VOV4.Jarai - Tơlơi ruă kơ-a`ăk (uốn ván) le\ sa tơlơi ruă kraih yua kơ kơman ngă kơ-a`ăk lar hyu mơng nam rơka amăng tơlơi [u hmâo hyuh.

 

Anai le\ tơlơi ruă juăt bưp, biă `u amăng tơlơi truh [ơi jơlan glông nao rai [udah rơka ruă lom do# mă buă rim hrơi.

 

Tơlơi ruă kơ-a`ăk tơdah [u hmâo nao e\p lăng hăng [u hmao pơjrao, djơ\ hơdră pơkă, pô ruă amra djai hă, [u tlaih ôh.

 

Khă hnun hai, ră anai lu mơnuih ăt do# lui raih mơn hăng kơ[ah bôh thâo kơ tơlơi ruă anai anun lu mơnuih glăm ba na nao tơlơi jô găng amăng drơi jăn.

           

Ơi A Rin Gô (41 thun) do# [ơi să Ea H’Ding, tơring glông }ư\ Mgar, tơring ]ar Daklak hmâo sa nam rơka [ơi ]ơđeng tơkai yua kơ hmâo tơlơi truh [ơi jơlan glông.

 

Ơi A Rin Gô brơi thâo nam rơka anet, pơmin le\ dua, tlâo hrơi amra grăng mă `u pô, anun [u kiăng nao pơjrao ôh.

 

Năng ai `u 3 hrơi tơdơi, `u [uh drơi jăn pô rơgah ga`, găng kang, [u thâo ha mơbah, tơnap [ong mơ`um.

 

~u nao pơ\ Sang ia jrao prong kual }ư\ Siăng pel e\p hăng dưi pơtô brơi nao pơ\ Anom pơjrao tơlơi ruă tưp pioh pơjrao.

 

Tơdơi kơ ha mơkrah blan đih pơ\ sang ia jrao, tơlơi ruă `u dưi pơjrao suaih laih. Ơi A Rin Gô lăi pơthâo:

           

“Kâo rơbuh đih rơdêh thut, hmâo sa nam rơka [ơi ako# ]ơđeng tơkai. Glăi pơ\ sang, kâo hmâo rao oxy samơ\ [u hmâo nao tla#o ia jrao pơgang ruă kơ-a`ăk ôh.

 

Pơ\ sang hmâo 3 hrơi le\ abih bang drơi jăn găng h^, dleh, [u thâo rơbat hyu”.

           

Tui hăng tơlơi lăi pơthâo glăi mơng Anom pơjrao tơlơi ruă tưp, Sang ia jrao prong kual }ư\ Siăng, amăng dua thun je# hăng anai.

 

Dong mơng ako# thun truh ră anai, anom hmâo pơjrao brơi giăm truh 40 ]ô mơnuih hmâo tơlơi ruă kơ-a`ăk, đ^ 4 ]ô bơhmu hăng hơdôm hrơi anai amăng thun 2017, amăng anun hmâo sa ]ô mơnuih djai hăng sa ]ô ba nao pơ\ sang ia jrao prong hloh.

 

Ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm, Khoa Anom pơjrao tơlơi ruă tưp brơi thâo:

           

“Amăng dua thun rơgao, mrô mơnuih hmâo tơlơi ruă kơ-a`ăk lu hloh bơhmu hăng thun hlâo, hơnong `u rim thun anom kơnong tu\ mă pơjrao mơng 8-12 ]ô mơnuih ruă.

 

Bơ\ dua thun je# hăng anai mrô mơnuih ruă đ^ lu laih dua wot. Anai le\ tơlơi lăp đing nao biă”.

           

Kơman ngă ruă kơ-a`ăk do# amăng lon, ]uah. Lom sa ]ô mơnuih rơka, kơman ngă ruă kơ-a`ăk amra găm [ơi nam rơka.

 

Tơdah nam rơka po\n h^ sir kle\p thơ, kơ[ah oxy kơnam amra ]eh ]ar lar djuai ta` biă, pơjing rai ia ngă asat mut amăng drah, ara\ ako# glông hăng ngă ruă kơ-a`ăk.

           

Tơlơi ruă ngă kơ-a`ăk drơi jăn hmâo 4 mơta, anun le\: ngă kơ-a`ăk đơr hơr drơi jăn le\ djuai ruă juăt bưp hloh, mrô mơnuih djai truh 20%.

 

Bơ\ tơlơi ruă kơ-a`ăk mơng muai le\ djuai ruă pioh glăi tơlơi sat prong hloh, hmâo mơnuih djai truh 90%.

