VOV4.Jarai - Tết tui phiăn juăt le\ hơdôm hrơi hmâo lu mơta gơnam [ong huă s^ [ơi sang ]ơ, lu mơta hăng rơnoh blơi yua mơng mơnuih [ôn sang ăt lu hloh mơn, lu hloh lu wot kơ hơdôm hrơi tơđar. Samơ\ anai ăt le\ mông hơdôm mơta gơnam [u klă hiam, hyu ngă mă ]a, ngă hla tui s^ luk puk amăng anih s^ mdrô, hrom hăng anun, tơlơi pơmin kiăng blơi yua hăng tơlơi among [ong mơ`um amu` ame\ amăng tal Tết mơng lu mơnuih amra ba truh ruă măt mơng gơnam [ong huă [u [ia\ ôh.

Hăng mơnuih Việt Nam, tết tui phiăn juăt juăt `u nao hrom hăng djop mơta gơnam [ong huă, kah hăng [a` mih, ke\o, mứt… Mơnuih mơnam rơnuk anai ngă lu sang ano# [u hmâo mông pioh kơ pô pơkra mă hơdôm mơta gơnam tam mơng đưm hlâo anai mơ\ juăt hyu pơtă ara\ng pơkra brơi. {ơi hơdôm kual plơi pla, kual asuek, ataih, anai do# jing hơdôm hrơi pioh lu anih anom kơtưn pơdă tơbiă gơnam abih hrơi mă yua pioh s^. Tơdah [u lăng to\ng ten, mơnuih blơi yua amu` blơi djơ\ gơnam [u klă hiam. Sa ]ô mơnuih [ôn sang blơi prăp [ơi sang ]ơ Tân An, plơi prong Buôn Ma Thuột brơi thâo:

“Amăng tal Tết, yua kơ hmâo lu djuai gơnam [ong huă hăng lu anăn păn pha ra, anun kâo ruah blơi gơnam [ong tui tơlơi kiăng yua mơng sang ano#, [u đing nao ôh anăn păn plăng gơnam tam yua kơ [uh gơnam hơpă leng kơ hơhru\p sôh. Biă `u hơdôm djuai mứt, [a` ke\o, bơnga bôh troh”.

Rơngiao kơ hơdôm gơnam [ong huă pơkra krô, hơdôm djuai gơnam do# mơtah kah hăng mơnong hlô, chả, nem, akan hơdang … ăt dưi hmâo lu sang ano# blơi djă pioh amăng lu hrơi Tết. Djop mơnuih juăt lăi kơtu dưm pler jing anih pơhlôm klă kơ djuai a`ăm [ong anai anun djop mơta gơnam mơng do# mơtah truh kơ tơsa\ leng kơ dưi dưm amăng kơtu pơkra pler sôh. Khă hnun hai, yua kơ kơman amra dưi ]eh ]ar lar djuai amăng kơtu pơkra pler tơdah răk pioh [u djơ\ hơdră. Biă `u, gơnam [ong pioh sui hrơi amăng kơtu pler ăt răm mơn. Ơi ia jrao Trần Văn Tiết, Kơ-iăng Khua Anom pơhlôm gơnam [ong huă tơring ]ar Daklak lăi:

“Amăng hrơi Tết, lu sang ano# blơi a`ăm mơnong, akan lu pioh rak lui amăng kơtu pler yua tui [ơ [rư\. Tơdah hơdôm gơnam anai [u dưi anung amăng kơdung thơ ano# blung a le\ [a\ kơman kơplah hơdôm mơta gơnam do# mơtah hăng gơnam tơsa\. Hăng gơnam [ong ko\ng pler, neh wa juăt dưm nao sa tơla#o prong mơ\ [u pơpha jing anet ôh. Lom kiăng yua khom pioh truh kơ `u rai jing ia mơ\, lom anun kơman amăng gơnam [ong huă amra lar djuai, tơdơi kơ anun dưm glăi amăng kơtu dong, rim wot mă tơbiă tui anun amra ngă kơman lar djuai ta` biă. Truh kơ hơbai hơtuk mơ\ [u pơhlôm hơdjă [udah hơbai akă tơsa\ thơ amra amu` ruă măt biă”.

