VOV4.Jarai - Hơdeč hmar, rơgơi, khin pơmin, thâo ngă bruă - anun lĕ tơlơi bơni kơ ping gah, gong gai plơi pla lơ̆m lăi nao amai Y lan, dŏ ƀơi plơi Lút, să Ya Tăng, tơring glông Sa Thầy, tơring čar Kon Tum. Sang anŏ amai anai lĕ sa amăng hơdôm boh sang ngă hmua hơmâo hră bơni bơwih ƀong rơgơi gưl tơring čar akŏ thun 2021, jing sa amăng hơdôm čô mơnuih ba gru kơ tơlơi gir pơđĭ kyar bơwih ƀong huă, akŏ pơjing plơi pla pơdrong asah.

Rơgao rơbêh 50 km jơlan prong mơng plơi prong Kon Tum kah gơmơi mơng truh pơ đang hmua sang anŏ amai Y Lan, tơkeng thun 1982, dŏ ƀơi plơi Lút, să Ya Tăng, tơring glông Sa Thầy. Abih bang kơnua čư̆ mơtah ƀlip yua hơmâo kơphê, phun bơr (bời lời) hăng boh troh - anai lĕ gơnam hơmâo amăng 10 thun rơkơi bơnai ñu pơjing.

Tơlơi ră ruai blung a lĕ tơlơi ră ruai mơng amai kơ 2 wơ̆t pơkra gơnam ƀu ƀong. Mơng bruă pơdjuai rơbêh 1.000 phun kơsu samơ̆ anŏ mơng hơmâo sa phun hơdip, truh kơ bruă drôm abih 2 ektar đang kơphê hơmâo pla kraih 3 thun yua djuai kơphê ƀu hiam. Rơbêh 100 klăk prăk pioh blơi anah, kmơk pruai, apah arăng čoh sur lŏn, pla, wai lăng phun pla jing rơngiă abih, samơ̆ dua rơkơi bơnai amai Y Lan ƀu mơtah hơtai ôh. Sit tơlơi ƀu dưi anun yơh djru rơkơi bơnai ñu apăn bruă pơđĭ kyar bơwih ƀong hloh.

Thun 2004, amai  Lan hơmâo Grup đah kơmơi djru brơi čan mă 23 klăk prăk mơng Sang prăk djru mơnuih ƀon sang tuh pơ alin blơi lŏn pơdong sang hăng blơi un rông. Mơng bruă rông un, hyu mă bruă arăng, rơkơi bơnai ñu hơmâo prăk blơi đang. Thun 2006, sang anŏ ñu jing sang anŏ blung a mơng să nao hlâo ba pơđĭ kyar pla phun kơsu hăng kơphê. Hăng tơlơi pơmin “Pơƀut anet jing prong”, “Mă anŏ aset hrơi rông anŏ sui hrơi”, rơkơi bơnai ñu hơmâo prăk kăk hơđong hăng dưi pơdong sang prong krên dên.

 Truh ră anai, hơbô̆ bruă pơđĭ kyar bơwih ƀong huă mơng sang anŏ amai Y Lan lĕ hơbô̆ bruă hmư̆ hing ngă gru amăng tơring glông. Ră anai, rơkơi bơnai ñu hơmâo rơbêh 10 ektar lŏn; amăng anun hơmâo 3 ektar đang kơphê hăng 1 ektar đang pla plah nao boh sầu riêng, chôm chôm, boh ƀơr kraih 3 thun laih, 2 ektar đang kơsu hơmâo kuah kơtăk rơbêh 10 thun anai laih, 3 ektar đang kyâo bơr phrâo pơhrui sĭ, bơ dŏ glăi lĕ đang hơbơi plum. Rơngiao kơ anun, ñu rông hơmâo 5 truh 7 drơi rơmô kiăng hơmâo prăk hloh, laih anun mă eh rơmô pioh pruai kơ phun pla dong.