 

Tui hăng tơlơi ia jrao Phạm Hồng Lâm, mơnuih prong ruă kơ-a`ăk biă `u yua kơ lui raih hăng kơ[ah tơlơi thâo thăi.

 

Djop mơnuih juăt [u đing nao ôh nam rơka anet [udah khlo\] tơmun tôk [ơi kl^ samơ\ anai jing “jơlan mut” mơng kơman ngă ruă kơ-a`ăk.

           

Ruă kơ-a`ăk jing tơlơi ruă hu^ rơhyư\t biă, tơdah thâo hăng pơjrao kaih thơ, pô ruă amra djai mơtăm.

 

Lom mơnuih ruă [uh pơdah gah rơngiao mơng tơlơi ruă kơ-a`ăk, pơdah pha ra hloh le\ găng kang, tơlơi anai [ing ơi ia jrao khom pơjrao je\], pơjrao tui djơ\ tơlơi pơkă anun kah mơng ]ang rơmang dưi do# hơd^p.

 

Khă hnun hai, bôh nik `u, [ơi sa, dua ]ô mơnuih đa, hơdôm gru nam brơi [uh [u rơđah hmâo tơlơi ruă anai ôh, tơnap pơkă lăng biă.

 

Tui hăng ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm, hmâo mơnuih đa, Anom pơjrao tơlơi ruă tưp ]ơkă pơjrao mơnuih ruă kơ-a`ăk mơng anom pơjrao tơgơi [o# mơta [udah breh pơjrao.

 

Tơlơi anai ngă pô ruă amu` djai tơdah [u dưi pơsir hmao tlôn.

           

Ră anai, bruă pơjrao tơlơi ruă anai tui hơdră pơkă mơng Ding jum wai lăng bruă ia jrao dêh ]ar ta ba glăi bôh tơhnal biă.

 

Tơlơi yôm phăn le\ pô ruă khom thâo ta` hơdôm gru nam brơi [uh mơng tơlơi ruă anai pioh nao pel e\p.

 

Hrom hăng anun, [ing ơi, nai ia jrao [ơi sang ia jrao anet khom pơkă lăng ta`, djơ\ pioh ba nao pơ\ sang ia jrao prong hmao tlôn.

 

Lom pơsit djơ\ tơlơi ruă, pô ruă amra hmâo ara\ng ngă pơplih h^ ia măt amăng drah hăng huyết thanh SAT hăng mă yua hơdôm hơdră pơgăn kơ-a`ăk klă.

 

Hơdôm tơlơi pơjrao djru tui tlôn kah hăng ngă rơgoh nam rơka, pơ ala glăi ia amăng drơi jăn hăng pơsir djop gơnam [ong mơ`um. Abih bang mơnuih dưi pơjrao suaih hăng tơbiă mơng sang ia jrao mơng 12-30 hrơi pơjrao.

           

Kiăng pơgang be\ tơlơi ruă kơ-a`ăk, khom gơgrong hlâo tla#o vaccine pơgang tơlơi ruă kơ-a`ăk kơ mơnuih amra hmâo tơlơi ruă anai: đah kơmơi pikian, hơdôm mơnuih mă bruă ia jrao hlô mơnong, mơnuih ngă đang hmua, mă bruă hăng tơkai tơngan…

 

Ơi ia jrao Phạm Văn Lào, Anom ia jrao pơhlôm hlâo tơring ]ar Daklak pơtă:

           

“Sa le\ ]ơđai muai, [ing ta tla#o vaccine pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă kơ-a`ăk sa ara\ mơng blan tal 2 hăng lu hloh hăng tla#o lok glăi ara\ tal 2 mơng blan 18 truh blan 24. Hăng đah kơmơi amra dưi pơ pha jing dua mơta.

 

Hăng đah kơmơi [ơi hơdôm kual amra hmâo tơlơi ruă anai lu, mơng 15-35 thun amra dưi tla#o 2 ara\ phun.

 

Do# glăi le\ tla#o brơi đah kơmơi pikian. {ơi đah kơmơi pikian ăt pơ pha jing dua djuai mơn.

 

Hăng đah kơmơi pikian mơ\ hlâo adih hmâo tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo laih, anun le\ hlâo kơ pikian, kơnong kơ kiăng tla#o 1 ara\ đo#]. Bơ\ đah kơmơi pikian akă tla#o ara\ hơpă le\ tla#o dua ara\ ataih mơng hrơi tơkeng 1 blan”.

           

Lom hmâo sa nam rơka [ơi kl^, khom đing nao agaih rơnăk hơdjă, rao rơgoh nam rơka hăng ia hơdjă hăng oxy già.

