VOV4.Jarai - Tơring čar Quảng Nam, (giăm Kon Tum) lĕ anih hơmâo lu mơnuih ƀon sang djuai ania Cơ Tu dŏ hơdip. Gru grua boh thâo hiam kah hăng adoh lý, suang tung da dă, atông čing...jing tơlơi ngui ngor pơlir hăng tơlơi hơdip, tơlơi jê̆ bruă ngă hmua yơh. Lu tha plơi djuai ania Cơ Tu pioh mông hyu ĕp, rŭ pơdong glăi gru grua hiam mơng đưm hlâo mơng phun djuai ƀing ñu.

Mah rơbêh 70 thun laih, samơ̆ jua đing ayup khèn bè mơng tha plơi Bhling Hạnh ƀơi plơi Công Dồn, să Zuôih, tơring glông Nam Giang, tơring čar Quảng Nam ăt hmư̆ mơñi wưt wưt ƀơi kual lŏn čư̆ siăng kriăng pơtâo. Neh met wa ƀơi anai iâu ñu hăng anăn hơ-on ƀu-eng lĕ “bơngăt glai čư̆”. 15 thun, tha plơi Hbling Hạnh nao ngă kač mang. Tơdơi kơ hrơi pơklaih rơngai lŏn ia, ñu glăi pơ plơi pla, ngă bruă gah ia jrao, sang phăt kơđi, giong anun hơmâo ruah ngă Khua Jơnum min djŏp djuai ania mơnuih mơnam Việt Nam să Zuôih 10 thun. Amăng hơdôm thun ngă bruă, truh pơ plơi pla, ñu lăng ƀuh sang Gươl ƀu hơmâo dưm čing, ƀing čơđai lĕ ƀu thâo dong tah hăng gru grua đưm, atông čing sa jua ăt ƀu thâo atông lơi. Ñu rơngôt biă!

Thun 1998, tơring glông Nam Giang, tơring čar Quảng Nam git gai akŏ pơjing sa grup atông čing. Tha plơi Bhling Hạnh nao pơ rim boh sang amăng plơi, amăng să jak iâu neh met wa hyu ĕp, djă pioh lui djŏp djuai gong brô̆ kah hăng čing, kơni Abel, giong anun akŏ pơdong sa grup atông čing hơmâo anăn Công Dồn. Sit ñu mơtăm pơčeh rai tơlơi suang čing phrâo hăng suang amăg hrơi ngui ngor ngă yang, ba nao pơƀuh ƀơi lu anih kah hăng ƀơi ƀon prong Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Cần Thơ, Tây Ninh. Tha plơi Bhling Hạnh hok mơ-ak biă yua dah amăng hơdôm wơ̆t nao atông čing, nao suang, grup čing Công Dồn hơmâo mă lu miđai phara:

“Mơng anet laih yua sang rin, jing ƀu hơmâo čing hơgor amăng sang ôh. Amăng hrơi ngui ngor, ngă yang rơbang kah kâo mơng mă pel lăng. Truh ră anai, ha hrơi ƀu hmư̆ jua čing, đing ayup, jua mơñi mơng a luôt lĕ kâo ƀu suk mă bruă ôh. Tơlơi adoh suang jing bơngăt djuai ania Cơ Tu, jing tơlơi khăp amăng tơlơi hơdip hơmâo ơi yă pơdô̆ glăi kơ ană tơčô mô yâo yua hnun ƀing ta khŏm djă pioh yơh”.

Mơng tơlơi pơtô ba mơng tha plơi Bhling Hạnh, lu hlăk ai amăng să thâo atông djŏp tơlơi čing mơng djuai ania gơñu. Ayong Bhling Thái, dŏ ƀơi să Zuôih lĕ sa amăng hơdôm čô thâo atông, ñu brơi thâo:

“Kâo mơ-ak hăng kơdrưh biă lơ̆m ba hyu pơƀuh gru grua boh thâo mơng djuai ania Cơ Tu pơ lu tơring čar. Yua hơmâo tơlơi pơtô ba, pơtrut pran jua khăp kiăng kơ boh thâo mơng ơi Hạnh mơ̆ kâo ƀuh gru grua mơng djuai ania gơmơi hiam hiư̆m pă”.

