Coh pr’ăt tr’mông âng đha nuôr Cơ Tu, lâh apêê bhiêc bhan ty đơnh cơnh: đăh t’rí, cha ha roo t’mêê, moot Gươl t’mêê căh câ xay xơ ma nưih, t’ngay bhiêc bhan pr’hat xa nul… năc apêê bh’rợ prá pr’ma, bhrợ bh’nooch công chr’năp coh pr’ăt tr’mông đha nuôr Cơ Tu. Prá pr’ma, bhrợ bh’nooch năc bh’rợ tr’ơơi lâng boop coh pr’ăt tr’mông âng ma nưih Cơ Tu….

Đối với đồng bào Cơ Tu ở các huyện miền núi Nam Giang, Tây Giang, Đông Giang, tỉnh Quảng Nam, chiếc gùi (Zong)là vật dụng không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày. Đây là nét văn hóa đặc trưng trong sinh hoạt cộng đồng của bà con nơi đây.

Ma nưih Cơ Tu coh chr’hoong da ding ca coong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế bơơn lâh 70% đợ đha nuôr âng chr’hoong. Bơơn râu k’rang lêy âng Đảng lâng Nhà nước, bâc c’moo đăn đâu, pr’dưr pr’dzoọng da ding ca coong coh đâu ting t’ngay ting bơơn tr’xăl liêm; pr’ăt tr’mông âng đha nuôr tr’xin bơơn ha dưr dal zâp n’đăh. N’đhơ cơnh đêêc, apêê chr’năp văn hóa cơnh p’rá, chữ xră, nghệ thuật ty đanh, đhr’niêng cr’bưn liêm chr’năp… âng đha nuôr Cơ Tu xooc ăt đhyị đhr’năng bil pât. Đoọng zư đơc văn hóa ty đanh, zâp cấp, zâp ngành chr’hoong Nam Đông lâng apêê ngai chăp kiêng văn hóa coh apêê vel bhươl xooc t’bhlâng t’bơơn chơơc lêy, zư đơc đợ pr’đươi pr’dua, chr’năp văn hóa ty đanh âng đha nuôr Cơ Tu, tr’nơơp âi chô đơơng bâc đợ bh’nơơn choom hơnh deh.

Gươl bơơn lêy nắc cơnh p’lêê da dul âng vel bhươl Cơ Tu- muy k’bhuh đhanuôr acoon coh ặt ma mông đanh c’moo đăh Tây âng tỉnh Quảng Nam. Tợơ pazêng c’moo 1990 tước c’moo 2010, pazêng Gươl ty đanh chr’tốp plăng, za đêr n’loong nắc k’nặ bil lứch ă, xăl đếêc nắc pazêng Gươl ta bhrợ lâng bê tông, cốt thép, chr’tốp tôn. Cơnh lâng đhr’năng nâu, bấc vel đong da ding ca coong Quảng Nam ơy pa zay pa dưr, zư đớc lâng bhrợ têng cớ pazêng Gươl ty đanh đhị bấc vel bhươl Cơ Tu.

Bâc c’moo p’zay lâng râu chăp kiêng chiing cha gâr lâng tân tung da dă âng acoon coh, bh’rợ chăp kiêng cha gâr chiing âi dưr vaih poong p’têêt đoọng t’cooh A rất Chân, chr’val Thượng Lộ, chr’hoong da ding ca coong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế dưr vaih ma nưih pa choom đoọng cha gâr chiing, tân tung da dă đoọng ha lang p’niên coh vel bhươl. Cơnh lâng rơơm kiêng zư đơc râu liêm chr’năp âng văn hóa ty đanh acoon coh Cơ Tu, t’cooh Chân ta luôn t’bhlâng pa choom đọong ng’cơnh đhưưng xí, tân tung da dă đoọng ha bâc lang p’niên, đoọng xa nul cha gâr chiing âng acoon coh Cơ Tu ăt dưr chr’val ting c’moo c’xêê.

Ma nưih Cơ Tu bâc năc ma mông coh truih da ding Trường Sơn âng apêê chr’hoong Đông Giang, Tây Giang, Nam Giang âng tỉnh Quảng Nam lâng chr’hoong Nam Đông, Alưới âng tỉnh Thừa Thiên Huế. N’đhơ ma mông coh bâc zr’lụ la lay đhị, cr’đơơng tu bâc râu, n’đhang apêê đhr’niêng cr’bưn liêm pr’hay tơợ lang a hay âng đha nuôr Cơ Tu âng dzợ bơơn zư đơc liêm.... Coh đêêc vêy đhr’niêng bh’rợ chiêm cha niêm p’têêt pa zum vel ma nang.

Cơ Tu năc muy acoon coh ăt mamông bâc bhlâng coh zr’lụ Trường Sơn. Năc coh đhr’năng dưr vaih năc dzợ zư đơc zập liêm đợ rau chr’năp pr’hay văn hoá âng đay. Pazêng rau đơ chr’năp văn hoá vật thể lâng phi vật thể anag đhanuôr Cơ Tu nắc ting bhrợ t’bâc lâh mơ rau đơ chr’năp pr’hay văn hoá âng pazêng 54 acoon manuyh Việt Nam.

Cr’nọo bh’rợ đăh tệêm ngăn vel bhwol âng k’bhuh tô Tơngôn đhị chr’val Tà Pơơ, chr’hoong da ding ca coong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam nắc muy cr’nọo bh’rợ đương zêl cha groong apêê lết mốp tợơ apêê pr’loọng đong, k’bhuh xoọng.Cr’nọo bh’rợ nâu ơy n’léh rau liêm choom đhị chr’val moon lalay l âng nắc bơơn bhrợ ta bhưah tước prang chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam.

Xang bấc c’moo glúh đắh trường, k’ha riêng sinh viên cử tuyển nắc acoon ađhi đhanuôr acoon cóh đhị zâp chr’hoong k’coong ch’ngai cơnh Nam Giang, Phước Sơn, Đông Giang, Tây Giang... cóh tỉnh Quảng Nam nắc zêng cắh ma bh’rợ. Ting cơnh c’lâng xa nay, sinh viên cử tuyển bơơn nhà nước zooi zúp chính sách đắh pa choom, nắc bơơn đoọng bhrợ bhiệc xang bêl tốt nghiệp. Hân đhơ cơnh đếêc, đhị lalua lêy, bấc ơy sinh viên cử tuyển glúh đắh trường n’jứah cắh váih bhiệc bhrợ, n’jứah ma nợ nần bấc ơl xang cr’chăl c’moo pa choom.

C’nặt t’ruíh “Xợơng p’rá xa nay coh Gươl” tuần nâu vêy xa nay prá xay bhlưa PV A viết Sĩ lâng Bí thư Huyện uỷ Tây Giang- Bh’riu Liếc ooy rau pa zay âng đhanuôr lâng chính quyền chr’hoong Tây Giang, tỉnh Quảng Nam coh bh’rợ zư lêy crâng hơ nghêê ơy bơơn Hội zư lêy pleng k’tíêc lâng môi trường Việt Nam xay moon nắc tơơm c’kir Việt Nam.