Kiăng hmâo mông ngui ngor hrơi Tết, pơ ala kơ tơnă hơbai, lu sang ano# ruah mă gơnam pơkra lui hlâo ba glăi yua [udah [ong huă [ơi anih sang jưh tuai, anih s^ gơnam [ong huă. Anai ăt le\ sa amăng hơdôm tơlơi amra ngă ruă mă\t gơnam [ong huă kraih, yua kơ anai ăt le\ hơdôm hrơi lu sang jưh tuai djă pioh gơnam [ong huă pioh s^ kơ tuai amăng bơyan Tết. Amăng tal anai, hơdôm ơi ia jrao ăt pơtă mơn rim sang ano# ta#o hloh hơdư\ [ong gơnam gah rơngiao, klă hloh tơnă hơbai mă pô [ơi sang mơng gơnam pơhlôm hơdjă. Ơi ia jrao Trần Thanh Quý, Kơ-iăng Khua Anom pơjrao je\] – Hơkru\ glăi suaih pral klă – Kơdo\ng ruă măt Sang ia jrao prong plơi prong Buôn Ma Thuột brơi thâo:

“Ruă măt gơnam [ong huă kraih juăt hmâo hơdôm ano# pơdah kah hăng ruă hlung, mơhao [le\ pơtah, [le\ pơtah, đa le\ [le\ pơtah lu wot, amra hmâo nao juă dlai. Ruă măt gơnam [ong huă kraih amra hmâo tơlơi ruă bơbrah, ruă măt anun pô ruă khom ba nao pơjrao je], tơdah [u hmao pơjrao thơ amra ba truh kơ ruă hơtai bôh, săi klai hrui pran”.

Amăng hơdôm tal ngă lơphet, tết, ano# [u pơhlôm gah gơnam [ong huă amra [u [ia\ ôh. Yua anun, rak lui gơnam [ong huă djơ\ hơdră, gơnam [ong hơbai tơsa\, hơdư\ h^ gơnam [ong do# mơtah, yua gơnam tơdơi kơ pơkra giong jing hơdră kiăng hơdư\ h^ tơlơi ruă măt yua gơnam [ong ba truh, pơhlôm tơlơi suaih pral mơ-ak bơyan bơnga.

Tơlơi [ong mơ`um amăng hrơi mơak ngui ngor ngă yang, sa tơlơi mơ\ lu  adơi amai đah kơmơi [ing tơnă asơi hơbai a`ăm gleng nao. Ngă hiư\m pă kiăng djop mơnong [ong huă kơ lu mơnuih, lu hrơi anai, laih anun kiăng hơmâo a`ăm hla rơ\k asăt, a`ăm mơnong jơman, [ong hơdjă rơgoh [ing adơi amai pơmin na nao. Pô ]ih tơlơi pơhing phrâo ]răn hơdră anai, hơmâo bưp ră ruai tom ơi ia jrao Trần Văn Tiết, Kơ-iăng khua anom bruă wai lăng ano\ hơdjă mơnong [ong huă tơring ]ar Dak Lak.

-Ơ ơi ia jrao! Măt mơnong [ong huă juăt `u mơ\ng pơpă hơmâo laih anun hơdră pơhlôm pơgang hiư\m pă?

-Ơi ia jrao Trần Văn Tiết: Hơmâo lu mơta tơlơi ba truh ngă măt mơnong [ong huă. Sit mơ\n đơ đa yua răk pioh [u klă; Mơnong [ong huă hơmâo kman mut tơma laih lơ\m arăng ba s^ mơdrô; Mơnong [ong huă hơmâo lu kman mut do\, tơdah hơtu\k riă, rao [u rơgoh amra ngă măt mơnong [ong huă yơh. Dua le\, hơdôm mơta mơnong [ong huă đôm ia jrao, kmơ\k pruai, ia jrao rơ\k, lơ\m blơi ba glăi rau [u tong ten ôh, bơhmutu a`ăm rơ\k asăt [ong amu` biă  ba truh măt mơnong [ong huă. Klâo le\ mơnong [ong huă mă yua lu wơ\t, lui sui [âo mơ-ih laih, sit mơ\n yua hu\i h’ưi mă [ong glăi amra ruă kian kah hăng măt mơnong [ong huă yơh.

-Ơ ơi ia jrao! Mơnong [ong huă pioh lui amăng sang ano\ amăng bơyan nga yăng thun phrâo, [ong tết tăp năng lu hloh 2, 3 wơ\t pơkă hăng tơđar hrơi pơko\n. Tui anun, ngă hiư\m pă ta răk lui pơgang klă mơnong [ong huă hơdôm hrơi anun?

