C’moo đâu âi lâh 70 c’moo n’đhang t’cooh Bhling Hạnh coh vel Công Dồn, chr’val Zuôih, chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam công dzợ đa đơơh pa bhriêl. Zâp t’ngay, t’cooh p’zay xră đơc lâng k’rong apêê chr’năp, c’leh văn hóa âng ma nưih Cơ Tu đoọng zư đơc ha lang t’tun.

Coh bâc c’moo ahay, t’cooh bhươl cr’noon A Lăng Ta Lăng, 68 c’moo, ăt coh cr’noon Tu Ngung – A Bung, chr’val A Rooi, chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam ta luôn năc đhị za nươr nhâm mâng đoọng ha đhanuôr coh bhươl cr’noon. Ađoo căh muy năc zung pa têệt, ting đơơng âng pazêng c’lâng xa nay âng Đảng, chính sách, pháp luật âng Nhà nước tươc lâng đhanuôr, ting n’năc, năc dợ zooi đhanuôr z’lâh zr’năh k’đhap, t’bhlâng pa dưr pr’ăt tr’mông, t’bil ha ul, pa xiêr đharựt, zư liêm mâng râu liêm pr’hay âng văn hoá, bhrợ pa dưr pr’ăt tr’mông coh bhươl cr’noon. Ting n’năc, ađoo công năc manuyh bha lâng coh bh’rợ đoọng k’tiêc pa bhrợ đoọng chính quyền vel đong bhrợ têng pazêng râu pr’đươi chr’năp đhị vel đong.

Ha dang manứih Tây Nguyên vêy Rông nắc manứih Cơ Tu truíh da ding Trường Sơn vêy Gươl đoọng buôn đương hơnh déh zâp apêê ta mooi đắh ch’ngai chô ặt chi ớh cóh vel đông. Đhị gươl âng manứih Cơ Tu nắc vêy bấc c’léh bh’rợ lêy boọc bhrợ chr’nắp liêm, bhrợ pa dưr pr’ắt tr’mung đhanuôr cóh k’coong ch’ngai, chr’nắp lấh mơ nắc đợ c’léh pr’dzoọng ooy n’bhướp ta boọc bhrợ liêm chr’nắp, p’cắh c’léh pr’dzoọng ha c’rơ ma bhưy âng mưy vel đông.

Bâc c’moo ha nua, t’cooh Alăng Phương ăt coh vel Ra Ê, chr’val Ating, chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam p’zay bhrợ têng apêê pr’đươi tơợ c’rêê, cr’đêê, ra dzul… đoọng bhrợ t’vaih apêê bh’nơơn tr’naanh âng ma nưih Cơ Tu. Đha nuôr Cơ Tu coh đâu căh muy lêy t’cooh Phương năc ma nưih bhriêl g’lăng năc dzợ chăp hơnh t’cooh tu lưch loom luônh p’zay zư đơc bh’rợ âng aconh a bhươp.

Bâc c’moo đăn đâu xa nâp xâp Cơ Tu, pa bhlâng năc xa nâp bhrợ cơnh t’mêê ting t’ngay ting bơơn bâc ngai chăp kiêng lâng đươi dua bâc coh công sở, trường học, pa bhlâng năc coh bâc bêl bhiêc bhan têt toc. Đhị đêêc, chroi đoọng chăp hơnh lâng zư đơc văn hóa âng đha nuôr Cơ Tu. N’đhơ cơnhd dêêc, bh’rợ đươi dua xa nâp đh’cơnh vêy căh crêê cơnh công bhrợ bil bal chr’năp âng văn hóa tơợ a hay.

Huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam là nơi lưu giữ các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú, đa dạng của dân tộc Cơ Tu. Trong đó, mô hình Gươl làng luôn được đồng bào bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị. Đến nay, 55/63 thôn ở huyện miền núi Tây Giang có nhà sinh hoạt cộng đồng (Gươl) và 7/10 xã có Gươl xã. Hiện, nhiều thôn chưa có Gươl, người dân tiến hành làm lại gươl mới nhưng lại không đúng với truyền thống văn hóa bản địa. Cụ thể tại Gươl thôn Arooi, xã Ga Ry thay vì lớp tranh, lá cọ.. thì bà con lại dùng vật liệu tôn để lợp. Để hiểu rõ hơn về thực trạng này, PV Chương trình đã có cuộc PV với anh Pơ Loong Plênh, chuyên viên Phòng Văn hóa-Thông tin huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam.

Lâh 10 c’moo bhrợ ma nưih băn pa ăt p’niên k’tưi đhị trường vêy bâc p’niên năc ma nưih Cơ Tu, cô Trần Thị Bích Thu, giáo viên trường mầm non Hòa Bắc, chr’hoong Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng âi vêy bâc bh’rợ bhriêl g’lăng, zooi p’niên k’tứi Cơ Tu đơơh năl bài lâng chit ăt prá lâng p’rá Việt. Cô Thunăc âi đơơng âng văn hóa Cơ Tu moot ooy trường học lâng pr’đhang bh’rợ “ Gươl bhrợ pa k’tứi” căh câ “ Phiên chợ da ding ca coong” t’đang t’pâh bâc p’niên k’tứi Cơ Tu ting pâh.

Moon tươc đhr’niêng văn hóa âng Cơ-Tu coh da ding ca coong Quảng Nam, bâc ngai buôn k’noọ tươc apêê đhr’niêng bh’rợ cơnh xay xơ, đhr’niêng pâh a bhuym, bhuôih cáih…. N’đhơ cơnh đêêc cohh pr’ặt tr’mông âng ma nứih Cơ-Tu, vêy muy đhr’niêng pa bhlâng liêm pr’hay choom p’têệt pa zum ma nứih ặt ma mông liêm crêê. Muy coh bâc đhr’niêng bh’rợ n’năc nắc đoo bhrợ Rving (dzợ bơơn moon bhrợ đhiêr, tr’xăl t’ngay pa bhrợ) coh pr’ăt tr’mông công cơnh pa bhrợ ta têng. Bhrợ r’ving buôn ta bhrợ prang c’moo, cắh xay moon t’ngay c’xêê n’đoo, bh’rợ n’hâu.

Choom taanh zrăh lâng ơy vêy bấc rau bh’nơơn pr’đươi liêm cra, đhơ cơnh đêếc, bh’rợ t’naanh âng đhanuôr Cơ-Tu zr’lụ da ding ca coong tỉnh Quảng Nam căh lâh ha dưr. Cơnh lâng đhr’năng nâu, apêê chr’hoong da ding ca coong Đông Giang, Nam Giang lâng Tây Giang, đhị k’rong bấc ma nuyh Cơ-Tu ặt ma mông xoọc pa zay pa dưr bh’rợ ty đanh.

Tơợ đanh ma nưih Cơ-Tu ma mông truih da ding Trường Sơn vêy muy c’bhuh văn hóa truyền thông bâc cơnh, đơơng râu liêm crêê coh p’too moon acoon ma nưih. Lâh đhr’niêng bh’rợ lâng apêê bhiêc bhan p’têêt lâng bh’rợ đoàn kết đha nuôr, vel bhươl, ma nưih Cơ-Tu coh đâu dzợ vêy đhr’niêng bhrợ cooch tr’ngâl zư lêy vel pa bhlâng liêm chr’năp.