VOV4.Jarai - Hơdôm djuai ania [iă hơdip [ơi kual dăp kơdư, c\ư\ siăng [ơi dêh ]ar ta mơng hlâo laih thâo mă yua gơnam yang pơjing c\i ngă ia ju\ mriah a`ru\ [ơi eng ao. Amăng djo\p djuai phun pioh a`ru\ mrai le\ phun mô yơh jing phun hơmâo mă yua lu hloh, ngă eng ao `u hơmâo ia io\m phara.

Phun ngă jrao a`ru\ mơrai hơmâo neh met wa tu\ kơ [uh mă đôc\, lơ\m hyu c\ong jơnah jah glai ngă hmua, lơ\m hyu amăng glai le\ hơmâo kơtăk tlep [ơi bơnal ao jing hơmâo ia io\m djrông [ơi tơkai tơngan, eng ao…{udah amăng hrơi nao klơi hơbơi, akha kyâo glai, pe\ boh hơmâo ia ju\ mriah…mơng anun hơmâo tơlơi pơmin pơjing rai ia ju\ mriah c\i a`ru\ mrai.

Amăng tơlơi pơmin mơng neh met wa anai le\ tơlơi [uh yôm biă mă, kah hăng yang brơi. Ta dưi lăi anai le\ sa amăng hơdôm tơlơi pơc\eh phrâo hơmâo mơng tơlơi bơwih [ong hyu pe\, hyu du` gơnam hơmâo amăng glai yua [ing đah kơmơi pô ngă, yua anun mơ\ bruă pơkra ia jrao a`ru\ hăng hơdră a`ru\ mrai, bơnal le\ yua [ing đah kơmơi mơn ngă. Gơ`u gir, rơguăt tơngan, thâo pơkra rai ia ju\ mriah phara kơ eng ao djuai ania pô.

Gơnam phun c\i ngă ia ju\ le\ phun mô – phun c\ăt amăng glai. Arăng kôh phun mô, mă tu\ phun wơ\t hăng hla `u hlao, ba nao trăm amăng c\eh pioh ia prong truh kơ `u bru\ khơlit. Tơdơi kơ anun, mă đ^ phun mô, giong anun mă tlo\ kyâo taih truh `u hơmâo ia ju\.

Phun mô hơmâo pioh amăng c\eh pơđăm ngă jrao a`ru\ mrai.

Kiăng jrao a`ru\ mrai `u hiam, jă [lip, neh met wa juăt pơkra rai ia a`ru\ mơng kơđuh apô|i, kơtor, hơbơi ă. Rim hrơi arăng a`ru\ hre\ mrai amăng ia anai 3 wơ\t [ơ\i, kho\m hơmâo 3 wơ\t pơplih ia a`ru\ phrâo. Lơ\m lăng aka [u ngur [udah mrai aka [u hiam le\ arăng luk hro\m hăng tơpung apô|i tuh nao hăng ia io\m giong anun kuor nao kuor rai truh kơ ia jrao a`ru\ ju\ [lip kah mơng a`ru\ nao hre\ mrai.

Ia mơtah ăt hơmâo arăng pơkra mơng phun mô hăng kơđuh apô|i mơn, samơ\ arăng trăm aset [iă, trăm mă dua wơ\t đôc\ - ¼ wơ\t đôc\ pơhmu hăng ia ju\ (kiăng hơmâo ia ju\ kho\m a`ru\ truh 8 wơ\t, ia mơtah a`ru\ mă dua wơ\t đôc\). Amăng tal a`ru\ tuc\ rơnuc\ kiăng hơmâo ia ju\ [udah ia mơtah, neh met wa kiă hơbơi ă rơpih, luk hăng aset asar kơtor tha hơmâo hna khiă laih, pioh nao amăng gô| hơtuk ia glăk bluk. To\ tui, arăng mă hre\ mrai hơmâo a`ru\ giong hơtuk amăng gô| hlao.

Tui hăng tơlơi thâo thăi mơng đưm, ngă tui anun kiăng ia io\m huăi đuăi, ngă rơmuăn hre\ mrai, lơ\m ta mơ`am `u huăi a`ing nao rai ôh. Pô a`ru\ mrai rơgơi amra dưi pơjing rai lu ia io\m kah hăng ju\ khuit, mơtah ju\, truh kơ mơtah mơta mơnu\, truh kơ mơtah kơphôih.

Hăng djuai ania aset do\ [ơi kual c\ư\ siăng, bruă rơwơi mơ`am le\ ha bơnah amăng tơlơi hơdip. Kơpaih hơmâo pe\ giong, arăng pơkra mơng mơrai kô| hơđăp [ơ\i, tơdơi kơ anun kah mơng a`ru\ jing lu hre\ mrai hơmâo ia io\m phara. Hơdôm klon mrai hơmâo ia ju\ mriah phara jing hre\ mrai phun c\i pơhrua [ơi không, mơ`am jing eng ao. Lơ\m anun, hơdôm djuai ania [iă do\ [ơi kual c\ư\ pơngo\ kah hăng djuai ania Dao, Hmông mơ`am jing bơnal rơmuăn kah mơng ba nao a`ru\.

Hre\ mrai hơmâo c\ơ-amu đ^ hăng không mrai tơdơi kơ a`ru\ ia mô.

Ia ju\ [udah ia mô yơh jing ia io\m arăng juăt yua, hre\ mrai ju\ yơh hơmâo arăng pơhrua lu [ơi eng ao mơng djuai ania Êđê, Jarai, Bahnar, Jeh Triêng, Cơ Tu…Ta dưi lăi, ia ju\ mriah phara mơng gru grua boh thâo Trường Sơn – Tây Nguyên yua hơmâo ia ju\ hăng ia mô yơh, pơjing ngă bơkơnar ia ju\ mriah mơtah, ngă eng ao djơ\ mơta lăng.

Năng ai `u, yua ayuh hyiăng lo\n adai [ơi anai [u lăp hai, kiăng dưi hơdip amăng anih anom, anih mă bruă, ană mơnuih [ing ta kho\m ruah kơ pô ta eng ao kjăp, buh hyu mơ-ak, huăi kiăng kơ ngă kơdrưh, hyu pơ-ang kơ arăng, đa lăng hrup hăng mơnuih rin rơpa hnun dong. Rơngiao kơ eng ao buh ngui hơmâo arăng mơ`am tong ten, abih bang eng ao lêng pioh buh rim hrơi, buh lơ\m nao mă bruă, nao pơ hmua, yua anun arăng kiăng eng ao kjăp, eng ao ju\ yơh lu.

Hlâo adih, djuai ania [iă juăt buh ao poh ia mô đôc\ đac\ mơtăm yơh, tơdơi kơ rơtông glông [udah mơ`am hăng hre\ mrai hơmâo ia mau rơđah [iă. Eng ao mơ`am hăng mrai ia mô buh rơ-ơ\ biă, boh ta` tơtloh gri\ mơn, huăi ngă kơtal drơi jăn ôh. Djuai ania [iă juăt mă mrai poh ia mô c\i sit eng ao, ngă khăn klum ako\, tơc\ôh kơdung băk, sit abăn, sit buk…

{ơi bơnal a`ru\ hăng ia mô anai, pô mơ`am sit djom rơnang, djă jrum sit amăng [iă, trơ\i, c\ơkăp, pơjing rai bơnga hiam biă mă. Hơdră a`ru\ mrai ia mô huăi ngă hơ[ak ayuh hyiăng ôh. Lơ\m a`ru\ ia mô, hla mô arăng mă ngă kmơk tơdơi kơ pơkra giong, laih anun ia `u dưi pruih kơ phun pla dong.

Khă mrai a`ru\ hăng ia mô `u ju\ samơ\ mrai a`ru\ ia mô ăt jă bang bơngac\ mơn amăng kual c\ư\ siăng anai, djơ\ hăng anih anom hơdip mơng pô buh eng ao anai. Abăn ao a`ru\ ia mô hơmâo arăng buh rim hrơi amăng hrơi mă bruă, ngui ngor adoh soang ăt kah hăng ngă yang rơbang, amăng hrơi ngui ngor tui gru grua đưm mơng djuai ania.

Siu H’Mai: Pơblang hăng pôr