-Ơi ia jrao Trần Văn Tiết: Neh met wa ta juăt pơmin le\ mă yua hip pơrơ-ot ta juăt lăi tủ lạnh klă hloh, răk pioh mơnong [ong huă, djop mơta lơ\m phrâo glăi mơ\ng blơi, mă yua aka [u abih ăt mă dưm amăng hip pơrơ-ot soh, sit mă mơ\ng hip pơrơ-ot le\ mă hơtu\k [ong mơtam. Hăng a`ăm rơ\k mơtah asăt; hơbơi, pơtơi, boh troh klă [iă blơi ba glăi leh h^ hla tơsă, hla hyu\, trơ\i h^ akha hơbơi laih anun dưm amăng kơdung kơsu [udah blo\ kơsu gôm h^ hnun kah dưm amăng hip pơrơ-ot, samơ\ mă yua [rô djop [ong huă r^m wơ\t prăp lui mông huă [ong, anăm ngă lu\k pu\k bơtơpư\ lu ôh lơ\m mă boh troh, hơbơi mơ\ng hip rơ-oy ba hơtu\k.

Mơnong [ong huă do\ asăt  [udah tơsă do\ asăt khom leh h^ phara dưm hơjăn, [u dưm hrom lu\k pu\k ôh. Tơdah hrom le\ `u bru\ h^ kman bru\ mut tơma ngă răm boh troh a`ăm pơtam. Kah hăng a`ăm hla rơ\k [ong mơtah asăt, mă mơ\ng hip pơrơ-ot hlong rao [ong mơtam [u hơtu\k ôh, tui anun le\ a`ăm hơmâo kman laih.

Bơ hơdôm mơta a`ăm mơnong hlô, akan pioh lui pơđăm amăng pler hip pơrơ-ot, dưm amăng kơdung kơsu [rô djop [ong anun sit mă sa tơlo# ba hơtu\k abih, hơdôm do\ glăi, pioh lui hnun dơ\ kiăng mă dơ\ng, anăm lui ôh, pler gôm ngă dôm abih hơdôm tơlo# jing sa, mă tơnap biă, tơdah tơlep laih mă trơ\i rơbêh pioh glăi. Sit ngă na nao tui anun, hip pơrơ-ot ta `u amra [u dưi pơdjai kman ôh, pung kơ ngă hơdip glăi kman amăng hip pơrơ-ot. Yua kơ anun, kman sit abih rơot pler laih, `u lu hloh, ngă tơma amăng mơnong [ong laih anun ta mă [ong ruă kian yơh.

-Mơnuih pơkra ming mơnong [ong huă khom lăng yôm kơ mơnong [ong huă hơdjă. Tui anun, lơ\m tơnă hơbai, pơkra ming mơnong [ong huă kiăng kơđiăng tơlơi hơge\t ơ ơi ia jrao ?

-Ơi ia jrao Trần Văn Tiết: Hăng mơnuih pô pơkra ming mơnong [ong huă, tơnă asơi hơbai a`ăm le\, khom kơđiăng: Ruah mă a`ăm hla rơ\k do\ asăt pioh blơi. Hlâo kơ tơnă hơbai a`ăm, pơkra ming mơnong [ong huă khom rao rơgoh tơngan, gơnam yua mă bruă thong dao, đao rơbơ\k, tho\t, go\ amo\, [uông uă. Tă mă yua tho\t hăng thong dao phara soh, sa pioh ]ơkiă a`ăm mơnong, sa pioh trơ\i a`ăm hla rơ\k, [udah sa pioh yua kơ anih ]ơkiă mơnong tơsă laih, anăm mă yua hrom lu\k pu\k ôh.

Lơ\m tơnă asơi hơbai a`ăm khom hơtu\k a`ăm tơsă. Hơtu\k riă man [rô, djop [ong huă đô], anăm ngă rơbêh ôh, pioh glăi h’ưi. Tơdah  mơnong [ong huă rơbêh, pioh lui mơ\ng mơguah truh tlam, khom pơhlor glăi hlâo kơ [ong huă. Mơnong [ong huă phrâo tơnă kơnong amăng 1-2 mông đô], rơgao dua mông khom pơhlor glăi, pơ-iă glăi kah [ong.

Tơdah ta [uh djop mơta rơgoh hơdjă laih mơ\ng bruă pơkra ming, thâo krăn a`ăm pơtam mơ\ng pơpă, ia mă yua rơgoh soh laih anun giong hơtu\k riă hlong so# [ong huă yơh klă hloh, pơgang tơlơi suaih pral kơ kơ drơi jăn pran jua ta pô amăng bơyan ngă yang thun phrâo [ong tết.

Hai bơni kơ ih ơi ia jrao ho\!

Siu H’ Prăk – Nay Jek: Pô pơplang