu quan niệm, nhà gươl nào, của làng nào mà điêu khắc càng nhiều thì cái thế, cái tiếng của làng đó hơn hẳn làng khác.
Nhà gươl chia hai phần, một bên là bếp sinh hoạt
Một bên diễn ra những nghi lễ quan trọng của cộng đồng. Nhà Gươl là nơi tiến hành hội họp, bàn bạc các công việc chung của cả làng như phòng chống thú dữ, thiên tai, ban bố các quy định chung thông qua luật tục, xử phạt... Xưa, ngôi nhà gươl ấy lại chỉ dành riêng cho những người đàn ông; phụ nữ tuyệt đối không được bước chân lên đó. Chỉ khi làng có lễ hội, ví dụ khi săn được con thú lớn, làng vui gõ cồng chiêng trong nhà gươl. Khi ấy những người phụ nữ mới được lên sàn nhà gươl và tham gia điệu múa za zá ở xung quanh cột cái chính giữa sàn.
Những chiến tích, thành tựu của làng đều được treo trên vách như một niềm tự hào của cộng đồng làng
Những điêu khắc đẹp mắt trong nhà Gươl thể hiện thế giới quan sinh động của người Cơ Tu
Lâm Thanh
Viết bình luận