Ƀơi să Hiệp Thạnh, tơring čar Lâm Đồng, ơi Trịnh Xuân Danh pla pơplah makka hrŏm hăng phun kơphê sang anŏ sui 10 thun anai laih. Hăng ñu, anai lĕ phun pla ngă hơ-ui rah hăng ba glăi pơhrui hơđong.

“Ƀing gơmơi huăi glêh đơi ôh amăng bruă bơwih brơi phun macca mơ̆ bơwih brơi hrŏm hăng phun kơphê. Lơm makka glông ƀiă amra ngă hơ-iu, thun tal 10 pơ anăp dưi pơhrui glăi mơng 15-20 kĭ ha phun. Pơhrui mơng makka sa ektar lơm pla pơplah giăm 500 klăk prăk”.

Ƀu djơ̆ kơnong ƀơi Hiệp Thạnh, lu plơi pla amăng tơring čar Lâm Đồng ăt glăk ƀuh pơđĭ kyar kơtang mơng phun makka. Đơ đam tơring čar ră anai hơmâo 16.000 ektar, dưm dưm rơbêh 1/3 lŏn pla đơ đam dêh čar, pĕ pơhrui him lăng 13.700 tơ̆n, sĭ pơhrui glăi mơng 100-300 klăk prăk/ektar/thun, tui hluai hơdră pla pơjing. Tơring čar hơmâo pơdong 75 anih pơkra, 9 anih pơlir hơbit pla pơjing-blơi pơhrui, hăng 1.3000 ektar tui hơnong pơkă VietGAP hăng 33 ektar tui hơnong pơkă hiam hơdjă.

Hrŏm hăng boh than ba glăi amăng bơwih ƀong huă, phun macca ăt ngă mơtah hơdôm kual lŏn hŏng kơčong čư̆, pơgang hŭi ngă sat lŏn hăng pơgang ba kyâo pơtâo jum dar. Ƀing rơgơi kơhnâo brơi thâo, Việt Nam dưi pok prong đang hmua pla đĭ 450.000 ektar, amăng anun rơbêh 145.000 ektar kual lŏn lăp djơ̆, sit biă ñu pla pơplah hăng kơphê, tiu, če…mă yua klă đang hmua hăng hơmâo dong gơnam pơhrui mơng sa blah lŏn. Asar makka Việt Nam ră anai ƀu djơ̆ kơnong sĭ amăng lŏn ia đôč ôh mơ̆ ăt ba sĭ pơ tač rơngiao, lơm blơi mut anun lĕ dêh čar Japan, Hàn Quốc, Đức hăng Hà Lan hơmâo hrŏ trun jia sĭ mơdrô dŏ 0%.

Tui ơi Nguyễn Hà Lộc, kơ-iăng Khua gơnong bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan tơring čar Lâm Đồng, makka glăk hrưn đĭ jing sa gơnong bruă hơmâo lu tơlơi dưi samơ̆ kiăng phun pla anai ba glăi rơnoh yôm hơđong kjăp, kiăng lu tơlơi yak nao ha amăng plĕ ƀiă dong:

“Pơjeh pla aka ƀu pơhlôm hiam bơkơnar, bruă pơlir pla pơjing dŏ tơdu, yua măi mok pơkra gơnam hiam aka ƀu pơđĭ kyar kơtang yua anun phun makka aka ba glăi rơnoh yôm kar hăng ñu hơmâo. Pơ anăp anai, tơring čar dưm dăp kual pla pơƀut, mă yua boh thâo măi mok, pla tui hơnong pơkă VietGap, hiam hơdjă, pơjing glông pơlir hơbit hơđong kjăp hăng pơhưč tuh pơ alin amăng pơkra gơnam hiam hơdjă”.

Phun boh makka hlăk hơmâo lu tơring čar plơi pla amăng dêh čar, biă mă ñu ƀơi Lâm Đồng, pơtong rơđah jing phun pla gêh găl, djru ngă lar tui rơnoh pơđĭ tui djuai boh čroh hăng tơlơi bơwih ƀong huă ngă hmua mơtah mơda, hơđong kơjăp. Khă tui anun, kiăng kơ phun pla makka jing hơđong tong ten hloh, kiăng hơmâo tơlơi lir hơbit sa hnơ̆ng amăng bruă mă pla pơjing truh kơ sĭ mơdrô. Pơdjơ̆ nao kơ boh yom phun anai, pô čih tơlơi pơhing Quang Sáng hơmâo bơ ră ruai tom ơi Lê Quốc Thanh, Khua anom pơsur ngă hmua dêh čar kơ bruă pơđĭ kyar hơđong kơjăp pla boh makka pơ anăp adih.