 

Tơdah hlâo adih akă hmâo tla#o pơgang hlôm hlâo vaccine djop le\ khom tla#o huyết thanh kơdo\ng ia măt mơng kơman ngă kơ-a`ăk (SAT).

 

Tơdơi kơ pơsir, khom pioh nam rơka tơhư, [u dưi gôm sir klep ôh.

 

Tơdơi kơ hơdôm hrơi, tơdah hơdôm gru nam brơi [uh mơng tơlơi ruă kơ-a`ăk, khom nao pơ\ sang ia jrao mơtăm pioh dưi pơjrao hmao tlôn./.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih pơblang hăng pôr

 

 

Kiăng thâo lu tơlơi pơhing kơ tơlơi ruă kơh`ăk (kơ-a`ăk), hơdră pơhlôm pơgang `u ăt kah hăng hơdôm mơta tơlơi ta khom kơđiăng nao, pô mă tơlơi pơhing phrâo ]răn hơdră hơmâo tơ`a kơ ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm, Khua anom pơjrao tơlơi ruă kman tưp hyu, sang ia jrao prong kual Dap kơdư.

 

-Ơ ơi ia jrao! Lơ\m hơmâo tơlơi ruă kơh`ăk, mơnuih ruă juăt hơmâo tơlơi mưn pơ[uh hiư\m pă, hơge\t `u hơmâo ?

 

-Ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm: Tal blung a le\, `u khăng kang. Laih kơ anun dơ\ng khăng, găng amăng [o# mơta, tơkuai, boh ako\ ta, biă mă `u [ơi kian hăng kơ-iăng ro\ng.

 

Kiăo tui dơ\ng, mơ\ng tơlơi ruă kơh`ăk, ngă khăng drơi jăn hơmâo tơlơi tơ tư\ kơh`ăk. Sa amăng hơdôm tơlơi pơ[uh rơđah hloh hăng yom mơn mơ\ng tơlơi ruă kơh`ăk yua uốn ván le\, hrơi blung a, mơnuih ruă suăng đô] huăi duăm hlor pơiă drơi jăn ôh.

 

Tơdah tui anun, [ing ơi ia jrao khom pơjrao je] ame] mơtam, pơjrao djơ\ hơdră pơ]râo ba phrâo, kiăng kơ mơnuih duăm plai [iă kraih dưi hơdip.

 

Tơlơi ruă kơh`ăk [u dưi ôh pơjrao [ơi sang ia jrao să hăng sang ia jrao tơring glông, kơnong sang ia jrao tơring ]ar pơ dlông kah dưi.

 

Tơdah tơlơi ruă djơh hăng, [ing nai ia jrao pơ gưl yu\ khom ngă hră pơ-ar brơi nao pơ sang ia jrao prong mơtam.

 

Samơ\ ăt hơmâo mơn lu mơnuih ruă kơh`ăk tơnap biă mă thâo krăn. Yua dah, lu mơnuih anom gơmơi tu\ jum mơnuih ruă kơh`ăk uốn ván le\, yua mơ\ng [ing pơjrao tơlơi ruă tơgơi hăng [o# mơta, gơ`u đing đăo le\ ruă tơgơi.

Hơmâo mơn đa lăi ruă hlung asơi. Hơmâo 1/3 ]ô ơi ia jrao pơkă lăng le\ [u thâo krăn ôh tơlơi ruă anun yua kơ tơlơi ruă anun `u [u mưn rơđah ôh.  

 

Samơ\ [ing ơi ia jrao kơhnăk le\ amu` mơn arăng thâo krăn laih anun ta [uh `u khăng, gang kang.

 

-Boh tu\ yua pơjrao kơ tơlơi ruă anai mơ\ng anai pơklôn hiư\m le\ laih anun hơmâo tơlơi pơtă pơtăn hơge\t mơn ơ ơi ia jrao ?

 

-Ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm:  {uh rơđah, hơdră pơjrao tơlơi ruă tơtư\ kơh`ăk uốn ván ră anai tu\ yua mơn, tui hăng hơdră arăng pơjrao, mă ia jrao măt tla#o amăng arăt drah, dua le\ pơgang anăm brơi tơtư\ kơh`ăk kơtang yua dah kơh`ăk anun yơh lu mơnuih djai, [u hơmâo oxy đ^ pơ dlô ako\.

 

Tơdơi kơ anun dơ\ng, hơdră pơjrao, ngă rơgoh nam rơka, tla#o srôm, ia jrao ia hu\i thu ia amăng drơi jăn, pơsir h^ hơdôm tơlơi ngă kơh`ăk laih anun kah pơjrao, pơđ^ tui tơlơi kơtang kơ mơnuih duăm ruă.

