VOV4.Jarai - Pơjrao hăng dưi ƀư̆ ară, wơ̆t hăng ia jrao rơnuk anai amăng bruă khăm pơjrao tơlơi ruă lĕ tơlơi kiăng ngă prong mơng Kơnuk kơna hăng mơng Ding jum ia jrao đah mơng pơđĭ tui anŏ klă ăt kah hăng pơplih phrâo amăng bruă khăm pơjrao tơlơi ruă. Sit nik brơi ƀuh amăng bruă pơjrao ƀơi Sang ia jrao Dưi ƀư̆ ară (Y học cổ truyền Dak Lăk) thun blan rơgao brơi ƀuh anŏ klă mơng bruă pơmut hrŏm pơjrao tui tơlơi thâo rơnuk đưm hăng pơjrao kiăo tui rơnuk anai amăng bruă pơjrao brơi mơnuih duam ruă.

Đao lăng tơlơi ruă, pơjrao mơnuih ruă kraih lĕ tơlơi dưi ngă hloh mơng sang ia jrao rơnuk anai, samơ̆ pơjrao tui rơnuk đưm, dưi ƀư̆ ară lĕ klă biă hăng ƀing hơmâo tơlơi ruă ƀu thâo suaih, tơlơi ruă pơglăi yua bơkơañăk drơi jăn yua drah dlô ƀu thâo rô, tơlơi ruă yua rơbuh rơbeč rơka rơkač khŏm kiăng pơjrao sui. Sit hnun yơh, amăng rơnuk kiăo tui ia jrao phrâo tui anai lĕ pơjrao tui ia jrao đưm ăt klă mơn kơ pô ruă.

Tui hăng ơi Nguyễn Gia Biên, 65 thun, dŏ ƀơi phường Tân An, plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring čar Dak Lăk lĕ mơnuih ƀing ta pơhmu nao. Rơbuh yua tơtăng ară drah dlô jing tơngan hăng tơkai gah ieo ơi Biên jô hĭ, ƀu thâo pơpư̆ hlư̆. Samơ̆ mơng hrơi nao pơjrao pơ Sang ia jrao dưi ƀư̆ ară tơring čar Dak Lăk, ơi Biên añrăng tui laih. Yă Hoàng Thị Thoa (bơnai ơi Biên) ră ruai:

“Ñu rơbuh mơng rơnuč blan hlâo, hơmâo pơjrao pơ Sang ia jrao kual ta. Tơdơi kơ anun hơmâo ba nao pơ Sang ia jrao Y học cổ truyền tơring čar amăng lơ 1 blan 11. Rơkơi kâo ñu rơwen ha bơnah drơi, ƀu thâo pơpư̆ hlư̆ ôh. Yua hơmâo ƀing ơi ia jrao ƀơi anai gir pơjrao, anun jing ñu plai ƀiă laih. Ƀu kơnong hơjăn ñu đôč ôh, kâo lăng abih bang mơnuih rai pơjrao pơ anai ƀing ơi ia jrao lêng pơjrao brơi klă soh”.

Ƀu kơnong ơi Biên đôč ôh, lu mơnuih pơkŏn ruă luih tơlang, ruă amăng tơlang gang...ăt plai ƀiă laih. Amai Nguyễn Thị Tú Oanh - pô sang kiăo tui wai mơnuih ruă bơkơañăk ƀơi să Ea Hồ, tơring glông Krông Năng, tơring čar Dak Lăk lăi:

“Lơ 30 blan 10 rơkơi kâo tŭ kơ rơbuh, bơkơañăk drơi jăn. Nao đih pơ sang ia jrao kual Dap Kơdư 8 hrơi. Hlâo či nao pơ sang ia jrao dưi ƀư̆ ară lĕ ñu ruă kơtang, ƀu mơdưh ôh, eh mơañă anung ba hnun yơh, ƀu thâo phe phô dong tah. Pơjrao pơ anai 2 wơ̆t hrơi tơjuh, 3 hrơi anai lĕ ñu thâo rơbat hyu, đĭ trun huăi tơnap dong tah”.

Hơdôm thun rơgao, bruă pơjrao pơ Sang ia jrao dưi ƀư̆ ară Y học cổ truyền tơring čar Dak Lăk hơmâo lu mơnuih nao, yua dah anŏ klă mơng bruă pơjrao anai ba glăi. Abih bang mơnuih hơmâo tơlơi ruă lok nao lok rai amăng hrơi blan pơjrao dưi ƀư̆ ară lêng suaih, dưi hơdip tui mơng hơđăp. Rơngiao kơ anun, bruă pơjrao tơlơi ruă lok nao lok rai hăng hơdră pơjrao đưm huăi pơmă đơi ôh, găp ƀrô hăng mơnuih tơnap tap, ƀu hơmâo prăk kăk. Hloh kơ anun dong, ia jrao akha ñu huăi pơglăi tơlơi ruă pơkŏn ôh. Pô ruă dưi hơđong pran jua dŏ pơjrao sui. Ơi ia jrao Nguyễn Thị Thúy - Khua Châm cứu Dưỡng sinh, Sang ia jrao dưi ƀư̆ ară Dak Lăk brơi thâo:

