VOV4.Jarai - Hrŏm hăng đang glai Kon Chư Răng, Đang glai dêh čar Kon Ka Kinh lĕ kual akŏ phun ƀơi anih wai pơgang glai rưng gah kơdư Kon Hà Nừng (tơring čar Gialai). Ƀơi anai, yua kơ ngă klă tui tơlơi gơgrong mơng mơnuih djuai ania Bahnar hơdip giăm glai rưng, hơdôm anom bruă ƀon lan glăk wai lăng glai rưng kjăp hloh.

Găn rơgơi hơdôm hrơi, mơnuih ƀon sang plơi Đê Kjiêng, să Ayun, tơring glông Mang Yang pơkiăo nao ƀing mơnuih mơng 5 truh pơ 6 čô hrŏm hăng ƀing tơhan ƀơi anom bruă wai lăng glai rưng mrô 1 mơng Đang glai dêh čar Kon Ka Kinh (tơring čar Gialai) hyu tir, wai lăng ƀơi hơdôm glai rưng arăng jao. Ayong Lơi, dŏ ƀơi plơi Đê Kjiêng brơi thâo, gơnam djă ba lơ̆m hyu tir 2 hrơi 1 mlăm amăng glai klô anun lĕ gơnam ƀong huă, tơngan djă gai glông 1 met kiăng kơ jră glông tơkai yak nao rah, kiăng pơhlôm hŭi djơ̆ đong arăng dưm mă hlô mơnong.

Rim thun, mơnuih ƀon sang plơi Đê Kjiêng arăng apah giăm 250 klăk prăk mơng bruă wai lăng glai rưng. Mrô prăk anai pơpha bơkơnar brơi djop sang anŏ laih dong kah mă ƀiă pioh blơi măi kai hmua, măi ƀô̆p ia kiăng kơ yua hrŏm; djru brơi hơdôm sang anŏ ƀun rin. Neh met wa ăt hơmâo pơtô brơi bruă trơ̆i mă kyâo pơtâo arăng brơi mă kiăng kơ hơmâo dong prăk pơhrui. Hrŏm hăng grup hyu tir, mơnuih ƀon sang plơi Đê Kjiêng lơ̆m mut amăng glai wok tơbung, trơ̆i tơdŭ huai…tơdah ƀuh hlơi thơi ƀu thâo krăn khŏm lăi pơthâo brơi anom bruă bơdjơ̆ nao. Yua anun, amăng hơdôm thun anai, ƀơi đang glai giăm 2000 ektar yua kơ mơnuih ƀon sang plơi Đê Kjiêng wai lăng, glai kyâo hơmâo wai pơgang kjăp hloh. Neh met wa lêng kơđiăng amăng bruă wai lăng glai rưng lĕ wai pơgang tơlơi hơdip kơ ƀing gơñu:

“Tơhan wai lăng glai rưng jao brơi neh met wa amăng plơi pla wai lăng glai kyâo anai kiăng kơ wai pơgang kyâo pơtâo yôm, laih dong hơmâo akha kyâo bong glăi ia amăng atur lŏn brơi kơ ană plơi pla. Anai lĕ đang glai hrŏm, lĕ đang glai dêh čar Kon Ka Kinh kiăng wai lăng brơi kjăp, anăm trơ̆i mă kyâo răm ƀăm, kiăng kơđiăng pơgang glai, hlơi čong jơnah jah glai, phă glai amra phak tui hluai soh kơtang ƀudah rơnang…’’

Mơnuih ƀon sang plơi Đê Kjiêng hrŏm hăng mơnuih apăn bruă ƀơi Đang glai dêh čar hyu tir wai lăng glai

Ayong A Mưm bơră ruai tom, ră anai glai lĕ dram gơnam yôm hloh kơ ană plơi Đê Kjiêng:

“Hlâo adih, ană plơi pla aka ƀu thâo phe pho, yua mơng hơmâo ƀing apăn bruă pơtô pơblang mơnuih ƀon sang, tơdơi anun huăi ƀuh hlơi phă glai, ƀu ƀuh čong jơlnah jah glai ngă hmua, trơ̆i klĕ mă kyâo pơtâo dong tah. Abih bang ană plơi pla lêng kơ hơmâo prăk apah, pơpha bơkơnar, ƀu wơr hlơi hlơi ôh. Dua dong lĕ wai lăng glai rưng kiăng kơ wai pơgang anih dŏ hơdip, atur ia, huăi ngă lŏn tơhlŏm. Tlâo dong hơmâo glai hơmâo bơmao, tơdŭ huai … pĕ ba glăi sĭ”.