-Ơ ơi, yua hơgĕt phun boh makka dưi čang rơmang ba glăi rơnoh yom hăng găl pơđĭ kyar hơđong kơjăp ƀơi Việt Nam, biă mă ñu ƀơi Lâm Đồng ?

-Ơi Lê Quốc Thanh: Ta dưi lăi, tơring čar Lâm Đồng lăi pha hăng amăng dêh čar ta hnun mơ̆n, khom pơđĭ kyar bruă pla boh makka jing gơnam sĭ mơdrô mơ̆ tui hăng kâo khom ngă djơ̆ djop tơhnal pơkă: ayuh hyiăng, lŏn mơnai glai klô, boh tuĭ yua kơ tơlơi bơwih ƀong huă, pơđĭ kyar amăng kual plơi pla mơnuih mơnam. Anai lĕ hơdôm tơlơi mơ̆ ƀing gơmơi ƀuh lĕ ba pla boh makka amra ba glăi rơnoh yom, amra hơđong hloh pơ anăp adih.

-Găn rơgao bruă mă sit nik ƀuh rơđah pla boh makka hơdôm thun rơgao, ih pơtong lăng hiư̆m pă kơ bruă pơđĭ kyar hơđong kơjăp djuai phun pla anai kơñ pơgi ?

-Ơi Lê Quốc Thanh: Lu thun laih rơgao, bruă pla boh makka lĕ hơmâo pĕ pơhrui lu mơ̆n ba glăi boh tŭ yua kơ tơlơi bơwih ƀong huă, pơgang ayuh hyiăng lŏn mơnai glai klô, pơsir bruă mă kơ mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă. Khă tui anun, lăng nao bơnah pơkŏn, lơ̆m kiăng pok pơhư prong đơ đam pla boh makka laih anun kiăng kơ pơđĭ kyar hơđong kơjăp lĕ khom pơčrâo anih pla, kiăng pơgang rơnoh sĭ mơdrô makka pơmă ƀiă.

-Kah hăng ih hơmâo lăi anun, bruă pơčrâo anih pla kiăng pơgang rơnoh sĭ mơdrô sa bruă ngă phun. Tui anun, rơnoh sĭ mơdrô anai, hơdôm bơnah ngă hrŏm mơ̆ng mơnuih ƀôn sang, sang bruă mơdrô truh pơ ƀing mơnuih rơgơi kơhnâo kiăng ngă hơgĕt pioh ngă hrŏm tŭ yua hloh ?

-Ơi Lê Quốc Thanh: Khom pơtong glăi tong ten hơdôm mơta anŏ bơbeč nao mơ̆ng rơnoh sĭ mơdrô anai. Hăng mơnuih ƀôn sang  ta lĕ lăng glăi bruă ngă hmua pla pơjing, pơkă hnơ̆ng kual lŏn pla, ruah pơjeh pla mơ̆ng hlâo aka ƀu pơtong glăi rơđah ôh. Hăng anom bruă mơdrô lĕ ăt kiăng pơtong glăi bruă blơi pơmut hăng sĭ mơdrô lăp djơ̆, kiăng pơgang ruăi rơnoh sĭ mơdrô, hơmâo lir hơbit tong ten laih hă aka. Bơ ƀing ngă bruă mơsem min boh thâo ia rơgơi ăt khom pơmin glăi, sem lăng tong ten laih hă pơgang rơnoh sĭ mơdrô anai, kiăng pơtong glăi djơ̆ găl hloh mơ̆ng djop mơta pơjeh ba pla.

-Gah bruă mă mơ̆ng kơnuk kơna pô git gai wai lăng, tui hăng ih, kiăng hơmâo anăp pơčrâo nao amăng bruă mă hơgĕt pioh pơjing bruă mă pơgang rơnoh sĭ mơdrô ha dơnuai čruai mă bruă sir, ngă atur pơđĭ kyar hơđong kơ bruă pla boh makka ?

