VOV4.Jarai-Tơdơi kơ 2 thun gir run ngă tui hră pơsit mrô 2151 pơplih phrâo tơlơi ngă bruă mơng [ing apăn bruă amăng sang ia jrao, gleng nao tơlơi mơak kơ mơnuih duăm ruă yua Ding jum ia jrao dêh ]ar pơtrun, anom bruă ia jrao tơring ]ar Daklak hơmâo lu tơlơi pơplih phrâo hiam klă pioh glăi amăng pran jua mơnuih duam ruă.

Sang ia jrao pơjrao pơtuk hơdrap hăng ruă tơso# tơring ]ar Daklak jing sa măng lu sang ia jrao kơnuk kơna hơmâo tơlơi lăi glăi hiam klă mơng mơnuih duam ruă, amăng bruă đăo lăng hăng pơjrao tơlơi ruă.

Mơng anih anom sang ia jrao lăng prong rơhaih, rơ-ơ\, lu kyâo mơtah mơda, truh pơ anih pơjrao, rơ`an đ^ trun lêng kơ hơdjă, agaih gong, anai jing tơlơi lăp hdor hiam klă hăng mơnuih duam ruă mơng blung a, nao pơ sang ia jrao anai.

Anai le\ sang ia jrao kơnong pơjrao tơlơi ruă [ing hơmâo tơlơi dơneh đuăi mơng mơnuih tơpuôl; samơ\ [ing apăn bruă, ơi ia jrao [ơi anai gir pơhiăp tom mơ-ak, thâo pơpu\ kiăng mơnuih duăm ruă do\ đih [ơi sang ia jrao hơmâo pran jua mơ-ak.

R^m hrơi, rơngiao kơ mông ngă bruă, [ing ơi ia jrao hơmâo pioh mông kơ mơnuih duam ruă le\ tơ`a bla, pơ alum pran jua kơ abih bang mơnuih duam ruă. Bruă anai, ngă kơ mơnuih duam ruă hơmâo tơlơi pơmin lăng sang ia jrao kah hăng do\ pơ sang ta pô laih anun hơđong pran jua kiăng pơjrao tơlơi ruă. Ơi Nguyễn Lanh do\ [ơi să Ea Mdroh, tơring glông Cư\ Mgar lăi tui anai:

Anai le\ tal blung a kâo rai pơ sang ia jrao anai, kâo khăp biă mă kơ [ing ơi ia jrao [ơi anai. Amăng hơdôm hrơi blung a pơjrao tơlơi ruă, dong mơng tơlơi [ong huă hrim hrơi truh kơ bruă đăo lăng tơlơi ruă, brơi jrao mơ`um, kâo [uh pran jua [ing ngă bruă ia jrao hăng mơnuih duam ruă mơ-ak hlak laih anun jê| giăm biă mă.

Lăi nao bruă ngă tui hră pơsit mrô 2151, nai ia jrao Nguyễ Kim Mỹ, kơ-iăng khoa sang ia jrao pơjrao pơtuk hơdrap hăng ruă tơso# tơring ]ar Daklak brơi thâo:

R^m thun, sang ia jrao lêng kơ hơmâo hră pơpu\, tơlơi bơni kơ [ing mă bruă tơpă. Hăng [ing apăn bruă, mơnuih mă bruă ngă truh kih bruă arăng jao, gru groa hiam klă amăng tơlơi bơwih brơi mơnuih duam ruă, lơ\m abih thun lêng kơ hơmâo c\ih anăn pơpu\ bơni soh. Laih anun, amăng mông ngă bruă, tơdah pô hlơi ngă soh glăi lơ\m bơwih brơi mơnuih duam ruă [udah hơdôm bruă [u dưi ngă pioh kơ [ing nai ia jrao le\ amra hơmâo tơlơi bơtơhmal.

Sang ia jrao pơjrao ruă mơta tơring ]ar Daklak jing sa măng lu sang ia jrao hơmâo tu\ mă tơlơi đăo gơnang mơng mơnuih [on sang măng bruă pơjrao tơlơi ruă. Kiăng hơmâo boh tơhnal anai, khoa moa sang ia jrao hơmâo lu hơdră phrâo, djơ\ hăng tơlơi kiăng khăp mơng mơnuih duam ruă.

R^m blan, [ing apăn bruă amăng sang ia jrao lêng kơ pơsit rơnoh pơkă, ngă truh kih bruă arăng jao mă amăng hră lông lăng mơng mơnuih duam ruă.

