Tháng 3 về, hoa Ban phủ trên khắp núi đồi và các nẻo đường Tây Bắc. Những chùm hoa ban trắng xòe cánh tinh khôi hay hồng tím nhẹ nhàng khoe vẻ đẹp thanh tao, thơ mộng cùng mùi hương thơm quyến rũ ngây ngất làm đắm say  lòng người.

Hoa Ban có năm cánh xòe thành hình quạt, với nhiều sắc màu như ban tím, ban trắng, ban đỏ, nhưng phổ biến nhất vẫn là hoa ban trắng. Màu trắng hoa ban thường được những thi sĩ ví von như vẻ đẹp tinh khôi trong sáng của những thiếu nữ nơi miền sơn cước.

(Hoa Ban có năm cánh xòe thành hình quạt khoe vẻ đẹp thanh tao, thơ mộng - Ảnh VOV)

Trong cộng đồng các dân tộc Tây Bắc, tồn tại ba truyện kể về sự tích hoa Ban, đó là các truyện Pi Khum-Noọng Ban, truyện Cầm Đôi-Hiến Hom và truyện Bun Trai-Bun Nhinh (hay truyện hai Bun).

Cách kể và tên nhân vật của các truyện tuy có khác nhau, nhưng  giống nhau là đều dùng hoa ban làm biểu tượng cho sự thủy chung trong tình yêu đôi lứa.

Chuyện tình hoa ban Tây Bắc của dân tộc Thái kể về tình yêu của đôi trái gái dù bị cha mẹ ngăn cấm nhưng vẫn một lòng chung thủy son sắt.

Chính vì vậy hoa ban có màu trắng tinh khiết của cô gái và màu tím thủy chung của tình yêu lứa đôi. Hoa ban tượng trưng cho người con gái Thái, biểu tượng của tình yêu đôi lứa, đồng thời là sự hiếu thảo và biết ơn trân trọng.  

(Hoa Ban trắng được ví như vẻ đẹp tinh khôi của những thiếu nữ miền sơn cước - Ảnh VOV)

Tháng 3 về, hoa ban như một tấm áo mới phủ kín khắp núi rừng Tây Bắc, tạo cho nơi đây một vẻ đẹp lãng mạn. Khắp vùng Tây  Bắc, những cành hoa ban đua nhau khoe sắc.

(Tháng 3 về, hoa ban như một tấm áo mới phủ khắp núi rừng  -  Ảnh VOV)

Đối với đồng bào người Thái, cây ban có rất nhiều công dụng: Vỏ cây ban dùng nhuộm vải chàm giữ được màu bền đẹp; hoa và lá ban sao vàng hạ thổ, là vị thuốc quý trị chứng ho khan hoặc viêm họng, bệnh kiết lỵ rất tốt; quả cây ban bóc lấy hạt luộc hoặc nấu cũng rất ngon; búp ban non cũng là món ăn quen thuộc của người Thái. 

Trên bếp nhà sàn bập bùng lửa đỏ cùng với đồ xôi, nướng cá, thịt sấy… bà con còn chế biến hoa ban thành rất nhiều món: hoa ban nộm với mầm giềng, măng ngọt hoặc rau rừng; hoa ban xào tỏi, hoa ban nấu chân giò, hoa ban đồ chấm chẳm chéo nước măng chua…

Hoa ban kết hợp với mùi thơm của tỏi, giềng, vị cay của ớt, mák khén hay vị chua của nước chấm, tất cả tạo thành món ăn đặc trưng được lưu truyền từ bao đời nay mà chỉ có ở người Thái Tây Bắc.

Trong mâm cơm hàng ngày của gia đình người Thái hay bữa tiệc đón khách phương xa, món đặc sản hoa ban đã để lại ấn tượng sâu sắc cho những ai đã một lần được thưởng thức.

Mùa ban nở cũng hàng năm là dịp đồng bào Thái mở nhiều lễ hội như: xên bản, xên mường, lễ hội Nàng Han, Then Kin Pang hay lễ hội Hoa Ban. 

Bà con dùng hoa ban để trang trí làm đẹp và chế biến các món ẩm thực, dâng lễ cầu mùa, cầu phúc và gửi gắm vào đó những ước vọng lớn lao về một cuộc sống thanh bình, no ấm nơi bản mường./.         

                                                          Thúy Ngoạn/CTV VOV