Ngă tui akŏ bruă djru pơđĭ kyar pla kơphê ƀơi lŏn rơ-ơ̆, truh ră anai, tơring glông Kon Plong, tơring čar Kon Tum hơmâo pơđĭ tui truh 1000 ha kơphê Arabica ta juăt lăi kơphê če. Kơnong 1000 boh sang anŏ ƀun rin mơnuih djuai ania ƀiă amăng tơring glông, dưi djru brơi pơjeh phun pla, hơbâo pruai hăng pơtô hơdră pla pơjing, pioh pla amăng đang 236 ha. Amai Y Rin, plơi Kon Pring, tơring kual Măng Đen dưi djru ba 2000 phun, anah kơphê či pla, pơjeh kơphê Arabica, ñu brơi thâo, phun kơphê anai hơmâo ba glăi boh tŭ yua lu biă mă kơ sang anŏ gơñu:

“Lŏn pơ anai hlâo adih,  pla hơbơi plum đôč, ƀu tŭ yua ôh. Yua hơmâo pla kơphê kơnuk kơna djru anai pơhrui glăi hơmâo hmăi ƀiă, djru sang anŏ gơmơi hơmâo prăk blơi tivi. Kơphê hơmâo nua pơmă hloh kơ hơbơi plum. Sa thun pơhrui hơmâo mơ̆ng 40-50 klăk prăk”.

Tơdơi kơ 10 thun pok pơhai ngă tui akŏ bruă djru pơđĭ kyar pla kơphê kual lŏn rơ-ot, hrŏm hăng đơ đam pla truh 4.100 ha, Kon Tum blung hlâo dưi akŏ pơjing laih anih ngă hrŏm plah wah mơnuih ngă hmua hăng sang bruă sĭ mơdrô kơphê. Hơmâo 2 hektar kơphê amăng kual pla pioh sĭ mơdrô hơđong, ayong Lê Văn Thận, plơi Ta Ma, să Măng Cành, brơi thâo:

“Sang anŏ gơmơi hlâo adih kơnong pla kơphê tui tơlơi juăt thâo đôč, ƀu thâo hơdră ngă phrâo ia rơgơi ôh. Pơlir hơbit hăng anom bruă ngă hrŏm pơtô brơi sang anŏ gơmơi hơdră pla pơjing, hơdră wai lăng răk rem, hơdră pĕ pơhrui kơphê kiăng tŭ yua, thun anai sang anŏ gơmơi pla dơ̆ng 2 hektar”.

Ƀuh rơđah kơphê pla bơi kual ayuh hyiăng adai rơ-ot pơjeh kơphê Arabica hơmâo ba glăi boh tơhnal lu ƀơi hơdôm tơring glông čư̆ siăng Kon Tum, pơhrui glăi lu hloh hăng gơnam pla pơkŏn, djru kơ mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă hơđong tơlơi hơdip mơda. Khă hnun, truh ră anai, kơphê kual lŏn rơ-ot ƀơi abih 3 boh tơring glông Đak Glei, Tu Mrông hăng Kon Plong dŏ ngă raih daih đôč; lu mơnuih ƀôn sang pla ƀu ngă djơ̆ hơdră pơtô găl, anun pla kơphê aka ƀu hiam ôh, boh aset đôč; tơlơi pĕ pơhrui lơ̆m boh dŏ mơtah lu biă, kiăng sĭ tañ mă prăk yua anun anŏ hiam tŭ yua ƀu lu ôh.

Jing tơring glông hơmâo đơ đam kơphê kual lŏn rơ-ot ƀơi tơring čar Kon Tum prong hloh, truh rơbêh 1.700 ha, ơi Dương Thái Khoa, Khua anom bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar plơi pla tơring glông Tu Mrông, brơi thâo, tơring glông hlăk pok pơhai lu hơdră pơsir hơdôm tơlơi kơƀah amăng bruă pơđĭ kyar phun pla anai:

“Hrŏm hăng bruă djru ba tơlơi thâo hơdră pla pơjing brơi kơ mơnuih ƀôn sang thâo, pơtô lăi mơnuih ƀôn sang rŭ glăi, wai lăng hơdôm blah đang kơphê hlăk dŏ hơmâo, tơring glông ăt mă yua rơnoh prăk mơ̆ng hơdră dêh čar djru ba, mă yua hrŏm prăk mơ̆ng tơring glông, mơ̆ng să kiăng pơđĭ tui boh tŭ yua kơ bruă pla kơphê ƀơi kual lŏn rơ-ot ƀơi tơring glông đah mơ̆ng ba glăi boh tơhnal lu hloh kơ mơnuih ƀôn sang”.