Mơng anun, ngă tui hră pơsit pơpu\ bơni laih anun phak bơtơhmal djơ\ lăp. Bruă ngă  anai jing pơtrut pran jua mơnuih ngă bruă gah ia jrao thâo pơmin hloh, thâo hrăm nao rai tơdroă, hơmâo pran jua bơwih brơi [ing duam ruă, ngă tơlơi gêh gal kiăng sang ia jrao hơmâo lu mơnuih đăo gơnang hloh, pơhưc\ lu mơnuih rai pơjrao pơ sang ia jrao anai. Nai ia jrao Nguyễn Thái Hà, khoa sang ia jrao pơjrao ruă mơta tơring ]ar Daklak brơi thâo:

Ngă tui tơlơi git gai mơng Ding jum ia jrao dêh ]ar laih anun Gơnong bruă ia jrao tơring ]ar amăng tơlơi pơtrut đ^ pran jua khăp kiăng mơng mơnuih duam ruă, sang ia jrao hơmâo pok pơhai bruă anai klă biă mă.

{ing gơmơi mơ-it tơlơi pơtrun anai  truh pơ abih bang mơnuih ngă bruă amăng sang ia jrao, kiăng ngă bruă tong ten, [u djơ\ lăi đôc\ đac\ ôh, laih anun rơnoh pơkă ngă truh kih bruă arăng jao mơng [ing apăn bruă amra hơmâo tơlơi pơsit hăng boh tơhnal pơjrao brơi tơlơi ruă kơ mơnuih duam ruă.

Gơnong bruă ia jrao tơring ]ar Daklak ră anai wai lăng 48 boh sang bruă ia jrao, amăng anun hơmâo 20 boh sang ia jrao prong. Tơdơi kơ hrơi Ding jum ia jrao dêh ]ar ta ngă hră pơsit mrô 2151, gơnong bruă ia jrao hơmâo pơphun k^ pơkôl lăi nao bruă pơplih phrâo pran jua mă bruă mơng [ing apăn bruă sang ia jrao, gleng nao tơlơi khăp kiăng mơng mơnuih duam ruă hăng 48 boh anom bruă ia jrao.

Truh ră anai, hơmâo 100% boh sang ia jrao amăng tơring ]ar ako\ pơjing anom bruă git gai pơc\râo bruă ngă tui hră pơsit mrô 2151. Dong mơng anun, pơphun pơhrăm pơđ^ tui boh thâo pơhiăp, bruă ngă hăng mơnuih duam ruă laih anun sang ano\ [ing duam ruă, brơi abih bang [ing apăn bruă, nai ia jrao hăng mơnuih mă bruă amăng hơdôm anom bruă ia jrao thâo.

Hơmâo 100% mrô mơnuih mă bruă k^ pơkôl ngă tui hơdră pơplih phrâo pran jua mă bruă mơng [ing apăn bruă sang ia jrao gleng nao tơlơi khăp kiăng, mơng mơnuih duam ruă.

Siu H’Mai-Nay Jek: Pô ]ih hăng pôr

             Truh ră anai, hmâo laih 13/20 bôh sang ia jrao pơdo\ng anih anom Bơwih brơi kơ m[s.

Anom anai pơhrua hrom [ơi anih Pel e\p tơlơi duam ruă, hmâo bruă hyu lăi pơthâo, pơtô juăt tơlơi suaih pral, pơtô ba, djru gum mơnuih duam ruă amăng hơdôm bruă ngă hră pơ-ar, pel e\p, pơjrao tơlơi duam ruă.

Abih bang hơdôm bôh sang ia jrao hmâo hăng glăk djă pioh bôh tơhnal bruă mă mơng glông jơlan kiăng je\].

Kiăo tui anun, mrô telephone mơng Gru\p wai lăng Sang ia jrao hăng khoa hơdôm anom bruă, anom pel e\p hmâo phuă lui [ơi lu anih anom amăng sang ia jrao, pơhlôm do# gak hrơi mlăm, djơ\ hăng tơlơi kiăng lăi pơdah, lăi nao hơdôm tơlơi bơngot, tơlơi ]ang rơmang mơng m[s kơ kơnuih, bruă bơwih brơi mơng ơi, nai ia jrao hăng hơdôm bruă bơwih gah ia jrao.

