Ƀơi đam đang hmua prong 6,5 ha, hơdôm glông kơphê Robusta mơ̆ng sang anŏ ơi Nguyễn An Sơn, thôn 6, să Čư̆ M’gar, tơring čar Dak Lăk bluh glông biă, than wan, hla kơphê mơtah mơda, kơpal biă, mơboh hơkriu. Ơi Sơn brơi thâo, ñu ƀu kơđŏi tơdŭ ôh, pơkom tui hnun kiăng phun ñu čăt tui hluai, anun jing phun mơboh ƀơi than prong đôč. Lơ̆m pĕ, ta dưi čơkăp tom than hlao mơtăm. Tơdơi kơ bơyan pĕ, phun ñu glông thim ha mơkrah met, čăt thim hơdôm pluh than anet dong, mơboh kơtang mơn. Ơi Nguyễn An Sơn brơi thâo, bruă pla tui anai mơboh hloh:“Prăk ngă hmua rông pla kơphê hai aset ƀiă mơn, hlâo adih đang kơphê anai kiăng 7 čô mơnuih ngă, ră anai kiăng 1 čô đôč. Dua dong, kmơk djah djâo pruai phun pla gơmơi pruai aset tui mơn, dŏ glăi 2/3 đôč. Hlâo adih đang anai kâo pruai 2 tơn ha mơkrah/ha/thun, ră anai pruai 1 tơn ha mơkrah đôč. 3 dong lĕ mơboh lu hloh kơ mơ̆ng hlâo. Hlâo adih đang anai kơnong hơmâo ha tơn ha mơkrah/ha, hơne hơmâo 5 tơn ha mơkrah/ha”.

Ƀu kơnong ba glăi prăk pơhrui hơđong ôh, hơbô̆ bruă anai djru plai ƀiă mơn ngă hơƀak ayuh hyiăng hăng pơgang ayuh hyiăng. Lui hĭ pĕ mơ̆ng ha ayul, ñu čơkăp hlao than mơtăm, giong anun ruač boh hăng măi, anun jing plai ƀiă mơn kiăng mơnuih pĕ. Rơngiao kơ anun dong, bruă pơklaih lui tơdŭ ngă phun ñu huăi hơmâo tơdŭ mơda glông đơi ôh, huăi hơmâo than čơƀeng bluh pơdong pơgăn, plai ƀiă mơn prăk apah arăng čơkăp than. Ơi Mai Thế Hùng, mơnuih mă bruă pơ anai brơi thâo:“Ta pĕ ñu huăi kiăng lu mơnuih, laih anun boh lu hloh mơn. Ngă kơphê tui hơđăp lĕ lơ̆m pĕ kiăng mơnuih mă bruă lu hloh dua wơ̆t”.

Tui hăng nai prin tha Phan Việt Hà, Kơ-iăng khua sang bruă, Gơgrong anih kơsem min boh thâo ia rơgơi ngă hmua pla kyâo Dap Kơdư, hơdră ngă anai pơƀuh rơđah tơlơi dưm kơnar bơwih ƀong tŭ yua hăng thâo lăng ba ayuh hyiăng - sa jơlan nao mơ̆ bruă ngă hmua Dap Kơdư glăk kiăng biă mă.“Sa amăng hơdôm hơdră kiăng kơphê mơboh lu lĕ pla lu than, phai lui tơdŭ, ƀu kiăng kơđŏi tơdŭ ôh. Hăng hơdôm hơbô̆ bruă tui anai, juăt ñu ta rông phun hơmâo lu gưl than; pĕ than gah yŭ, giong anun pruai kmơk rông than hăng ngŏ, kiăng thun tơdơi pĕ boh than gah ngŏ. Hrŏm hăng anun lĕ rông than gah yŭ kiăng hơmâo na nao than. Tui anun jing pơhrui boh lu hloh mơn”.

Mrô jŭ mơ̆ng Khul ngă hmua să Čư̆ M’gar, tơring čar Dak Lăk, truh ră anai hơmâo hơdôm pluh boh sang anŏ ƀơi să hăng plơi iao gah hla tui hơbô̆ bruă “lu than pơkom lui tơdŭ”, pơhrui glăi đĭ 20-30%, lơ̆m anun prăk rông pla aset hloh. Ơi Nguyễn Hùng Vỹ, Kơ-iăng khua Khul ngă hmua să Čư̆ M’gar brơi thâo:“Khul mơnuih ngă hmua să hơmâo pơphun brơi lu grup nao sem lăng, hrăm tui. Hơdôm blah đang kơphê tha tơdah kiăng pla glăi leng kơ kiăo tui hơdră ngă hmua phrâo - pla kơphê pioh lu than, ƀu kiăng kơđŏi tơdŭ - blung a ƀuh boh tŭ yua klă biă”.