Ơi Phạm Thanh Bình, Khua anom bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar plơi pla tơring glông Kon Plong brơi thâo:

“Ră anai tơring glông hlăk jŭ yap glăi abih đơ đam hmua dŏ hơmâo ră anai, pơpha djuai đang hmua rơđah rơđong; đơ đam hlăk pĕ boh, đơ đam phrâo pla hăng đơ đam phun kơphê tha laih, pioh rŭ pla glăi, hơdôm đang ƀu hiam dơ̆ng tah brơi pơblih pla phun pơkŏn kiăng boh lu hloh, rơnoh bơwih ƀong huă đĭ ƀiă”.

Hrŏm hăng tơhnal pơkă truh thun 2025, pok pơhư prong tui kơphê kual lŏn rơ-ot truh 5000 ha, tơring čar Kon Tum ăt hlăk pok pơhai ngă tui lu hơdră pioh pơtrut pơđĭ kyar bruă pla kơphê ƀơi kual lŏn rơ-ot tui hơdră ngă phrâo, hơđong kơjăp, akŏ pơjing ruăi sĭ mơdrô hơmâo rơnoh yom hăng anăn “Kơphê kual lŏn rơ-ot Kon Tum”. Kơphê Arabica pla ƀơi anih ayuh hyiăng adai rơ-ơ̆ ăt hlăk djru pơtrut rơnoh pơhrui glăi kơ sang anŏ mơnuih ƀôn sang, pơphun ngă hrŏm pla pơjing, ming pơkra gơnam sĭ mơdrô pơhrui glăi prăk kăk laih anun pơtrut bơwih ƀong huă mơnuih mơnam ƀơi tơring čar dưi pơđĭ kyar.

 Đing nao kơ bruă pơđĭ kyar, hrưn đĭ klă dong hăng ba glăi boh tŭ yua amăng bruă pla phun kơphê kual rơ-ơ̆, rơbêh 3 thun rơgao anom bơwih ƀong hrŏm kơphê hơdjă Măng Đen ƀơi tơring kual Măng Đen, tơring glông Kon Plông, tơring čar Kon Tum hơmâo pơjing hơbô̆ bruă pơlir hơbit bơwih ƀong hăng mơnuih ngă hmua ƀơi 3 boh să: Hiếu, Măng Cành hăng Đăk Tăng. Truh ră anai anăn apăn Cfé de Măng Đen mơng anom bơwih ƀong hrŏm hmư̆ hing ƀơi anih anom sĭ mơdrô, nua kơphê kual rơ-ơ̆ hơmâo hrưn đĭ ba glăi tŭ yua amăng bơwih ƀong brơi anom bruă hăng mơnuih ngă hmua. Mông bơră ruai kiăo tui anai hăng nai prin tha gah wai lăng đang glai Nguyễn Văn Vũ, kơ-iăng khua anom bơwih ƀong hrŏm kơphê hơdjă Măng Đen ngă rơđah dong kơ boh tŭ yua mơng hơbô̆ bruă pơlir hơbit kah hăng hơdôm hơdră bruă kiăng kơphê hiam, mơboh mơng kual pla kơphê kual rơ-ơ̆.

- Blung hlâo bơni kơ nai prin tha hơmâo pioh mông bơră ruai tom gơmơi! Ơ nai prin tha, tui tơlơi sit nik mơng bruă pla kơphê kual rơ-ơ̆ amăng đang hmua mơnuih djuai ania ƀiă ƀơi tơring čar Kon Tum ră anai lĕ ƀuh than kơphê jai hrơi aset tui hăng pơhrui ăt hrŏ tui mơn. Yua hơget ba truh tơlơi anai ?