Hluai tui jơlan kiăng je\\] hăng Kơthung ple\ hră gum pơhiăp, hrom hăng bruă lăi hơdôm tơlơi akă dưi ngă le\ hmâo tơlơi lăi nao pơdah pran jua kiăng khăp hăng kơnuih  do# do\ng hiăp tlao, bruă gơgrong amăng bruă mă mơng [ing apăn bruă ia jrao.

Ơi ia jrao Doãn Hữu Long, Khoa Gơnong bruă ia jrao tơring ]ar Daklak lăi:

            “Khoa hơdôm anom bruă khom ba tơbiă kơ]a\o bruă pioh anom pô ngă tui klă bruă pô mă, amăng anun hmâo pơhlôm tơlơi djơ\ pran jua mơng mơnuih ruă.

Hơdôm mơta gơnam tam pioh pơsit, wai lăng anun le\ “Jơlan kiăng je]”, “kơthung ple\ hră ]ih tơlơi gum pơhiăp” pơ phun hơdôm mông jơnum hăng mơnuih duam ruă kiăng thâo tơlơi [ing gơ`u lăi hăng pô sang.

Biă `u sang ia jrao khom pel e\p na nao tơlơi lăng djơ\ pran mơng mơnuih ruă [u dah amra pel e\p hluai tui hơdôm bruă ha jăn.”

            Gơnong bruă ia jrao Daklak hmâo pơ phun pel e\p tơlơi lăng djơ\ pran mơng mơnuih duam ruă [ơi hơdôm bôh sang ia jrao m[s [ơi tơring ]ar.

Bruă mă anai dưi pok pơhai hrim 3 blan hmao tlôn lăi nao hơdôm tơlơi klă hăng tơlơi akă dưi ngă [ơi hơdôm bôh anom ia jrao  kiăng mơng anun ba tơbiă hơdôm jơlan gah pơsir djơ\.

Thun 2016, mrô djơ\ pran mơng mơnuih duam ruă hăng pô sang mơnuih ruă [ơi hơdôm bôh sang ia jrao hmâo 91,8%.

            Bôh nik [ơi sa dua bôh sang ia jrao, yua kơ lu bôh than ba truh mơng gah rơngiao hăng amăng lăm  mơ\ kơnuih, bruă bơwih brơi mơng [ing apăn bruă ia jrao akă dưi  pơjing tơlơi djơ\ pran jua kơ m[s.

Ơi ia jrao Doãn Hữu Long, Khoa Gơnong bruă ia jrao tơring ]ar Daklak brơi thâo dong:  

            “Amăng hơdôm hrơi pơ\ anăp, gơnong bruă amra pơsit pran jua hơdư\ [ia\ hơdôm tơlơi soh glăi, akă dưi ngă, hrưn đ^ kiăng djơ\ hăng tơlơi kiăng, tơlơi ]ang rơmang mơng mơnuih duam ruă.

Khom pioh bruă ngă tui pran jua ơi ia jrao jing sa tơlơi pơtrut amăng pran jua mơng hrim ]ô mơnuih apăn bruă, mă bruă ia jrao [u djơ\ yua kơ tơlơi pơgo\ [u dah bruă wai lăng hơpă ba truh ôh.”

             Tơlơi pơsit mrô 2151 kơ “Pơplih phrâo kơnuih, bruă bơwih brơi mơng [ing apăn bruă, mă bruă ia jrao anăp nao tơlơi djơ\ nao hrom mơng mơnuih duam ruă” dưi hmâo {irô ding jum wai lăng bruă ia jrao mă yua thun 2015 hăng bôh than pơplih tơlơi pơmin, bruă mă, kơnuih bơwih brơi  kơ mơnuih duam ruă mơng [ing apăn bruă, mă bruă ia jrao, pơhra\m bôh thâo ră ruai bơkơtuai do\ do\ng, hiăp tlao, pơđ^ tui pran jua, bruă bơwih brơi, hơkru\ đ^ tơlơi mơ-ak hăng tơlơi djơ\ pran jua mơng mơnuih duam ruă, pơdo\ng gru hiam mơng mơnuih apăn bruă ia jrao Việt Nam.

Pơ\ anăp anai, gơnong bruă ia jrao tơring ]ar Daklak amra lăi pơthâo, pơđ^ tui dong tơlơi pơmin mơng mơnuih apăn bruă, mă bruă ia jrao, pơđ^ tui bôh thâo bruă pô mă mơng [ing ơi, nai ia jrao, pơplih phrâo dong, djơ\ hăng pran jua mơng m[s amăng bruă bơwih brơi kơ tơlơi suaih pral.

                                                                        Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr