Tơdơi kơ rơbêh 20 thun pla kơphê, ơi Trần Hồng Minh, dŏ pơ phường Ea Kao, tơring čar Dak Lăk ƀuh bruă mă yua ia jrao ngă lŏn jai hrơi khăng khot, krô krañ, phun pla ƀu jing đơi, ƀu mơboh đơi dong tah. Mơ̆ng thun 2018, ñu hơdai ngă kơphê hơdjă, mă yua djah djâo bơbrŭ pơđăm lui, ngă hrŏm hăng anom mơdrô mă yua djah djâo bơbrŭ ngă kmơk. Mah blung a mơboh ƀu lu ôh, samơ̆ nua kơphê hơdjă ñu pơmă hloh mơ̆ng 5.000 truh kơ 20.000prăk/kg, djru pơđĭ tui prăk hăng hơđong tơlơi hơdip. Yom hloh, đang ngă kơphê glăk bluh glăi hiam, plai mơn hlăt kman, plai ƀiă hrŏ prăk blơi ia jrao pơgang phun pla:“Amăng hơdôm thun blung a ngă ăt tơnap mơn, kah hăng ia jrao arah lĕ ta khŏm plih mơ̆ng ia jrao măt jing ia jrao pơkra hơdjă, samơ̆ sa dua thun tơdơi lĕ hơđong glăi tui hơđăp laih. Mơ̆ng thun 2018 kâo pla, jing mơ̆ng 2019 truh ră anai kâo ngă hmua hơdjă lăng klă biă”.

Tơring čar Dak Lăk ră anai glăk hơmâo rơbêh 45.000 ha kơphê hơmâo hră kơđŏm hơđong kjăp, jing rơbêh kơ 20% đơ đam lŏn mơ̆ng tơring čar. Ngă kơphê amăng tơring čar glăk pơplih kơtang, hơmâo anăn, hơmâo anih pơkra, hơmâo hơnong pơkă kơphê klă, nua pơmă. Ơi Y Minh Niê, ƀơi ƀuôn H’Đing, să Ea Tul, tơring čar Dak Lăk lăi, lơ̆m ngă kơphê tui hơnong pơkă, hrŏm hăng hơmâo prăk lu, mơnuih ngă hmua ăt gêh gal amăng lu mơta bruă mơn:“Rông phun pla hơđong kjăp, ta mă yua kmơk pơđăm mơ̆ng djah djâo, hơmâo lu tơlơi tŭ yua, klă kơ pô ta hăng phun pla mơn. Tal dua dong pơhlôm tơlơi suaih pral lơ̆m rông pla kơphê. Dua dong lĕ pơkra gơnam hơdjă kơ mơnuih blơi hăng pơhlôm hơdjă agaih anih hơdip jum dar ƀing ta dong”.

Sit nik brơi ƀuh, lơ̆m mơnuih ngă hmua mă yua kmơk djah djâo pơđăm pơbrŭ vi sinh plih hĭ kmơk jrao, lŏn ñu hyôk, tơdu, hiam hloh, arŏng aroač rơnăng amăng lŏn lu tui mơn. Hrŏm hăng anun, bruă pla kơphê pioh đah lu thun glăk kiăng pok prong tui, ƀrô djru lŏn ñu hơmâo djŏp ia, plai ƀiă ia jroh, ƀrô djru đang kơphê dưi hơdip hiam amăng hrơi adai ƀu lăp. Ơi Lưu Tiến Hiệp, dŏ pơ thôn 5, să Ea Tul, tơring čar Dak Lăk lăi pơthâo hơdră ngă bruă mơ̆ng sang anŏ:“Pla plah sầu riêng hăng kơphê, pla thim rok či čem rơmô. Phun kơphê ñu čăt tui hluai, phun phrâo pla hơmâo pruai eh rơmô lu, djru phun bluh hiam, kjăp. Lơ̆m rok čăt glông lĕ ta jah hĭ, bơ ia jrao lĕ ta yua aset ƀiă, pruih amăng hrơi blan kiăng pruih đôč”.

Mơ̆ng hơdôm hơbô̆ bruă sit nik hơmâo ngă, ta ƀuh laih ngă hmua hơdjă ba glăi boh tŭ yua dua mơta, bơwih ƀong đĭ rah, ngă hơđong hơdjă kyâo pơtâo amăng đang, ngă hiam ayuh hyiăng. Tui hăng Nai prin tha Phạm Công Trí, bruă ngă bơkơnar djŏp mơta ra mơnŏng hơmâo amăng lŏn jing phun atur wai lăng hlăt kman hơđong kjăp:“Pla lu djuai phun jing hơmâo mơnŏng hơdjă, arong aroač, rok tok ngă hiam lŏn tơnah. Hơdôm mơnŏng hơmâo amăng lŏn yơh ngă bơbrŭ djah djâo, bơbrŭ hla kyâo jing ia hiam rông phun pla, kiăng phun pla čăt hơđong”.

