VOV4.Jarai - Hăng neh wa djop djuai ania Dăp Kơdư lăi hrom, djuai ania Bơnông lăi ha jăn, čeh tơpai ƀu dưi kơƀah amăng hơdôm hrơi jơnum ngui ngă yang, lom hmâo tơlơi hning rơngôt, tơlơi mơ-ak mơng sang anô̆ hăng plơi pla. Tơlơi ră ruai kơplah wah pô dăp hơdră Gong phun jua pơhiăp dêh čar Việt Nam hăng nghệ nhân H’ Mai ƀơi să Dak Nia, plơi prong Gia Nghĩa, tơring čar Daknông brơi ƀuh hơdôm tơlơi mơ-ak ƀơi čeh tơpai đưm mơng djuai ania Bơnông.

-Ơ yă, tơpai čeh Dak Nia jing hmư̆ hing amăng hơdôm mông ngă yang jơnum ngui ƀơi lơi prong Gia Nghĩa, tơring čar Daknông. Tui anun, Grŭp mă bruă hrom tơpai čeh đưm dưi pơjing amăng tơlơi hiưm hơpă?

Yă H’ Mai: “Thun 2007, Khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang plơi prong Gia Nghĩa pơsit pơphun Jơnum ngui bôh thâo djop djuai ania, hăng tơlơi kiăng hmâo tơpai čeh tui phiăn juăt pioh jơnum ngui. Lom anun tơpai čeh lĕ ƀu hmâo, mơng anun kâo pơmin khom kŏng tơpai čeh mơng djuai ania pô. Tơdơi kơ anun kâo pơsur sa dua čô adơi amai amăng ƀôn hmâo hrom tơlơi hor kiăng pơjing grŭp kŏng tơpai. Hăng mơng thun 2007 truh ră anai pơphun kŏng tơpai čeh tui phiăn juăt mơng djuai ania”.

Kŏng tơpai tui phiăn juăt djuai ania Bơnông ƀơi Daknông

-Tui anun, hlâo adih, ih thâo kŏng tơpai laih hă?

Yă H’ Mai: “Lom dô̆ anet kâo hrăm kŏng tơpai mơng amĭ hăng amai kâo. Hrơi anun, lu mrô poi kŏng tơpai leng kơ pơkra mă mơng hơdôm djuai kyâu mă mơng dlai klô. Ră anai ăt hmâo mơn lu sang anô̆ amăng ƀôn gum hrom kŏng tơpai tui phiăn juăt mơng pô”.

-Tui anun mơng đưm, tơpai čeh jing mă yua lu laih amăng tơlơi hơdip mơda djuai ania Bơnông hă yă?

Yă H’ Mai: “Dong mơng đưm sit hmâo tuai nao pơ̆ sang amra kă tơpai čeh, tơdah ƀu hmâo tơpai čeh thơ amra ƀu klă ôh. Gơñu pơmin dôl hyol lĕ, ană mơnuih amra ngă rai braih, pơdai, tui anun amăng sang ăt khom hmâo čeh tơpai mơn kiăng tŭ jum tuai. Hrom hăng anun tơpai čeh ăt jing yôm phăn mơn amăng hơdôm mông ngă yang, jơnum ngui, bơhmu tu ñu kah hăng pơdô̆ rơkơi bơnai, pioh atâo lĕ khom hmâo tơpai čeh. Tơdah ƀu hmâo tơpai čeh amrra ƀu djơ̆ hăng phiăn juăt đưm mơng djuai ania Bơnông ôh”.

-Ơ yă, tơpai čeh dong mơng bruă kŏng tơpai pioh mơñum ngui amăng hơdôm mông ngă yang jơnum ngui ƀudah bruă mă mơng plơi, sang anô̆, ră anai tơpai čeh jing gơnam sĭ mdrô pioh djru kơ mơnuih blơi yua. Tui anun, rơkâo ih brơi thâo lăng kơ črăn bruă kŏng tơpai hiưm ñu?

Yă H’ Mai: “Bruă blung a kiăng kŏng tơpai ta khom prăp lui hơdôm yak tui anai: rao rơgoh čeh tơpai. Yua sa djuai hla kyâu amăng dlai hơtuk hĭ ñu, hăng tuh mut amăng čeh tơpai kiăng su hĭ rơgoh tơdơi kơ anun ba čeh tơpai nao čơhmu amăng pơ-iă. Lom čơhmu khom pioh ñu thu krô dưm kơnar. Asơi kŏng tơpai tơnă giong luh tơbiă hmâo mơng 2 truh 3 mông kiăng asơi rơ-ơ̆ hĭ anun kah mơng luk hăng poi, tơdơi kơ anun mơng dưm amăng hơdôm bôh čeh tơpai hăng pơđăm lui lu blan”.

Nghệ nhân H’ Mai kŏng tơpai tui phiăn juăt djuai ania Bơnông

-Bơhmu tu ñu kah hăng sang anô̆ ih, bruă kŏng tơpai hiưm ñu? hăng ih dưi mơn lăi pơthâo kơ bruă kŏng tơpai tui phiăn juăt mơng djuai ania Bơnông hăng ƀing gơyut hmư̆ brô̆?

Yă H’ Mai: “Hơnong ñu rim wot kŏng tơpai lĕ 30 kg braih, amăng anun hmâo wot čeh anet hăng čeh prong. Tơdah čeh prong lĕ hmâo 7 bôh čeh tơpai, bơ̆ anet lĕ năng ai ñu hmâo 9 bôh čeh tơpai, kŏng tơpai amăng sa hrơi kah mơng giong. Pơđăp hăng poi giong hmâo 3 hrơi kah mơng dưi gôm hĭ bah čeh tơpai; tơdah gôm mơtăm thơ tơpai ñu tơbiă đuăi hyuh ia hăng amra mơxăm. Tơdơi kơ anun pơđăp mơng 3 truh 4 blan anun kah mơng dưi mơñum jơman. Poi tơpai tơdah ta plĕ lu đơi amrra mơxăm mơn, tơdah ƀu djop lĕ tơpai rơba. Hơnong ñu 1 kg braih amra yua mơng 2-3 tơlâ̆o poi tơpai amra jơman”.

-Kiăng hmâo tơpai čeh jơman hă ƀu amuñ mơn, amăng anun hmâo tơlơi thâo mă hajăn ñu mơn. Samơ̆ kiăng hmâo tơpai jơman djơ̆ anô̆ ñu, ƀu djơ̆ hlơi hlơi leng kơ thâo sôh ôh, rơkâo ih lăi pơthâo brơi tơlơi anai đa?

Yă H’ Mai: “Lom tơpai hmâo pơđăm djop blan mơñum ñu dưi yơh. Blung a pok bah čeh, mă đuăi ƀiă kam pơdai hăng dlông ƀơi bah čeh tơpai, yua hla kyâu rao rơgoh đưm đĭ hăng dlông, laih anun tuh nao ia amăng čeh tơpai, yua đing tơpai ƀrep tơpai. Tui hăng phiăn juăt mơng djuai ania Bơnông lĕ lom hmâo tuai nao ngui pơ̆ sang thơ amra kă tơpai čeh. Tơpai čeh lom dưi ba tơbiă thơ pô sang amra jing pô mơñum hlâo, tơdơi kơ anun truh tuai thun tha hloh mơñum hlâo hăng kiăo tui anun dưi mơñum yơh. Pô sang mơñum hlâo ƀu djơ̆ ƀu pơpŭ kơ tuai ôh mơ̆, yua kơ mơñum hlâo kiăng lông lăng tơpai jơman hă ƀu jơman pioh sang anô̆ jak iâu, hăng tơdơi kơ anun amra jak iâu tuai mơñum tơpai čeh. Tơdah tuai yôm nao pơ̆ sang thơ sang anô̆ amra kă mơng 1 truh 2 bôh čeh tơpai”.

-Hai, rơkâo bơni kơ ih hŏ!

            Pô čih: H’ Thi – Quốc Học – Siu H’ Prăk: Pô pơblang