-Ơi Lê Quốc Thanh: Ƀing khua mua apăn bruă kơnuk kơna pô git gai wai lăng lĕ ăt khom sem glăi, pơtong rơđah, bruă pơkă hnơ̆ng kual lŏn pla, anăp nao sem glăi abih bang amăng glông bruă či pla boh makka, sem lăng hnơ̆ng pla makka mơ̆ng ƀing ta hơdôm tơring, plơi pla dưi pla. Mơ̆ng anun, ƀing ta khom hơmâo hơdră pơtong glăi anŏ či pơdjơ̆ nao, pơphun glăi bruă pla pơjing, biă mă ñu brơi mơnuih ƀôn sang pla boh makka jing sa anih dơnong pla sa mơta pơjeh, tơring makka, pơtong glăi bruă akŏ pơdong sang bruă, khul grup ngă hrŏm amăng kual hiư̆m pă. Tui anun kah ƀing ta mơ̆ng akŏ pơjing bruă pơgang ba ruăi sĭ mơdrô sir akŏ klôn laih anun pơđĭ bruă pla makka hơđong kơjăp.

-Dưi thâo, Sang bruă pơsur ngă hmua dêh čar hơmâo ngă hrŏm akŏ pơjing hơbô̆ bruă pla makka. Ih dưi mơ̆n lăi pơthâo kơ tơlơi gơgrong ba mơ̆ng hơbô̆ bruă anai amăng bruă ngă pơ anăp adih kiăng hơđong kơjăp?

-Ơi Lê Quốc Thanh: Tơdah anih pơpă thâo, ƀing wor rơbit hĭ bruă sem lăng hlăt kman arong aruač, sem lăng anŏ hơdjă rơgoh rơnuk rơnua mơ̆ng gơnam sĭ mơdrô mơ̆ng ƀing ta, sit mơ̆n gơnam pơkra ming mơ̆ng ƀing ta pơkra rai mơ̆ng boh makka amra nao pơ ataih hloh. Yua kơ anun, Sang bruă pơsur bruă ngă hmua dêh čar hơmâo ngă hrŏm hăng anom bruă pơsur ngă hmua djop tơring čar, akŏ pơjing hơbô̆ bruă phun, djơ̆ hơdră mơ̆ng boh thâo ia rơgơi blơi pơmut, wai lăng, ming pơkra gơnam sĭ mơdrô laih anun ngă hrŏm sang bruă mơdrô pioh pơgang ba rơnoh sĭ mơdrô hơđong. Mơ̆ng anun, mơnuih ƀôn sang dưi hrăm tui, kah pơpha hăng pok pơhư prong kual či pla makka hơđong kơjăp.

-Hnun hă, hrŏm hăng anih anom sĭ mơdrô pơ kual Mi ô̆ hăng dêh čar Mi, ră anai anom bruă mơdrô Việt Nam hlăk anăp nao anih sĭ mơdrô ƀơi dêh čar Hàn Quốc. Tui hăng ih, pơpă lĕ anih či kiăng hăng anăp ba nao gêh găl hloh, pioh kơ boh makka Việt Nam dưi pơhưč anih anom sĭ mơdrô anai?

-Ơi Lê Quốc Thanh: Djơ̆ yơh, ră anai tơlơi bơwih ƀong huă rŏng lŏn tơnah, ƀing ta amra pơkra ming gơnam sĭ mơdrô tui anŏ kiăng mơ̆ng ƀing gơñu. Anih sĭ mơdrô Hana hơmâo tơlơi kiăng phara mơ̆n. Bruă blung a lĕ hơdôm sang bruă mơdrô kiăng ba nao lĕ, khom ĕp lăng hlâo tong ten tơlơi kiăng, hnơ̆ng pơkă mơ̆ng anih anom sĭ mơdrô pơ anun, laih dơ̆ng akŏ pơjing anih pla pơjing sa hnơ̆ng pơ anai. Tơdah ƀing ta pơphun ngă hrŏm lir hơbit tong ten bruă pla pơjing, mơ̆ng kual ngă hmua pla pơjing truh pơ anih ba sĭ mơdrô lĕ ƀing ta amra đăo kơnang boh makka Việt Nam amra či nao pơ ataih hloh amăng rŏng lŏn tơnah anai./.

-Hai, bơni kơ ih hŏ!