VOV4.Jarai - Bơbrah adung jing tơlơi ruă juăt lok nao lok rai, amra bơdjơ\ nao prong truh tơlơi suaih pral hăng bruă mă mơng mơnuih ruă.

 

Rơngiao kơ anun tơlơi ruă do# ba truh hơdôm tơlơi pơplih pơkon kah hăng: bơbrah amăng uk tơlang yua kơ dol h^ amăng hluh nao rai; bơbrah adung djơ\ kơman yua kơ ia rơnah do# đôm, ngă gal kơ kơman lar ta`; bơbrah kông đok – bơbrah jơlan suă jua yua kơ suă jua hăng mơbah; bơbrah amăng klong tơngia yua kơ dol h^ jơlan ia klong rô; bơbrah adung, hơngot hăng Polyp adung.

         

Hơdôm mơta ngă bơdjơ\ nao bơbrah adung juăt `u yua kơ hơdôm gơnam [u dah amruih por amăng ayuh hyiăng kah hăng:

           

-Prui bơnga.

           

-{ui amăng sang, amăng anun hmâo tôm ma] (acerien) le\ bôh than ba truh.

           

-Bơmao pơmao.

           

-{ui, asa\p mơng sang măi.

           

-Blâu hlô.

           

-Djop mơta pu\t jrao.

           

Hơdôm amruih amăng mơnong [ong mơ`um kah hăng ia tơsâu, bôh mơnu\, bip, djop mơta rơtă, akan hơdang; djop mơta jrao kinin, djop mơta prui bơnga, jrao ngă tơbor  [ơi pung kơ su, ia ]ơ[u… leng kơ amra ba truh ruă bơbrah.

 

Djop djuai mơta phrâo lăi anun, juăt ba truh [ơi đơ đam drơi jăn [u dah [ơi sa dua bit anih, samơ\ ăt brơi [uh mơn hơdôm tơlơi [ơi jơlan suă jua.

           

Hmâo bơbrah [le\ bor hă [u hmâo thơ hluai tui kơ drơi jăn pô anun, bôh than pioh glăi mơng hrim ]ô mơnuih.

 

Gru grua mơng sang ano# jing yôm phăn biă. Tơdah am^ ama leng kơ hmâo tơlơi bơbrah [le\ bor lu hloh 50%. Tơdah kơnong kơ ama [u dah am^ hmâo thơ mrô anai le\ 30%.

           

Pơjrao hăng pơgang hlôm hlâo bơbrah adung ple\ bor

           

*Be\ bưp hăng hơdôm ano# amra bơdjơ\ nao ngă [le\ bor, bơbrah:

           

-Hơdră pơjrao bơbrah adung [le\ bor klă hloh be\ bưp hăng hơdôm bôh than ba truh tơlơi ruă anai hăng pơgang hlôm hlâo [u pioh hmâo hơdôm ano# ba glăi mơng `u.

           

-Rơnăk sang thu khuă, hyư\t, hrip abih [ui hlu\ na nao; [u rông asâu eo amăng sang; pơdjai tơkuih, kla…

           

-Khom prai lui bơmao pơmao, hơdôm drơi ma], hơdôm anih anom kơ[ah bơnga] rơđah, tơkho\ hơđăp, phun kyâu ngă bơnga, hla pơ-ar tep [ơi pơnăng, băn a`uai, bơnal tap sang, hơdôm djuai bơnga krô.

           

Khă hnun hai, tơdah hmâo tơlơi pơmin hăng thâo djơ\, kơnong kơ djă pioh tơlơi juăt agaih rơnăk sang do# klă jing amra dưi pơgang hlôm hlâo hăng dưi pơgăn tơlơi ruă bơngot ngan anai.

           

*Kơtưn pran kơdo\ng glăi:

           

-Djă pioh pơđao: Amăng bơyan rơ-o\t gơyut khom rơnăk pơđao drơi jăn bia\ `u le\ kual tơkuai, tơda hăng adung, anăm mơnơi ia rơ-o\t.

 

Hăng hlơi pô `u do# mă bruă krah mlăm mơ\, tơgu\ ta` thơ, khom hơdor yua kơ hơdôm mông anai amu` djơ\ drap hăng amun pơplih jing bơbrah uk tơlang.

 

Be\ hr^p djơ\ ayuh hyiăng rơ-o\t, thu pơplih ta` đơi thơ, [u dah pioh adung giăm [ơi anih angin rơ-o\t, măi ngă rơ-o\t, amra ngă bơdjơ\ nao, ngă thu kl^ lôm [ơi uk tơlang.