 

Khă hnun, hơmâo mơ\n hơdôm ]ô ruă khă gơmơi ngă tui djop hơdră laih samơ\ gah pô ruă drơi jăn `u [u anăm bong ăt tơnap tap mơn. {ing anai le\, jing mơnuih gơ` mơ`um tơpai.

 

Tơdah kơh`ăk le\ [ing anai kơtang hloh kơ mơnuih ruă pơko\n, yua dah `u amu` hơmâo tơlơi sat pơko\n dơ\ng.

 

-Ơi ia jrao hơmâo tơlơi pơtăn hơge\t mơn kơ mơnuih [on sang amăng bruă pơhlôm pơgang tơlơi ruă ngă kơh`ăk yua uốn ván ?

 

-Ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm:  Hơdôm thun giăm anai, mrô mơnuih hơmâo tơlơi ruă kơh`ăk [ing tha rơma lu biă mă.

 

Khă aka [u hơmâo ôh boh thâo ia rơgơi kơsem min pơblang brơi rơđah tơlơi anai samơ\ kâo pơmin le\ yua kơ tơlơi kơtang pơgang glăi mơ\ng drơi jăn ană mơnuih ta jai hrơi tơdu tui yua kơ thun tha Tơlơi anai yơh [ing gơmơi gleng nao biă mă.

 

Gah mơnuih [on sang le\ khom kơđiăng hăng abih bang nam rơka djơ\ tho\ng tơgă [udah juă djơ\ mơta jông, wăng hăng djơ\ drơi kuăt pơsơi, asâo eo ke\ thơ, khă anet aneo tu\ mơn khom rao rơgoh hăng ia rơgoh laih anun ia oxy già, tơdah hlâo adih hơmâo tla#o djop laih ia jrao pơgang uốn ván le\ khom tla#o glăi huyết thanh pơgang ano\ sat mơ\ng tơlơi ruă kơh`ăk ngă. Laih pơjrao khom lui nam rơka hnun, anăm apo\n h^ krep ôh.

 

Nam rơka eo, asâo ke\ le\ khom tla#o jrao pơgang dua mơta, sa le\ jrao huyết thanh pơgang tơlơi ruă uốn ván, dua le\, pơgang asâo djơ\ tuai, yang ngă.

 

Anai yơh boh yom `u biă mă kiăng kơđiăng nao. Yua dah hơmâo lu mơnuih ruă laih asâo eo ke\ kơnong tla#o jrao pơgang djơ\ tuai đô], [u tla#o pơgang ôh tơlơi uốn ván ăt hơmâo tơlơi ruă uốn ván mơn.

 

-Hnun hă, bơni kơ ih ơi ia jrao ho\!

 

Kiăo tui dơ\ng [ing gơmơi lăi pơthâo tong ten kơ tơlơi pơtă pơtăn mơ\ng Ding jum ia jrao hăng mơnuih [on sang laih anun kual plơi pla hơmâo hơdră pơhlôm pơgang tơlơi ruă djơ\ hmơi [le\ ]ut:

 

-Khom ba ]ơđai mơ\ng 9 blan tla#o jrao vaccine pơgang djơ\ hmơi [udah ]ơđai mơ\ng 18 blan aka tla#o djo\p dua wơ\t pơgang jrao vaccine djơ\ hmơi le\ nao pơ sang ia jrao să, phường, tơring kual tla#o pơgang djơ\ hmơi.

 

-Lơ\m [uh ]ơđai duăm hlor, pơtu\k, [le\ ia mơdung, [le\ nam drah đung [ơi kl^ kliăng khom nao pơ sang ia jrao mơtam, pioh pơjrao hmao kru hu\i ngă sat kơtang hloh, anăm nao ôh pơ sang ia jrao prong lu mơnuih tơdah dưi pơjrao pơ sang ia jrao anet, kiăng huăi tưp, [ă hyu tơlơi ruă kơ arăng [udah [ă tơlơi ruă mơ\ng anih do\ pơjrao pơ sang ia jrao prong.

 

-Tơlơi ruă [le\ hmơi djơ\ ]ut amu` tưp biă, anăm brơi ]ơđai nao giăm mơnuih ruă [udah ]ơđai arăng đăo hơmâo tơlơi ruă djơ\ hmơi.

 

Khom rao tơngan na nao hăng ia ]ơ[u laih anun pơgang rơgoh drơi jăn kơ ]ơđai muai, kơtưn pơ[em [ong huă kơtang drơi jăn đ^ pran jua.

Nay Jek: Pô ]ih hăng pôr