Mơ̆ng tơlơi pơtô ba yua sang bruă pơsur ngă hmua, mơnuih ngă hmua mut phung djru amăng kual plơi pla laih anun hơmâo tơlơi djru mơ̆ng sang bruă mơdrô blơi hruh hlăt suai mrai, ayong Đa Ha My dŏ ƀơi să Đam Rông 1, tơring čar Lâm Đồng hơmâo dơ̆ng tơlơi pơtrut pran jua kiăng pơblih đơ đam hmua hlâo adoh kơnong pla kơtor đôč mơ̆ng sang anŏ ñu, jing pla phun boh kơbuă rông hlăt suai mrai. Yua hơmâo ruah djơ̆ pơjeh phun boh kơbuă jing hla lu laih anun hơmâo tơlơi pơtô brơi mơneč wai lăng čem rông hlăt suai mrai djơ̆ rơ-ua, bruă pơblih hơdră ngă hmua pla pơjing sang anŏ ayong Đa Ha My hơmâo ba glăi boh tơhnal tŭ yua klă. Rĭm thun sang anŏ goñu rông mơ̆ng 7-8 hnơr hlăt tuh ană, pơkă dưm dưm sa hip rông hơmâo 50 kg, sĭ pơhrui glăi hơdôm hơpluh klăk prăk:

“Lơ̆m mă bruă pla phun kơbuă rông hlăt suai mrai lĕ ƀuh boh tŭ yua lu hloh dua wơ̆t pơkă hăng pla kơtor hlâo adih. Pla kơtor tơnap biă mă laih anun prăk pơhrui glăi ƀiă. Phun kơbuă pla sa wơ̆t đôč pơhrui glăi na nao lu wơ̆t amăng sa thun”.

Ƀơi hmua đang či kơdư čư̆, hmua đang amăng lŏn dăo ƀơi Đà Lạt, Đức Trọng, Lạc Dương ƀudah Đơn Dương…ră anai, mơnuih ngă hmua tơring čar Lâm Đồng ƀu ngă hmua tui tơlơi juăt hơđăp dơ̆ng tah. Pơhrua nao kơ anun, ba yua boh thâo ia rơgơi phrâo lu, mơ̆ng bruă đưm đing pruih ia tơdjôh, ia rô mă hơjăn, truh kơ pơdong sang hñôl, sang mơnil, truh kơ pơdưm ia rơgơi amăng măi komputer wai lăng mă mơ̆ng ataih, măi bơtơpư mă hơjan, pơthâo brơi mrô rơnoh hăng wai lăng mơ̆ng ataih, mơnuih ƀôn sang ba yua ia rơgơi mrô soh. Ayong Nguyễn Như Thủy, să Đinh Văn Lâm Hà, pla añăm pơtam, rơtă rơbai djop mơta hăng pla bơnga brơi thâo, bruă ngă hmua rơnuk anai ƀu kơƀah ôh boh thâo ia rơgơi phrâo hăng ngă tui anun đôč djơ̆ anŏ kiăng blơi mơ̆ng anih anom ba hyu sĭ mơdrô či kiăng:

“Hơdră jŭ yap lăng mă mơ̆ng ataih tui amăng kơthul kơnam, jĕ ataih tŭ mơ̆n gư̆ măi, hnơ̆ng ia ƀiă ƀudah lu tui hluai ta ƀu tơguan nao tơl anih kơtit đing ia ôh. Ƀing sĭ mơdrô pơprong blơi gơnam ta pioh ba sĭ pơ dêh čar tač rơngiao, arăng kiăng hơmâo hră pơsit djơ̆ lăp VietGap, laih anun hơmâo hră pơsit brơi kual lŏn pla hiam, gơnam ta pơhrui anun sĭ hơmâo rơnoh đĭ hloh”.

Găn rơgao laih thun blan dŏ sư̆ rơbư̆ aka ƀu thâo, hăng pran jua hor hơduah ĕp tơña arăng hrăm tui, hur har nao hrăm anih arăng pơtô brơi hơdră mă bruă, lir hơbit khul ngă hrŏm ruăi pơgang rơnoh sĭ mơdrô hrŏm hăng sang bruă mơdrô, mơnuih ngă hmua tơring čar Lâm Đồng hơmâo tŭ mă mơneč mă bruă boh thâo ia rơgơi phrâo amăng bruă ngă hmua pla pơjing, hơmâo anŏ ba yua ia rơgơi phrâo lu biă mă.

Ƀuh rơđah, khul mơnuih ngă bruă sĭ mơdrô mơ̆ng tơring čar Lâm Đồng hơmâo gơgrong ba yom biă mă amăng bruă djru pơtô brơi pơblih yua mrô hăng ba yua ia rơgơi phrâo ngă hmua pla pơjing, djop ruăi ngă bruă pơkra ming hăng măi mok phrâo, ăt kah hăng pok prong bruă ngă hrŏm sang bruă kơsem min amăng dêh čar hăng tač rơngiao. Ayong Trần Mai Bình, Khua anom bruă ngă hrŏm Hoa Linh Coffee brơi thâo, anom ngă hrŏm gơñu hơmâo 8 ding kơna sit nik hăng 23 ding kơna lir hơbit pla abih bang 80 ha đang kơphê pĕ boh sĭ mơdrô laih. Hăng rơnoh lir hơbit sĭ mơdrô anai lu sang anŏ mơnuih ngă hmua hơmâo kơmlai yua hơmâo rơdêh, măi djru hrŏm amăng bruă ngă hmua pla kơphê, pơđĭ tui rơnoh pơkra ming sĭ mơdrô hiam klă:

“Ngă hrŏm tuh pơ alin blơi măi mok, ba yua măi mok. Mơnuih ngă hmua, ding kơna sang bruă ngă hrŏm ba yua măi mok pơkra ming gơnam sĭ mơdrô. Ră anai, kơphê mơ̆ng anom ngă hrŏm  gơmơi hơmâo gru kơnăl pơsit gơnam sĭ mơdrô ngă pô phun yơh. Hơdră wai lăng pla pơjing lêng kơ pơƀuh brơi tui amăng gru kơnăl anun soh. Ƀuh rơđah anom ngă hrŏm gơmơi hơmâo lu hră rơkâo blơi kơphê gơmơi sĭ glăi hăng rơnoh hơđong”.

Hăng tơlơi gum hrŏm plah wah mơnuih ngă hmua, khua mua amăng kơnuk kơna, ƀing mơnuih rơgơi kơhnâo hăng ƀing ngă bruă mơdrô, truh ră anai đơ đam ngă hmua ba yua boh thâo ia rơgơi ƀơi tơring čar Lâm Đồng hơmâo truh 107.200 ha; đơ đam hmua ba yua ia rơgơi phrâo hloh ngă hmua tŭ yua biă mă ñu lĕ 1.200 ha. Tơring čar Lâm Đồng ăt hơmâo akŏ pơjing 16 boh kual ngă hmua dưi tŭ yap ngă hmua ba yua boh thâo ia rơgơi phrâo hloh. Hrŏm hăng anun, đơ đam tơring čar hơmâo 934 gru kơnăl hăng mrô pla pơjing pioh sĭ mơdrô hăng tač rơngiao hăng đơ đam rơbêh 39.000 ha phun pla.

Ƀu kơnong ƀơi Lâm Đồng đôč ôh, ră anai hơdôm boh tơring amăng kual Dap Kơdư, bruă mă yua boh thâo ia rơgơi phrâo ngă hmua pla pơjing hơmâo pơtrut kơtang, mơ̆ng bruă ruah anah, pơjeh djuai phun pla, hlô rông; brơi măi ngă hmua hăng pơkra gơnam; mă yua boh thâo phrâo IoT, AI či wai lăng, krăo lăng anih anom ayuh hyiăng hăng ba tơlơi pơsit....Khă hnun, boh nik ñu lĕ kiăng dưi ngă, prăk ƀu aset ôh, lơ̆m anun lu sang anŏ aka ƀu hơmâo prăk či ngă. Yă Nguyễn Thị Thái Thanh, Khua khul wai lăng Kông ti pơčruh ngăn Ban Mê Green Farm pơphô brơi hơdră ngă bruă ăt kah hăng tơlơi pơkă kiăng neh met wa hăng anom mơdrô pơtrut pran jua gum hrŏm mă yua boh thâo ia rơgơi amăng bruă ngă hmua pơkra gơnam.           

- Ơ yă Thanh, hăng bruă ngă hmua glăk hơmâo, boh thâo ia rơgơi yom hiư̆m pă thơ?

Yă Nguyễn Thị Thái Thanh: Anom mơdrô gơmơi hơmâo akŏ pơdong kraih 8 thun, laih anun amăng bruă mă yua boh thâo ia rơgơi ngă hmua. Rơngiao kơ hơbô̆ bruă pla boh trong mơsăm amăng sang klum jal, sang mơnil, či ba sĭkơ anih mơdrô kah hăng Lotte Mart đơ đam dêh čar, jing gơmơi ăt pla sầu riêng, pơkra, ba sĭ pơ dêh čar tač rơngiao. Ră anai, tơlơi kiăng blơi mơ̆ng mơnuih tơpuôl jai hrơi kiăng thâo rơdah anih pơkra gơnam, laih anun gơñu kiăng thâo ƀing ta ngă hơget hăng gơnam anun. Laih dong gơñu đăo kơnang hă ƀô̆, đah mơ̆ng blơi dong gơnam mơ̆ng ta pơkra. Sit hnun, ƀu kơnong sầu riêng đôč ôh, wơ̆t hăng pơhăng, boh trong mơsăm leng kơ kiăng mă yua boh thâo ia rơgơi phrâo či wai lăng čih pioh anih pla, wai lăng bruă pla, tap năng wai lăng lơ̆m ba sĭ pơ anih mơdrô.

- Kiăng mơnuih ngă hmua pơplih hơdră ngă bruă mơ̆ng hơđăp, mă yua boh thâo phrâo či ngă hmua jing bruă tơnap biă, tui anun anom mơdrô ƀing ta ngă hiư̆m pă či gum hrŏm hăng ƀing gơñu?

-Yă Nguyễn Thị Thái Thanh:  Mơnuih ngă hmua juăt laih hăng bruă ngă hmua pla pơjing đưm hlâo, jing kiăng neh met wa pơplih lĕ ƀu amuñ ôh. Tơlơi mơ̆ gơmơi kơđiăng lui prong hloh mơ̆ng anom mơdrô lĕ blơi abih gơnam pơkra rai mơ̆ng neh met wa. Gơmơi pơƀuh brơi gơñu thâo, hơbô̆ bruă ngă hmua tui boh thâo phrâo tŭ yua, hơmâo prăk hloh. Laih dong,  lơ̆m gơñu ƀuh sit tui anun, gơmơi amra hơmâo tơlơi pơkă hơjăn mơ̆ng gơmơi. Jing ih kiăng mut hrŏm hăng gơmơi lĕ ih khŏm kiăo tui tơlơi pơkă, hăng mă yua djŏp boh thâo ia rơgơi kiăng gơmơi ƀuh ih glăk ngă bruă hơget. Lơ̆m ih pơƀuh ih glăk ngă bruă hơget lĕ hăng gơnam ih pơkra hiư̆m pă mơ̆ng hơdôm tơlơi test lăng mơ̆ng gơmơi, jing mơnuih ngă hmua sit nik dưi mut tom bruă pơkra gơnam mơ̆ng ƀing gơmơi yơh. Laih anun kâo pơmin, sit hơdôm tơlơi tơnap anun yơh bruă glăm ba mơ̆ng gơmơi, Ban Mê Green Farm lĕ pôr pơthâo pơplih hơdră ngă hmua mơ̆ng neh met wa, đah mơ̆ng pơkra gơnam hơdjă ƀơi anih mơdrô hăng mơnuih blơi. Lơ̆m pơsit rơđah tơlơi anun lĕ mơnuih ngă hmua amra kjăp pran kiăp tui ƀing gơmơi.

- Tui hăng ih, anom mơdrô hơmâo hơdră ngă hiư̆m pă či djru ba neh met wa mut hrŏm hăng mă yua boh thâo ia rơgơi ngă hmua?

-Yă Nguyễn Thị Thái Thanh: Ră anai, amăng bruă sĭ mơdrô mơ̆ng anom bơwih ƀong gơmơi, bruă gum hrŏm mơ̆ng mơnuih ngă hmua amăng hơbô̆ bruă ngă hmua tui boh thâo phrâo hơmâo năng ai 70% laih. Yua dah abih bang farm pla trong mơsăm mơ̆ng gơmơi leng kơ pơtruh hăng mơnuih ngă hmua. Laih anun amăng hơdôm farm anun, gơmơi ngă ƀu lu ôh, ngă hơdôm mô đum anet đôč, năng ai 1.000-2.000m2 truh kơ prong hloh, kiăng neh met wa ngă juăt tui ƀơ ƀrư̆ hăng boh thâo phrâo. Laih dong, yom hloh lĕ mơnuih ngă hmua khŏm kiăo tui hơdră črâo brơi. Ngă hmua mă yua boh thâo phrâo jing kiăo tui djơ̆ akŏ tlôn hơdră ngă hmua, mă yua abih bang măi IoT kiăng ƀing ta krăp lăng mrô rơnoh mơ̆ng phun pla. Mơ̆ng anun, ƀing ta hơmâo akŏ bruă, hơmâo anŏ jŭ yap hlâo hăng hơmâo hơdră pơsir hĭ tơlơi ƀu lăp mơ̆ng ayuh hyiăng, ƀudah pơplih hĭ kiăng huăi hơmâo hlăt kman pơčrăm phun pla.

Ƀu kơnong ƀơi hơbô̆ bruă pla trong mơsăm đôč ôh, ră anai lĕ kual ngă hrŏm pla sầu riêng, neh met wa pơphun pơtum abih djŏp glông măi wai lăng, app rơgơi či wai lăng djŏp bruă tơjŭ pla mơ̆ng đang hmua gơñu, laih anun brơi ƀing blơi gơnma dưi ĕp ƀuh anih tơjŭ pla, pơkra gơnam. Kâo pơ-ư pơ-ang kơ tơlơi anun, laih anun kâo čang rơmang pơ anăp, hăng tơlơi gum djru mơ̆ng gong gai, anom tuh pơ alin gơmơi dưi pok prong tui hơbô̆ bruă mơ̆ng gơmơi kơ neh met wa dưi hla tui lu hơbô̆ bruă ngă hmua mă yua boh thâo phrâo hloh, kiăng neh met wa ƀuh anŏ tŭ yua mơ̆ng bruă ngă hmua mă yua boh thâo ia rơgơi.

- Dŏ hơmâo lu biă tơlơi aka ƀu rơđah amăng bruă ngă hrŏm mơnuih ngă hmua mă yua boh thâo ia rơgơi pla pơjing, ih pơmin hiư̆m pă kơ tơlơi anai?

-Yă Nguyễn Thị Thái Thanh:  Gơmơi lăng yom biă mă bruă ngă hmua mă yua boh thâo ia rơgơi phrâo mơ̆ng Việt Nam ta. Ƀing kơsem min boh thâo rơgơi biă mă. Khă hnun, kiăng ngă tui hơdôm ring bruă anun sit nik amăng tơlơi hơdip lĕ kiăng hơmâo mông mơn. Laih anun kâo pơmin, ƀu hơmâo anom bruă pơpă, gŏp ngă hrŏp pơpă klă hloh kơ hơdôm sang mơdrô ngă hmua mă yua boh thâo phrâo gum ngă hrŏm, ngă hrŏm hăng ƀing rơgơi kơhnâp đah mơ̆ng dưi mă yua sit nik hơdôm bruă kơsem min anun tŭ yua hloh, tañ hloh. Gơmơi ăt čang rơmang hơdôm hơdră djru prăk, hơmâo keh prăk tuh pơ alin ƀudah anom bruă tuh pơ alin pơprong gum ngă hăng ƀing gơmơi, đah mơ̆ng pơphun ngă klă hơbô̆ bruă ngă hmua mă yua boh thâo phrâo anai.

- Kiăng sang mơdrô pơtrut tui bruă nao hlâo pơtô brơi, djru brơi neh met wa mă yua boh thâo ia rơgơi amăng bruă ngă hmua, ih hơmâo tơlơi rơkâo đĭ hơget mơn?

-Yă Nguyễn Thị Thái Thanh:Gơmơi pơmin, sa tơlơi yom phun hloh anun lĕ gong gai, ƀing rơgơi kơhnâo gum ngă hăng ƀing gơmơi či mă yua djŏp boh thâo phrâo amăng bruă ngă hmua kiăng tŭ yua hloh. Dua lĕ djŏp gưl, gong gai, anom bruă pôr pơhing, pơƀuh hyu hăng jak iâu lu sang mơdrô pơprong pơkŏn dong dưi mut hrŏm bruă anai laih dong bang hyu anŏ yom anai kiăng mơnuih ngă hmua đăo kơnang hloh. Bơ tui hăng ƀing gơmơi lĕ ăt kah hăng asar čuah amăng dơnao đôč. Laih anun dưi mơn năng ai 10-20 thun dong gơmơi amra dưi ngă tơlơi gơmơi khăp, samơ̆ tui anun lĕ sui đơi. Yua hnun yơh, mông anai, gơmơi čang rơmang ƀing ta gum ngă, tơngan tơpa tơngan jai glông tui kiăng ƀing ta dưi bang hyu hơbô̆ bruă anai tañ hloh, kơtang hloh dong.

- Hai, bơni kơ ih hơmâo pioh mông ră ruai tom gơmơi!