Ơi Nguyễn Văn Vũ: Sit biă ñu neh met wa aka ƀu tŭ boh thâo pla pơjing, neh met wa ƀu trơ̆i than tơdơi kơ pĕ pơhrui yua anun phun kơphê lăng kar hăng gai kơnih ƀudah kar hăng phun kyâo arăng ngui, tơlơi anai amra ngă kơphê mơboh aset. Yua lơm neh met wa aka ƀu thâo bruă trơ̆i than, ngă kơ than pioh glăi kiăng kơ mơboh amăng bơyan tơdơi aset tui yua kơ bruă rông than amra đing nao hơdôm than ƀu hiam pioh pĕ pơhrui amăng thun pơ anăp. Yua anun kiăng pơplih tơlơi anai, ƀing gơmơi lĕ anom bruă pơsur ngă hmua amăng ƀon lan kiăng pơtop hrăm brơi neh met wa. Gah ƀing gơmơi amra gum hrŏm hăng ƀon lan kiăng ngă klă bruă anai.

- Tơdơi kơ 3 thun pok pơhai, hơbô̆ bruă pơlir hơbit pla kơphê kual rơ-ơ̆ mơng anom bơwih ƀong hrŏm hăng mơnuih ngă hmua ba glăi tŭ yua hiưm pă ñu ?

Ơi Nguyễn Văn Vũ: Kơ hơbô̆ bruă pơlir hơbit truh ră anai ƀing gơmơi hơmâo kĭ hăng rơbêh 87 boh sang anŏ ƀơi să Măng Cành, Hiếu hăng Đăk Tăng. Kual đang hmua pla pơjing rơbêh 100 ektar. Lơm mă bruă khŏm pơlir hơbit hăng neh met wa, hơmâo tơlơi gum djru mơng gong gai ƀon lan, sit biă ñu lĕ anom bruă ngă hmua tơring glông Kon Plông ƀing gơmơi pơphun pơtop hrăm bruă pla pơjing, bơwih brơi pluh kơphê arabica kiăng ba glăi asar kơphê hiam hloh brơi neh met wa. Đang kơphê mơng ƀing gơmơi tơdơi kơ pơlir hơbit, ƀuh phun kơphê bluh đĭ hiam, mơboh lu hăng tơsă ha wŏt. Ƀing gơmơi hơmâo akŏ bruă gum hrŏm hăng anom bruă ngă hmua pơkra glăi đang hmua pla kơphê hơđăp yua hơdôm đang kơphê tha ƀơi anai dŏ prong biă mă.

- Anom bơwih ƀong hrŏm kơphê hơdjă Măng Đen hơmâo ngă tui hơdră hơget kiăng hrưn đĭ nua kơphê kual rơ-ơ̆ ?

Ơi Nguyễn Văn Vũ: Kiăng kơ ba glăi asar kơphê yôm phara, hiam hơdjă, kual pla pơjing, bơwih brơi kah hăng uă pơkra kơphê hluai tui hơdôm hră pơ-ar pơkă mơng kơnuk kơna, pơhmutu kar hăng tơlơi pơtrun mrô 109 thun 2018, tơlơi pơtrun Kơnuk kơna pơkă kơ ngă hmua hiam hơdjă hrŏm hăng anun lĕ hơnong pơkă Việt Nam 11041 thun 2017 pơkă kơ bruă pla pơjing hiam hơdjă. Hluai tui tơlơi anun ăt hơduah ĕp, kơsem min hơdôm hơnong pơkă mơng dêh čar Mi, EU, Japan hluai tui tơlơi anun hăng hluai tui tơlơi sit nik kơ bruă pla pơjing mơng neh met wa, ƀing gơmơi pơjing sa hơdră pla kơphê hiam hơdjă yôm phara mơng ƀing gơmơi kiăng ba tơbiă gơnam klă hloh lăi pơthaoa brơi kơ mơnuih blơi yua.

