Ăt kar kăi hăng hơdôm djuai ania dŏ hơdip ƀơi kual Dap kơdư, mơnuih djuai ania Mạ dŏ hơdip lu hloh amăng plơi pla ala ƀon, hlâo adih, rĭm boh plơi pla hơmâo mơng 5-10 boh sang glông djuai ania, anai lĕ anih dŏ hơdôm kơ sang boh sang anŏ prong ƀudah lu sang anŏ dŏ hơdip hrŏm. Rĭm boh sang anŏ lêng kơ hơmâo pơdjai hăng sang apui phara. Samơ̆ tơlơi hơdip ră anai hơmâo lu anŏ pơplih phrâo, hơdôm boh sang glông ƀuh dŏ dong tah mơ̆ plih hĭ hơdôm boh sang ber brơi kơ rĭm boh sang anŏ phara. Ăt kar hăng djuai ania pơkŏn ƀơi kual Dap kơdư, djuai ania Mạ hơmâo anŏ phara mơn, anai lĕ pơdah tong ten ƀơi eng ao mơng djuai ania pô.

Tui tơlơi phiăn mơng đưm hlâo, ƀing đah kơmơi djuai ania Mạ lơm truh 9, 10 thun hơmâo ƀing yă, ƀing amĭ črâo brơi mơñam mrai. Tơdah kiăng mơñam eng ao hiam, djuai ania Mạ kiăng thâo djop mơta mơn, mơng bruă pla phun hơpaih, klon hrĕ mrai, trăm ia jŭ mriah, hơngah mrai kah dŏ mơñam. Kơnong hăng khuông pơkra mă hăng kyâo laih kram đôč samơ̆ mơnuih djuai ania Mạ dưi mơñam rai hơdôm blah abăn ao hăng hơdôm rup jŭ mriah lăng hiam biă mă. Ƀơi abăn ao, neh met wa hơmâo hơngah rup rap tui gru grua djuai ania pô anun lĕ: phun kyâo, čim brim, hlô mơnong, sang glông, gong drai… Ră anai, ăt hơmâo lu ia iom dưi mă yua samơ̆ neh met wa ăt dŏ pla phun hơpaih, klon hrĕ mrai, trăm ia jŭ mriah hăng hơngah tui gru grua pioh glăi mơng ơi yă. Amai Ka Thoa, dŏ amăng plơi Dă Nghịch, să Lộc Châu, plơi prong Bảo Lộc, tơring čar Lâm Đồng brơi thâo:

“Lơm hrăm anih 4 kâo hơmâo amĭ pơtô brơi mơñam mrai. Truh ră anai ăt thâo lu ƀiă yơh, bơ mơñam rup rap hiam ƀiă dong ăt kiăng kiăo tui hrăm ƀing mơnuih tha rơma amăng plơi pla. Yua bruă mơñam mrai lĕ gru grua ta kiăng djă pioh na nao, kiăng tŏ tui gru grua ơi yă”.

Hăng anŏ phara hơmâo djop mơta kơ rup rap hăng abăn ao jŭ mriah phara mơng djuai ania Mạ. Anai ăt lĕ gru grua yôm mơng abăn ao djuai ania Mạ pơhmu hăng eng ao mơng djuai ania pơkŏng amăng đơ đam dêh čar.

Mơnuih djuai ania Mạ hơdip gơnang nao bruă ngă đang hmua, ƀing gơñu pơmĭn bơyan yuă hơpuă hmâo hmăi hă ƀŭ, rơmon rơpa ƀudah trơi pơđao lĕ yua yang adai hăng yang pơdai, yang glai, yang ia brơi. Mơng tơlơi pơmĭn anun pơjing rai gru grua ngă yang rơbang amăng hơdôm hrơi pơpŭ bơnai yang wai lăng đang hmua. Hơdôm tơlơi ngă yang wai lăng đang hmua pơdah tơlơi pơlir hơbit kơplah wah ană mơnuih hăng yang rơbang. Mơnuih djuai ania ƀiă pơphun ngă yang kiăng pơpŭ yang rơbang, rơkâo angĭn rơnang hơjan mơ-ak, pơdơi jor kơtor mơboh, ană plơi pla lêng kơ suaih pral. Tơlơi ngă yang pơpŭ kơ yang pơdai prap lui amăng ha blan mơtăm kiăng kơ pơkra gong drai, sang anet pơkra hăng kram hăng prap lui djop gơnam pioh pơyơr đĭ yang rơbang. Ơi Nguyễn Đắc Lộc mơnuih kơsem min gru grua djuai ania amăng tơring čar Lâm Đồng brơi thâo:

“Hlô mơnong pioh ngă yang hơmâo bê, mơnŭ bip hăng čeh tơpai. Tui phiăn juăt mơng djuai ania Mạ: Bê lĕ hlô mơnong pơ ala brơi glai rưng, bip pơ ala brơi ia hăng mơnŭ pơ ala brơi tơlơi hơdip mơda, yua anun 3 hlô mơnong anai ƀu kơƀah ôh amăng hrơi ngă yang”.

Mơnuih djuai ania Mạ hơmâo lu tơlơi adôh suang, tơlơi akhan hri hơmâo lu tơlơi akhan đưm hăng hơdôm tơlơi adôh mơ-ak anun lĕ adôh “tam bơt”.

Gông brô̆ juăt yua hơmâo ring čing sar 6 boh. Lơm ngui atông gông brô̆ hơmâo hơgor ba jơlan hlâo hăng amra thâo pơthâo truh pơđut hĭ. Ƀing đah rơkơi djuai ania Mạ ayŭp đing get ia, đing djrao, đing tơki kơbao. Hơdôm tơlơi ngui ngor tui gru grua adôh suang yua lu gông brô̆ phara anun lĕ: hơmâo čing, hơgor, đing ayŭp…tơlơi ngui atông čing hơgor lĕ yôm biă mă amăng tơlơi hơdip mơda kơ neh met wa, tui phiăn juăt mơng djuai ania Mạ đưm hlâo adih, čing ăt hơmâo bơngač hơdip kar ană mơnuih, ăt hơmâo mơ-ak, hning rơngô̆t mơn…kar kăi hăng ană mơnuih.

Hơdôm thun giăm anai, hơmâo tơlơi gum djru mơng gơnong bruă gru grua hơdôm boh toiwrring čar, gru grua mơng djuai ania Mạ ăt đing nao kơ bruă djă pioh hăng tŏ tui gru grua djuai ania, sit biă ñu lĕ hrơi ngă yang rơbang hăng bruă pơkra pơjing gơnam tam. Ƀơi hơdôm boh tơring čar hơmâo djuai ania Mạ dŏ hơdip, hăng bruă ngă tui akŏ bruă “Djă pioh tơlơi ngă yang, rup rap abăn ao, čing hơgor hăng gông brô̆ djop djuai ania” lu tơlơi phiăn tui gru grua hiam klă mơng neh met wa hơmâo đing nao djă pioh kjăp phik./.