Dơ̆ng mơ̆ng hơdôm hơbô̆ bruă hơmâo ngă tui ƀuh sit nik, lơ̆m ngă hmua tui hơdră pruai hơbâo, dưm kmơ̆k rơgoh huăi hơmâo put jrao, mơnuih ngă hmua kơnang kơ ayuh hyiăng amăng lŏn mơnai đang hmua đôč či pơhrŏ ƀiă kman arong aruač pơčram laih anun rŭ glăi anŏ hiam mơ̆ng lŏn. Samơ̆ kiăng kơ bruă wai lăng kman arong aruač ngă sat phun pla hơđong, kiăng thâo hluh tong ten djơ̆ hăng ba yua boh thâo ia rơgơi phrâo, biă mă ñu mă yua hơbâo pruai pơkra ming djah djâo, mơnong hơdip kma hiam laih anun hơdră ngă hmua djơ̆ găl. Kiăng thâo rơđah boh yom phun anai, pô čih tơlơi pơhing črăn hơdră hơmâo bơ ră ruai tom nai prin tha ơi Phạm Công Trí, mơnuih kơhnăk gah bruă ngă hmua ƀơi tơring čar Dak Lak.

-Ơ nai prin tha ơi Phạm Công Trí, amăng bruă ngă hmua pla kơphê hơdjă rơgoh, bruă wai lăng kman arong aruač pơčram hơđong hơmâo tơlơi gơgrong ba hiư̆m pă hăng tơlơi tŭ yua hiam mơ̆ng lŏn hmua laih anun phun pla ?

-Nai prin tha Phạm Công Trí: Ƀing ta ƀuh laih, lơ̆m kmơ̆k ƀudah hơbâo pruai pơkra mơ̆ng djah brŭ dưm amăng đang hmua lu lĕ, khul kman, pơmao sat ăt ñu lar lu hrŏm mơ̆n, yua kơ anun pruih ia jrao anăn ia tơpơi, tơpai mơnong hơdip, dưi pơkơdong glăi lĕ djru ngă bơkơnar djop djuai mơnong hơdip wơ̆t kman sat hăng kman tŭ yua pokơdong nao rai, kiăng kman sat huăi lar lu tui, tơlơi ngă sat kơ phun ăt plai ƀiă mơ̆n. Abih bang phun pla amăng đang amra đĭ hiam gêh găl, mơ̆ng phun kơphê, tiu, boh durian ( sầu riêng) hai lêng kơ hơđong tui soh.

-Ih lăi pơthâo rơđah hloh dơ̆ng, yua hơgĕt bruă ba yua kman mơnong hơdip amăng hơbâo djah brŭ mơ̆ djru pơhlom hĭ kman, hlăt ngă sat laih anun pơblih hiam tŭ yua kơ phun kơphê ?

-Nai prin tha Phạm Công Trí: Ƀing ta hơmâo ƀuh laih sa rơwư̆ mă yua ia jrao, kmơ̆k jrao pruai amăng đang, hơdră ñu lik hăng giong, ngă jing mơnong trung, vi lượng ta lăi ia jing hin biă mă kiăng djru phun pla samơ̆ rơnang đôč. Hơdră ñu đôm glăi lân, ia jing kơtang laih anun ia sat ngă kơ phun pla, đôm glăi amăng lŏn hmua aka dưi pơsir hĭ ôh. Kman djah brŭ ñu pơsir kơtang hloh ngă găng pran phun pla, laih anun tañ lik ia jing hram amăng lŏn, amuñ biă phun pla hrip mă anun jing sa tơlơi rơgêh prong. Kman hơdip djah brŭ djru dưi pơsir hĭ hơdôm ia sat dŏ đôm glăi, ngă sat kơ phun pla kah hăng ia cadimi, ia khăng ñôm, pơsơi djru kơ đang dưi hơđong hĭ. Yua kơ anun, bruă mơnuih ngă hmua, ba yua ia mơsăm, tơpơi kman djah brŭ men vi sinh kiăng pơblih ngă hiam tui kơ djuai hơbâo pruai, kmơ̆k dưm kơ phun pla djơh hăng anai.

-Tui anun lĕ, hrơi blan pơpă gêh găl hloh pioh kơ mơnuih ngă hmua dưm hơbâo pruai ƀudah pruih kmơ̆k ia djah brŭ kman klă lĕ, ơ ơi ?