Ră anai, ƀơi hơdôm kual đang glai dêh čar Kon Ka Kinh, rơngao kơ plơi Đê Kjiêng, să Ayun, dŏ 25 boh plơi pla, lu hloh lĕ mơnuih djuai ania Bahnar ƀơi tơring glông Mang Yang hăng 2 boh tơring glông Đăk Đoa hăng K’bang glăk hơmâo arăng jao 18 rơbâo ektar glai rưng. Rĭm ƀut plơi pla amra pơpha jing grup hyu tir, wai lăng glai, hăng juăt hyu pơtô pơblang tơlơi phiăn wai pơgang hăng pơđĭ kyar glai rưng, črâo brơi bruă pơhlôm hŭi apui ƀong glai. Ơi Lê Thanh Đạo, Khua anom bruă wai lăng glai rưng mrô 1 brơi thâo:

“Hăng hơdôm sang anŏ arăng jao hyu tir amăng glai rưng, ƀing gơmơi amra lăi pơthâo hơdôm djuai kyâo ƀu dưi trơ̆i mă, hlô rông ƀu dưi lua pơnah laih dong hơdôm gơnam ƀing ta kiăng wai lăng kiăng kơ dưi tŭ mă prăk apah mơng glai rưng. Lơ̆m wai lăng glai, ƀing gơmơi ăt kiăo tui lăng tơlơi pơhìng mơng ƀon lan, tơdah sang anŏ pơpă trơ̆i mă kyâo yôm, ƀing gơmơi amra hrŏm hăng tha plơi, ƀing mơnuih arăng đăo gơnang pơtô pơblang kiăng ană plơi pla thâo rơđah”.

Glai rưng lĕ dram gơnam yôm kơ ană plơi pla hơdip giăm Đang glai dêh čar Kon Ka Kinh

Ơi Lê Văn Vinh, Kơ-iăng khua anom wai đang glai dêh čar Kon Ka Kinh brơi thâo, anom bruă hơmâo jŭ yap glăi abih bang glai rưng giăm 42 rơbâo ektar amăng rơbêh 3 boh tơring glông Đăk Đoa, Mang Yang hăng K’bang amăng tơring čar Gialai. Ƀơi anai hơmâo rơbêh 1.750 djuai kyâo pơtâo, dưm dưm 14% djuai kyâo pơtâo amăng đơ đam dêh čar; hlô mơnong hơmâo 87 djuai, (amăng anun hơmâo 34 djuai čih amăng hră mriah Việt Nam); rơbêh 300 djuai čim brim hăng 77 djuai krua mơrua.

Kiăng kơ wai pơgang djop mơta la mơnong amăng glai rưng, tơdah gơnang nao kơ hơdôm pluh čô mơnuih apăn bruă ăt ƀu dưi lơi. Hơdôm thun laih rơgao, Đang glai hơmâo pơlir hơbit kjăp hăng djop plơi pla hơdip giăm glai: ngă hiưm pă kiăng neh met wa thâo hluh rơđah hăng wai lăng glai rưng kar hăng kông ngăn ƀing gơñu. Tơdah kiăng tui anun, hrŏm hăng bruă rĭm thun kah mă prăk djru man pơkra hơdôm ring bruă amăng plơi pla anun lĕ sang drông, apui kơđen pơčrang dua gah jơlan, ia hơdjă, anom bruă ăt đing nao djru brơi mơnuih ƀon sang bowih ƀong huă ngă đang hmua dong anun lĕ: djru pơjeh phun pla, kmơk brơi kơ neh met wa ngă hmua, apah prăk wai lăng glai rưng hmao tlôn, črâo brơi bruă trơ̆i mă kyâo pơtâo djơ̆ hăng tơlơi pơkă….Ơi Lê Văn Vinh brơi thâo, Đang glai dêh čar Kon Ka Kinh glăk kơsem min pok pơhai hơdôm akŏ bruă djru brơi mơnuih ƀon sang pla hơdôm phun akha kyâo amăng glai, pla amăng đang hmua, kiăng kơ neh met wai hơđong amăng bruă wai lăng glai rưng.

“Kâo čang rơmang, pơ anăp anai amra hơmâo dong khul grup wai pơgang glai amăng lŏn ia hăng mơng tač rơngiao rai pơ anai ngă hrŏm, tuh pơ alin mơng hơdôm jơlan hơdră, akŏ bruă kiăng kơ djru brơi tơlơi hơdip kơ mơnuih ƀon sang, pơgôp pơtrut bowih ƀong huă – mơnuih mơnam amăng plơi pla giăm Đang glai dêh čar Kon Ka Kinh, mơng anun amra plai ƀiă bruă mơnuih phă kyâo pơtâo”.

Mơnuih apăn bruă ƀơi Đang glai dêh čar Kon Ka Kinh pơtô pơblang kơ tơlơi phiăn wai lăng hăng pơđĭ kyar glai rưng brơi kơ mơnuih ƀon sang hơdip giăm glai rưng

Kual kơdư Kon Hà Nừng phrâo hơmâo Khul djru bruă jar kmar amăng Jơlan hơdră Ană mơnuih hăng Glai rưng (MAB-ICC) gah UNESCO čih anăn lĕ kual đang glai yôm jar kmar amăng lơ 15/9. Kual tong krah kơ glai rưng anai lĕ Đang glai dêh čar Kon Ka Kinh hăng Anih wai lăng glai rưng Kon Chư Răng. Bruă djru brơi mơnuih djuai ania ƀiă hơmâo tơlơi hơdip bowih ƀong hơđong ƀu djơ̆ kơnong ngă neh met wa gum tơngan hrŏm wai lăng glai rưng đôč ôh mơ̆ ăt pơgôp djă pioh hơdôm gru grua hiam klă mơng mơnuih djuai ania kual Dap kơdư dong.

Siu Đoan: Pơblang