Hơbô̆ bruă pla kơphê “lu than - pơkom lui tơdŭ” phrâo hơmâo ngă ƀơi Dak Lăk brơi ƀuh, hơdră ngă anai ƀu kơnong ba glăi boh tŭ yua rơđah rơđông đôč ôh ăt gum pơsit jơlan ngă hmua pla kơphê phrâo kual Dap Kơdư. Lơ̆m phun kơphê hơmâo pla hăng rông tui jơlan djŏp mơta ra mơnŏng mut hrŏm, mơboh lu, hiam hloh, laih dong djru neh wa thâo prăp rơmet hlâo ƀơi anăp tơlơi pơplih ayuh hyiăng.

Boh thâo pla kơphê “Lu than, pơkom lui tơdŭ” ƀu djơ̆ kơnong ngă phun kơphê bluh đĭ mơtah mơda na nao, dưi hrĭp mă djop ia yua hăng ia hiam amăng lŏn đôč ôh mơ̆ ăt plai ƀiă mơnuih mă bruă hăng ngă hiam tui asar kơphê. Mơng tơlơi sit nik pla pơjing ba glăi tŭ yua anun, ơi Nguyễn An Sơn dŏ amăng ƀut plơi 6, să Čư̆ M’gar, tơring čar Dak Lak- Sa amăng ƀing mơnuih “Ngă hmua rơgơi” thun 2025-amra lăi pơthâo tong ten.

- Ơ ơi, tơlơi hơget ba truh anŏ phara mơng hơbô̆ bruă “Lu than pơkom lui tơdŭ” ? Ih dưi lăi pơthâo tong ten mơn kơ bruă kom lui lu than phrâo hăng bruă pơhlôm brơi phun pla mơboh hiam na nao ?

- Ơi Nguyễn An Sơn: “Kơ bruă mă, tơdơi kơ pla bluh đĭ dua ƀĕ than prong, ta trơ̆i hĭ tơdŭ kiăng bluh rai lu dong hăng ƀing ta pioh rông mơng klâo truh pơ pă ƀĕ than hiam hloh pơjing rai klâo ƀĕ than, lu than. Hăng anăm trơ̆i hĭ tơdŭ dong tah, brơi ñu bluh đĭ hiam. Hăng tơdơi kơ pĕ pơhrui tal blung a, ƀing ta amra trơ̆i hĭ than rông hlâo anun. Hăng pioh rông than bluh hle dong.

Hăng truh thun tal pă amra trơ̆i hĭ dua truh pơ tlâo ƀĕ than, pioh glăi sa than kiăng kơ rông mơboh hăng glông. Bơ hơdôm than phun dŏ glăi, ñu amra bluh rai hơdôm than phrâo dong. Hăng ƀing ta kiăng rông than mơda phrâo amra plih hĭ than phun. Hăng tơdơi kơ ha thun tơdơi anun, arăng amra trơ̆i hĭ than phun hơđăp. Mơng anun phun kơphê amra bluh rai lu than phrâo dong. Yua anun, ngă lu tui ia ƀâo mơnâo amăng asar kơphê hăng ngă asar kơphê ăt jai hrơi hiam tui pơhmu hăng hơđăp. Tui hơđăp lĕ than phrâo lu, Bơ than phun yua kơnong thun blung a đôč. Dong mơng thun tal dua amra bluh rai lu than phrâo dong”.

- Hrŏm hăng bruă pơhlôm brơi mơboh hăng hiam tui, hơdră pioh lu than, pơkom tơdŭ ba glăi boh tŭ yua hiưm pă ñu amăng wai lăng phun pla, ngă brơi phun pla bluh hiam kah hăng bruă pĕ pơhrui, ơ ơi?

- Ơi Nguyễn An Sơn: “Kơ bruă wai lăng ăt amuñ mơn. Yua hlăt mŏt pơčram ƀiă đôč, yua hrơi mông pơđăm čeh čar ăt ƀu hơmâo lơi. Dua dong lĕ than mơda bluh đĭ kơtang huăi kar hăng bruă ƀing ta trơ̆i kơđŏi hĭ tơdŭ. Yua ñu bluh đĭ ƀơi hơdôm phun ƀing ta hlah hĭ tơdŭ, yua anun khŏm bluh ra hơdôm than mơda kiăng kơ plih hĭ than hlâo anun. Yua anun ƀing ta kiăng hlah hĭ, ăt rơngiă hrơi mông mơn. Tal klâo dong lĕ bruă pĕ pơhrui amra tañ ƀiă, ƀu djơ̆ kar hăng hơdôm than tal dua, tal klâo, tal pă dong tah”.