-Nai prin tha Phạm Công Trí: Hơmâo dua rơwang yom biă mă, tal sa lĕ bơyan hơjan, lơ̆m hơjan hlim bơkơnar ƀiă, lŏn djrưh mơsah, mơ̆ng blan rơma, blan năm pơ anăp. Sit abih hơjan hlim lĕ hrơi blan gêh găl dưm kmơ̆k djah brŭ kiăng pơhiam glăi lŏn laih anun pơgang kman mơnong hơdip amăng lŏn klă hloh, tŭ yua kơ phun pla rông boh adai mơda, rông čơnuh bơnga hăng đĭ hiam tui amăng bơyan hơjan. Dua lĕ, ăt yom mơ̆n lu mơnuih ngă hmua lui rơgao hĭ ƀudah aka ƀu ngă tui, anun lĕ dưm hơbâo amăng bơyan không. Tơdơi kơ sa bơyan hơjan laih phun pla ta pĕ boh kang hăng anun, ƀudah ba yua lŏn đang pla lu mơta phun pla ngă rơngiă hĭ anŏ bơkơnar amăng lŏn.Tơdah bơyan không ƀing ta ƀu dưm nao kmơ̆k, pruai hơbâo djah brŭ, kman tŭ yua lŏn amra khăng ƀu jing ôh, ngă hnun amra ƀu tŭ yua ôh, amun ba truh tơlơi sat ƀu klă yua kơ hơjan ƀu djơ̆ bơyan ngă ƀudah yua adai rơ-ot kơtang, ƀudah yua không phang sui hrơi, ñu bơbeč prong biă mă kơ phun pla.

Yua kơ anun, ƀing ta kiăng ngă tui tơlơi pơtô ba kơ mơnuih ngă hmua khom ba yua hơbâo djah djâo brŭ hơmâo kman hơdip amăng bơyan phang, adai không, ba dưm amăng mông bruih ia tal sa ƀudah tal rơnuč bơyan không. Ngă hrŏm bruih ia hlong dưm nao kmơ̆k hơbâo pruai tui anun kah lŏn rơ-un hiam klă. Hrơi mông mơnuih ngă hmua ba yua kmơ̆k djah djâo brŭ bơyan không lĕ tŭ yua hloh, amăng rơnuč bơyan hơjan. Giong pĕ boh, hơpuă yuă pơdai kơtor, hlâo kơ jik hăng kuai lŏn pơbŭ glăi phun pla ba yua hơbâo pruai dưm mơtam laih anun hlong bruih tal sa gêh găl hloh. Tơdah ƀu hơmâo ôh hơjan bơyan phang, lŏn dŏ djrưh, rơ-un ƀing ta aka ƀu hmao pruih ia tal sa lĕ, khom mă yua hơbâo djah djâo brŭ kman hơdip dưm lơ̆m mông pruih ia ngă kơ lŏn hiam, akha kyâo phun pla hrip mă anŏ hiam jing biă mă. Tui anun yơh, mă yua kmơ̆k djah djâo brŭ djơ̆ lăp ƀing ta amra hơmâo anih hơdip jum dar, amăng lŏn đang hiam klă, ba glăi boh tŭ yua yơh.

-Rơngiao kơ kmơ̆k ia ngă mơ̆ng djah djâo brŭ anum, anŏ hơgĕt kiăng ngă, djru kơ lŏn đang kơphê dưi bong glăi klă hloh hăng hlăt arong aruač, kman sat laih anun bong glăi hăng anŏ pơblih ayuh hyiăng ?

-Nai prin tha Phạm Công Trí: Jơlan hơdră lăng nao kơ anih hiam, lŏn hmua klă, lŏn rơ-un hơbun  jing mơnong, dưi pơgang pioh sui ia hram amăng lŏn, rŭ glăi lu djuai mơnong hơdip, kman tŭ yua mơ̆ng lŏn glai juăt hơmâo laih. Ƀing ta kiăng dăp pơkra ming, pơjing glăi đang hmua, kiăng hiam klă, pla lu phun pla lu tal ber dlông pơgang tơ-ui laih anun pơmut nao anŏ jim hăng kmơ̆k djah djâo mơnong hơdip dŏ glăi amăng lŏn đang, djru phun kơphê hăng phun pla pơkŏn đĭ hiam, hơmâo boh tŭ yua lu hloh. Yua hơgĕt, yua pơjing rai anih hơdip hiam klă kơ djop djuai mơnong hơdip amăng lŏn hăng amăng phun kyâo, rơ̆k tơ̆k huăi ngă kơ phun pla dŏ kơtuă yua pơ-iă hlor hăng anŏ djrưh pleh ploh kơtang amăng bơyan không, lŏn hmua dŏ hnơ̆ng hơđong, tơlơi rơngiă rơngiom huăi đĭ trun lơi, aset hloh mơ̆ mơnuih ngă hmua ăt huăi bơngơ̆t lu.

 -Hai, bơni kơ ih nai prin tha ơi Phạm Công Trí hơmâo pioh mông pơčrong hrŏm kơ tơlơi anai hŏ!