           

Ngă tui sa dua ano# bơdjơ\ nai djru ngă pơđao [ơi adung amăng mơguah: yua dua [e\ tơngan pit glăi dua bơnah amăng adung hăng mơbah, tơngan pơpao pơhra\m suă jua mut tơbiă, ngă tui anun hmâo hơdôm mơn^t dưi yơh.

           

-Pơgang adung huăi bơdjơ\ nao mơnong ngă bơhmok: Amăng ayuh hyiăng hmâo lu mơnong ngă bơdjơ\ nao, ngă bơhmok [ơi kl^ amăng uk tơlang kah hăng: [ui, ayuh pơđoh  tơbiă, kơman, bơmao pơmao, asa\p ho\t, pu\t jrao…

 

Khom be\ hăng hơdư\ ano# tưp mut mơng hơdôm mơta mơnong anai hăng hơdră mă yua bơnal gôm lom mă bruă amăng anih hmâo ayuh hyiăng [u klă, ngă bơdjơ\ nao [u klă kơ drơi jăn, lom tơbiă [ơi jơlan.

           

-Agaih [ơi tơngia, adung, kông đok: Jơlan sua jua tơdah [u hmâo agaih rơgoh, amra ngă gal brơi kơman găm hăng lar ta`.

 

Yua anun yơh kiăng agaih kông đok, tơgơi, mơbah klă: hrim hrơi sô tơgơi hlâo hăng tơdơi kơ nao tơgu\ mơng p^t, tơdơi kơ hrim mông [ong huă hăng su mơbah hăng ia hra.

 

Lom bơbrah kông đok, amidan, eng [ong tơgơi, bơbrah phun tơgơi, lơ` tơgơi… khom pel e\p hăng pơjrao pơđut pioh be\ lok nao lok rai amu` bơbrah uk tơlang tơdơi anai.

           

-Mơ`um lu ia: Mơ`um lu ia pioh ngă hlai h^ ia rơnah, djru ia rơnah amăng adung hlai h^ hăng tơbiă gah rơngiao amu` hloh, be\ đôm glăi, ba truh bơbrah.

           

-Mă yua jrao djơ\ rơ-oa: {u mă yua sa dua mơta jrao tơdjoh [ơi adung xit adung lu đơi ôh, yua kơ `u amra hluai tui kơ jrao, ngă jrao [u sit dong tah.

 

Tơdjoh djơ\ hơnong pơkă pioh be\ hơdôm ano# bơdjơ\ nao pơkon nao hrom.

 

Rơngiao kơ anun, [ing mơnuih ruă bơbrah uk tơlang lok nao lok rai ta#o hloh tơdjoh hăng ia hra ara\ng pơkra pioh yua pơjrao hăng nao pel e\p lăng ta` lom [uh bơbrah adung, bơbrah uk tơlang, bơbrah jơlan suă jua.

           

Lom bơbrah uk tơlang, bơbrah adung, ta amra kơhul adung hăng ia pơđao, ia hra [u dah ia hmâo klai [ơ [ia\ ia jrao angin bạc hà… djru ngă kơ adung ta huăi dol.

 

Djoh ia hra ara\ng pơkra pơjrao na nao pioh rao adung, ngă rơgoh kl^ uk adung, djru hluh adung amu` suă jua.

           

Hơdôm tơlơi kiăng đing nao kơ bơbrah adung yua kơ bơhmôk:

           

1 . Hơdră pơjrao klă hloh le\ pơgang be\ giăm hăng hơdôm bôh than amra ba truh tơlơi ruă.

           

2 . Klă hloh le\ yua ia jrao pioh hlôm hlâo hơdôm tơlơi ngă bơhmôk adung hloh kơ pơjrao hơdôm ano# `u pioh glăi.

           

3 . Tơdah yua corticoids pơhlôm hloh kơ yua jrao pruih [ơi anih ruă.

           

4 . Breh pơjrao [u dưi pơjrao tơlơi ruă bơbrah adung ôh, samơ\ amra dưi pơsir hơdôm tơlơi hleh hloh kơ glông jơlan amăng adung.

           

5 . {u djơ\ bơpha` le\ ruă bơbrah bơhmôk adung ôh.

           

6 . Kơnong kơ yua ia jrao kinin lom tơlơi ruă kơtang đ^, tui tơlơi pơtă mơng ơi ia jrao đo#].

           

7 . Tơdah bruă pơjrao bơbrah adung bơhmok adung glăk klă to# tơno# jing [u sit dong tah le\, khom pel e\p glăi bôh than ba truh anun, bơbrah adung yua jrao [u dah yua kơ tơlơi ruă kơtang tui!

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr