Theo lời người giài ở Sơn La, món ăn làm từ hoa ban là một trong những món giải nhiệt mát lành mùa hè. Hoa ban được kết hợp với măng đắng, rau cải hoặc các loại xương, thịt... Các món đều có pha trộn gia vị như mắc khén, tỏi, ớt, sả và các loại rau thơm. Việc pha trộn gia vị trong từng món phải khác nhau thì mới tạo nên hương vị đặc trưng riêng.

Bà Lữ Thị Huyền Mai, ở bản Áng, xã Đông Sang, huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La cho biết:

-  Những cánh hoa ban rất đẹp và tinh khiết cho nên tôi nghĩ ra nhiều món ăn ngon dựa trên những gia vị sẵn có của dân tộc như mắc khén, các loại lá thơm. Món ăn từ hoa ban chủ yếu do gia đình mình sáng tạo, ví dụ hoa ban xào măng, nộm hoa ban vơí măng, nộm hoa ban với rau cải. Hoa ban có thể nhồi bụng cá, và hoa còn làm có thể sáng tạo nhiều món canh ngon nữa.

Món nộm hoa ban thanh mát.  Ảnh:Hoàng Long

Một trong những món ngon làm từ hoa ban được đồng bào Thái rất chuộng là hoa ban nấu canh măng với xương trâu. Hoa ban được hái từ lúc còn đẫm sương mang về rửa sạch, để ráo nước. Măng phải chọn củ tươi ngon, bóc vỏ thái sợi. Và các mẹ, các chị cũng không quên chuẩn bị sẵn bột gạo được giã mịn từ những hạt nếp thơm. Khi đủ các nguyên liệu này, thì ninh nhừ xương trâu, rồi nêm gia vị cho vừa đủ, sau đó thả măng đã thái sợi vào nồi. Đến lúc măng gần chín, cho bột gạo vào nồi khuấy đều. Khi nồi canh đã quyện, hoa ban được thả vào cho sôi đều, rồi thái thêm hành lá cho dậy hương thơm.

Bà Quàng Thị Châu, ở bản Giảng Lắc, phường Quyết Thắng, thành phố Sơn La, cho biết:

- Những người phụ nữ Thái sau khi hái hoa ban về, nhặt lấy cánh và nhuỵ hoa đem rửa sạch, rồi thả sau cùng vào nồi canh, có như vậy cánh hoa khi nấu mới không bị nát. Hoa ban nấu canh măng cùng với xương trâu có vị đắng của măng nhưng lại có cái ngọt của nước xương và sánh thơm của bột gạo nếp, quyện vào đó là vị chát, ngọt bùi của hoa ban  tạo nên hương vị rất riêng.

Món thịt gà nướng hoa ban, mùi thơm của hoa ban rất đặc trưng. Ảnh:Hoàng Long

Để có hoa ban ăn quanh năm, khi mùa ban về, các mẹ, các chị thường xuyên lên nương, ra đồi hái ban để dành. Những giỏ hoa ban đầy chặt sau khi hái về được rửa sạch, xôi (hấp) chín rồi phơi khô để ăn dần. Khi ăn, lấy ban ngâm với nước sôi cho nở rồi chế biến. Nhiều người được thưởng thức món ăn từ hoa ban đều có chung nhận xét: Món ăn này rất đặc biệt, ăn một lần nhớ mãi không quên.

Chị Bùi Thị Hạnh, một du khách Hà Nội, chia sẻ:

- Phụ nữ Thái ở đây rất khéo tay. Cách chế biến những bông hoa ban ra các món ăn đặc biệt là hấp dẫn. Và tôi rất ấn tượng với món nộm hoa ban, ăn vào có vị ngọt thanh thanh, vị chua mát rất dễ chịu. Mùi thơm nhẹ nhàng, rồi vị chát của hoa ban thì khó mà lẫn được với các món ăn khác, khi mà hoà quyện các loại rau, gia vị của người Thái thì tôi thấy rất là hấp dẫn.

Qua những ngày tháng ba mưa phùn lây rây, tháng tư vừa chớm, hoa ban đã đầy trong giỏ của những người con gái Thái.

Chẻo Thu/VOV-Tây Bắc