“Pơjrao tui gru đưm dưi ƀư̆ ară Việt Nam hơmâo lăng kah hăng hơdră pơjrao tơlơi ruă mơng jrao akha kyâo, rơngiao kơ anun hơdôm hơdră pơjrao ƀu yua ia jrao lĕ dưi ară, tơpet, gư̆ ară, kơhul hăng hơdôm tơlơi pơjrao pơkŏn dong. Hơdôm tơlơi pơjrao anai djru pơgang hăng pơjrao, biă ñu ƀing juăt ruă lok nao lok rai, ƀing rơwen, jô. Pơjrao hăng hơdră pơjrao đưm lĕ pơjrao hăng ia jrao hơmâo hơđăp, ƀing ta juăt ƀuh mơn, pơjrao klă biă. Biă ñu amăng bruă pơjrao tui gru đưm pơmut hrŏm hăng ia jrao rơnuk anai đông, tây y hơmâo Kơnuk kơna hăng Ding jum ia jrao pơsit brơi lĕ tŭ yua amăng bruă pơjrao mơng abih bang sang ia jrao dưi ƀư̆ ară amăng anun hơmâo sang ia jrao ƀơi Dak Lăk.

Jing sang ia jrao apăn bruă pơjrao tơlơi ruă gưl tơring čar, Sang ia jrao dưi ƀư̆ ară tơring čar Dak Lăk lĕ anih ngă hrŏm klă biă bruă yua ia jrao đưm hăng ia jrao rơnuk anai amăng bruă khăm pơjrao tơlơi ruă.

Kiăng pơđĭ tui anŏ klă amăng bruă khăm pơjrao tơlơi ruă, Sang ia jrao dưi ƀư̆ ară Dak Lăk blơi măi mok phrâo kiăng dưi pơjrao klă hloh kah hăng: măi siêu âm, X-Quang phrâo, măi pơjrao sóng ngắn, măi pơčrang sinh hoá kơdah mă hơjăn, măi dưi ară, măi layzer ...Rơngiao kơ anun, sang ia jrao ăt lăng nao lu mơn bruă djru mơnuih ruă añrăng găng, lu măi mok pioh pơtŏp, pơjrao ăt hơmâo mơn ƀơi Sang ia jrao djru ba klă biă amăng bruă đao lăng tơlơi ruă, pơjrao tơlơi ruă ară, tơlang, tơlơi ruă pơglăi tơdơi kơ rơbuh rơbeč kơtang...

Ră anai, sang ia jrao hơmâo 13 anih pơjrao, hăng 220 boh sưng. Rim thun sang ia jrao khăm pơjrao brơi năng ai 20.000 čô mơnuih, amăng anun hơmâo năng ai 5.000 čô mơnuih pơjrao đih glăi. Tơlơi gir mơng sang ia jrao djru ba hơdôm rơbâo wơ̆t čô dưi pơjrao suaih hăng ia jrao đưm, dưi ƀư̆ ară. Ơi ia jrao Nguyễn Thị Thúy - Khua anih Châm cứu dưỡng sinh, Sang ia jrao dưi ƀư̆ ară Dak Lăk lăi:

“Sang ia jrao dưi ƀư̆ ară lĕ anih mơnuih ƀon sang ƀơi Dak Lăk, Dak Nông, hăng hơdôm boh tơring čar ieo gah gơnang biă. Ƀơi sang ia jrao brơi khăm hăng hră pơhlôm nua ia jrao kơ abih bang mơnuih rai pơjrao. Khăm hăng hră ia jrao mơng abih bang anih, pô ruă rai đih pơjrao lĕ ƀu kiăng hră rơkâo pơplih sang ia jrao, pô ruă ăt dưi mut nao pơjrao, hăng mă yua hră pơhlôm nua ia jrao mơn, yua hnun amăng hơdôm thun anai, arăng rai pơjrao pơ anai lu biă”.

Rơngiao kơ Sang ia jrao dưi ƀư̆ ară Dak Lăk, ră anai, abih bang sang ia jrao tơring glông, plơi prong ăt hơmâo soh Anih pơjrao dưi ƀư̆ ară jing ngă gal brơi mơnuih ruă dưi nao pơjrao, tuh pơ plai prăk kăk djơ̆ hăng djŏp kơ Sang ia jrao dưi ƀư̆ ară pơđĭ kyar kơnar hăng ia jrao rơnuk anai jing hơdră ngă bruă yôm mơng anom bruă ia jrao, anăp nao wai lăng tơlơi suaih pral kơ abih bang mơnuih mơnam.

Siu H’Mai: Pơblang