- Hơdôm boh sang anŏ ngă tui bruă pơlir hơbit pla kơphê hơdjă lu hloh lĕ mơnuih djuai ania ƀiă. Anom bơwih ƀong hrŏm hơmâo ngă hiưm pă kiăng neh met wa tañ hluh, tañ hơdor, amuñ ngă tui ?

- Ơi Nguyễn Văn Vũ: Bruă pla kơphê hơdjă ăt bưp sa, dua tơlơi tơnap tap yua tơlơi pơmĭn mơng neh met wa aka ƀu rơđah amăng bruă pla pơjing hơdjă. Tơlơi črâo ba ber, tong ten kiăng neh met wa hluh, anun lĕ 5 mơta tơlơi ƀu ngă. Blung hlâo lĕ anăm yua ia jrao pơgang phun pla mơng ia jrao hóa học amra ngă hơƀak jrak hăng bơdjơ̆ nao tơlơi suaih pral kơ ană mơnuih hăng jum dar. Dua dong lĕ anăm yua ia jrao pruih pơdjai rơ̆k. Tal tlâo dong lĕ anăm pruai hơdôm kmơk hóa học, kmơk pơluk. Pă lĕ anăm yua ia jrao djă pioh kar hăng hơdôm ia jrao kiăng djă pioh sui mơ̆ yua amăng uă pơkra asar kơphê. Hăng rơnuč lĕ anăm yua hơdôm ia jrao aka ƀu thâo tong ten anih pơkra hăng ia jrao ngă pơplih gen.

- Hrŏm hăng gơnam pơhrui pơhlôm djop, bruă pơjing anăn apăn brơi kơphê kual rơ-ơ̆ hơmâo anom bơwih ƀong hrŏm đing nao hiưm pă ?

- Ơi Nguyễn Văn Vũ: Anăn apăn Cfé de Măng Đen ƀing gơmơi ră anai glăk ba sĭ mơdrô lĕ kơphê 100% arabica hăng kơphê pơluk hrŏm 60% arabiaca hăng 40% robusta. Kơphê blơi mut ƀing gơmơi pel ĕp tong ten hăng măi mok uă pơkra ăt hơmâo hră pơsit amăng pơhlôm gơnam hiam hơdjă, pơhmutu lĕ HACCP, sit biă ñu, ƀing gơmơi ăt hơmâo anom bruă wai lăng gơnam pơčeh phrâo pơsit brơi mrô gơnam tam.

- Hrŏm hăng bruă djru brơi anah pơjeh, prăk tuh pơ alin, boh thâo pla pơjing brơi hơdôm boh sang anŏ ngă tui bruă pơlir hơbit pla kơphê hơdjă, anom bơwih ƀong hrŏm glăk ngă tui bruă pĕ pơhrui tơsă. Nai prin tha dưi lăi pơthâo tơlơi dưi mơng tơlơi pơplih anai ba glăi wŏt brơi anom bơwih ƀong hrŏm hăng mơnuih ngă hmua ?

- Ơi Nguyễn Văn Vũ: Pĕ tơsă amra pơhlôm brơi kơphê hiam, pioh glăi ia ƀâo mơnâo amăng asar kơphê. Pĕ pơhrui hơdôm asar kơphê tơsă sĭ amra đĭ mơng 2 wŏt pơ glông. Anom bơwih ƀong hrŏm ƀuăn blơi kơphê mơng neh met wa rĭm kĭ kơphê tơsă 90% nua đĭ ƀiă rơbêh 20% pơhmu hăng anih blơi pơhrui pơkŏn lơm neh met wa ƀuh tơlơi dưi ba glăi, ƀing gơñu amra ngă hrŏm mơtăm. Amăng tơlơi yak nao mơng ƀing gơmơi, sui pơ anăp amra hơmâo đang pla pơjing hơdjă mơng anun amra pơhrui glăi asar kơphê hơdjă, laih dong pla pơplah hrŏm phun kyâo jrao kiăng lu tui prăk pơhrui kơ neh met wa amăng hơdôm thun blung a.

Bơni kơ ih nai prin tha Nguyễn Văn Vũ hơmâo pioh mông bơră ruai hrŏm gơmơi!