- Bruă pla pơjing tui anai juăt hrŏm hăng bruă pruih ia pơkrem ră anai. Ih pơmĭn hiưm pă kơ bruă pruih ia tui anai kiăng kơ yua ia pơkrem hăng pơhlôm brơi phun pla hiam, sit biă biă ñu lơm ayuh hyiăng kual Dap kơdư ƀuh jai hrơi không phang pơ-iă hang?

- Ơi Nguyễn An Sơn: “Blung hlâo lĕ pơkrem ia. Yua atur ia ƀơi kual Dap kơdư ƀu djơ̆ pơhlôm brơi djop. Yua anun bruă dưm đing pruih tơdjoh ƀơƀrĕ anai amra pơkrem ia yua. Anai lĕ kiăng pơhlôm brơi ia yua kơñ pơgi dong, giăm 70 thun dong ia amra khŏt tui mơ̆ ƀu lu kar hăng ră anai ôh. Đưm hlâo dŏ glai kyâo pơprong, anun dưi bong glăi ia amăng atur lŏn, bơ ră anai ƀu hơmâo glai kyâo dong tah, ia amăng lăm lŏn ƀơi kual Dap kơdư ăt khŏt tui mơn. Yua anun, đing pruih tơdjoh anai amra pơkrem ia. Dua dong lĕ tơlơi amra pơhlôm kmơk ngă hiam lŏn hmao tlôn hăng djơ̆ bơyan phun pla rŭ pơprong. Pơhmu akŏ bơyan hơjan hlim, phun pla ia đạm lu ƀiă, anun ta pruai pơhrua brơi kơ đạm, tong krah bơyan amra pơhrua kơplah wah N,P hăng K, anun ƀing ta kiăng pơluk brơi bơkơnar. Rơnuč lĕ pruai lu ƀiă dong kmơk lân, kali kiăng rông boh. Ƀing ta pruai kmơk lăp djơ̆ bơyan hăng pơluk brơi bơkơnar amra ngă hiam mơboh hăng phun pla bluh đĭ hiam. Sa dong lĕ hlăt mŏt ăt huăi ƀuh lu ôh, yua anun ngă ƀuh pơčram ƀơi phun pla. Đing pruih tơdjoh amra pơhlôm brơi ia pơgang kman brơi sa, dua phun pla ƀuh pơmao ƀong, tơdah ƀuh hlăt mŏt pơčrăm lêng kơ pruih pơgang hăng đing ia tơdjoh, hơmâo đing nao pruih jrao, ia jrao pơgang mơng akha đĭ pơ phun, yua ƀu kiăng pruih ƀơi pla hŭi bơdjơ̆ nao jum dar dong”.

- Mah ba glăi tŭ yua tong ten, samơ̆ bruă mă yua hơbô̆ bruă phrâo amra bưp lu tơlơi tơnap blung a. Tui ih, hơget lĕ tơlơi lông prong hloh amăng bruă pok prong hơbô̆ bruă hăng ih hơmâo tơlơi pơtă hơget kơ neh met wa ngă hmua?

- Ơi Nguyễn An Sơn: “Mơnuih ngă hmua hơmâo sa tơlơi gơñu juăt tơña, kâo juăt črâo brơi bruă tuh pơ alin blung hlâo ñu lu đơi, anai lĕ bruă dưm đing pruih tơdjoh. Đing pruih tui Israel blơi glăi nua pơmă. Samơ̆ kâo pơmĭn gơnam pơhrui amra pơhrua glăi prăk tuh pơ alin blung a. Samơ̆ yua mơng hrơi blung hlâo aka ƀu hơmâo lu prăk tuh pơ alin. Dua dong lĕ đa hơmâo mơnuih ƀu gưt pơplih, ngă tui tơlơi juăt, bruă pơplih tơlơi pơmĭn kơ ƀing gơñu ƀu amuñ ôh. Ƀing gơñu lăi, juăt ngă tui hơđăp laih, ră anai pơplih phrâo ăt aka ƀu hiưm pă lơi. Samơ̆ kâo ăt pơƀuh brơi ƀing gơñu pơhrui ăt lu ƀiă, mă bruă plai ƀiă glêh glar, gơnam pơhrui hiam mơboh. Kiăng hơmâo hơnong pơkă kiăng pơsur mơnuih ngă hmua ngă tui. Hăng ƀing gơmơi amra pơlăi nao rai tơlơi găn rơgao, črâo brơi boh thâo phrâo”.

- Hai, bơni kơ ơi Nguyễn An Sơn hơmâo pioh mông bơră ruai hrŏm ƀing gơmơi!