Tui hăng amai Y Lan, kiăng dưi ngă tơlơi anun, ñu khŏm hrăm hăng kiăo tui boh thâo kĭ thuâ̆t phrâo, giong anun hrăm tui mơng arăng dong. Ñu ruah phun pla tŏng ten biă, phun pla khŏm hiam, thâo rơđah anih pơdjuai kah mơng pla. Ră anai, sang anŏ amai anai hơmâo pơhrui rim thun 200 klăk prăk mơng kơsu, kơphê, hơbơi plum.

Rơkơi bơnai ñu glăk dŏ pơdjuai rơbêh 2.000 phun kơsu djuai 209 lu kơtăk pioh pla ƀơi 2 ektar amăng thun 2021 anai. Hăng djuai kơphê, rơkơi bơnai ñu hơmâo ruah mă djuai TR4 lĕ djuai phun dưi hơdip ƀơi adai không phang, laih anun mơboh jor, lăp djơ̆ hăng lŏn adai ƀơi Ya Tăng.

Ƀu kơnong ngă pơdrong brơi sang anŏ ôh, amai anai hơmâo arăng hmư̆ hing lĕ mơnuih klă, thâo djru ba sang anŏ tơnap hloh mơng braih, anah phun pla, kmơk pruai. Amai Y Níp, plơi Lút, să Ya Tăng brơi thâo: Sang anŏ amai Y Lan hơdip klă biă, thâo djru ba mơnuih. Kar hăng sang anŏ kâo anai. Hlâo adih tơnap biă, rim wơ̆t kơƀah braih, kơƀah hra lĕ đuăi nao pơ amai Lan djru, ñu brơi mơng 10 truh 20 kg braih. Truh ră anai, rim wơ̆t kơƀah prăk blơi kmơk, kơƀah ia jâo pơtuh măi pruih kơphê, ñu brơi čan mơ̆ ƀu kiăng ƀong lơi ôh, truh hrơi hơmâo lĕ tla glăi.

Ră ruai tom gơmơi, amai Y Khoan - Khua Grup đah kơmơi să Ya Tăng, tơring glông Sa Thầy brơi thâo: Rơbêh 10 thun anai, amai Y Lan lĕ Khua đah kơmơi plơi Lút, ñu lĕ pô ngă gru kơ đah kơmơi thâo rơgơi mơng să. Ră anai, ƀơi să hơmâo lu hơbô̆ bruă phrâo yua amai Y Lan brơi anah pla; adơi amai ƀu thâo pla hiư̆m pă lĕ amai Lan mơtăm yơh pô pơtô ba.

Hrăm tui sang anŏ amai, lu sang anŏ amăng plơi hơmâo pơđĭ kyar pla phun kơsu, kơphê, ră anai dong lĕ phun boh troh. Tui hăng tơlơi bơni mơng gong gai, sang anŏ amai Lan lĕ sa amăng hơdôm sang anŏ nao hlâo amăng bruă pơplih phun pla, hlô rông ƀơi să Ya Tăng, pok jơlan pơđĭ kyar phrâo. Rơkơi bơnai ñu lĕ gru hiam mơng Grup đah kơmơi, Khul mơnuih ngă hmua hăng ană plơi pla kơ pran jua gir kơ bruă, khin pơmin, thâo ngă bruă, thâo hrưn mă pô, ngă pơdrong sit hăng pran jua pô.

Yua gir hrưn đĭ, thun 2018, amai Y Lan hơmâo Khul pơlir hơbit đah kơmơi Việt Nam tơring čar brơi hră bơni “Đah kơmơi apăn bruă”; hơmâo Khul mơnuih ngă hmua tơring čar pơsit hră sang anŏ ngă hmua bơwih ƀong rơgơi gưl tơring čar; Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring glông Sa Thầy brơi hră bơni yua ngă bruă rơgơi amăng khul grup, hăng hơdôm hơbô̆ bruă pơkra gơnam, sĭ mơdrô rơwang thun 2016-2018. Sang anŏ ñu dưi ngă gru amăng bruă man pơdong plơi pla phrâo, ngă pơdrong ƀơi plơi pla pô.

Siu H’Mai: Pơblang