Amăng bruă djă pioh gru grua boh thâo mơng djuai ania Cơ Tu ƀu dưi pơgao ôh anăn tha plơi Y Kông, dŏ ƀơi să Ba, tơring glông Đông Giang, tơring čar Quảng Nam. Giăm 100 thun laih, tha plơi Y Kông dŏ ting, dŏ pơmin hŭi gru grua hiam mơng djuai anai Cơ Tu rơngiă hĭ. Ñu lăi, yŭ kyâo glai ră anai hui laih hơmâo sang Gươl ƀudah pơsat pơkra tui gru djuai ania Cơ Tu. Ƀing tơdăm dra pơkhăp hai ăt hơdai hăng telephôn, ñăn tin hăng đôč ƀu lăi tơlơi khăp hăng kơni Abel, ƀudah pơhil, pơƀuah nao rai hăng tơlơi adoh lý tui hăng ơi yă đưm dong tah.

Tha plơi Y Kông uă kơni Abel - djuai gong brô̆ đưm mơng djuai ania Cơ Tu.

Tơlơi khăp ƀu-eng bă blai hăng djuai ania jing pơtrut tha plơi Y Kông mă prăk ñu pô pơkra sang Gươl ƀơi lŏn sang ñu, ngă anih brơi ană tơčô glăi lăng. Amăng sang Gươl, tha plơi Y Kông pơdă lu djuai goong brô̆ kah hăng goong pơtâo, đing pi hăng hơdôm pluh ring čing. Lu thun rơgao, tha plơi Y Kông hơmâo pơhiăp tom hơdôm boh sang hră amăng tơring glông, pơtô brơi ƀing čơđai hrăm adoh lý, atông čing, hơduah ĕp gru grua đưm mơng djuai ania pô:

“Kâo blơi hnă gơnam hăng pơhrup amăng sang kah hăng čeh, čing, abăn, eng ao mơñam mă, giong anun pơkra mă pô hơgor pioh atông amăng hrơi pơdô̆ rơkơi bơnai, djă kông. Tơlơi kâo kiăng lĕ djă pioh gru grua đưm mơng djuai ania Cơ Tu”.

Tha plơi Y Kông trah kyâo, kač rup tui gru grua djuai ania Cơ Tu.

Ơi Đỗ Hữu Tùng, Kơ-iăng khua Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring glông Đông Giang, tơring čar Quảng Nam brơi thâo, ră anai, kual mơnuih ƀon sang djuai Cơ Tu amăng tơring glông dŏ glăi ƀiă đôč mơnuih kah hăng tha plơi Y Kông, thâo pơkra hăng thâo pĕ atông lu djuai gong brô̆. Bruă pơtô tơlơi suang, adoh lý, atông čing kơ rơnuk hlăk ai mơng tha plơi Y Kông ƀu kơnong djru djă pioh gru grua đôč ôh mơ̆ ăt djru pơjing rai lu tơlơi hiam phara dong amăng tơlơi hơdip mơnuih ƀon sang djuai ania Cơ Tu:

“Tha plơi Y Kông hơmâo pơtô kơ rơnuk hlăk ai lu gru grua hiam mơng djuai ania Cơ Tu, amăng anun hơmâo pơtô atông čing, suan tân tung da dă hăng mơñam mrai. Hơdôm thun giăm anai, tha plơi ăt hơmâo ngă lu bruă djă pioh gru grua boh thâo trah kyâo, kač we rup ƀơi kyâo mơng djuai ania Cơ Tu mơng hlâo glăk rơngiă tui”.

Phương Cúc: Čih - Siu H’Mai: Pơblang