Ƀuh rơđah mơ̆ng akŏ blan 11 thun anai, amăng kual Dap Kơdư, hơjan na nao ngă bơbeč djơ̆ mơ̆ng kơthel 13 (Kalmaegi), hơjan sui hrơi, ngă lu đơ đam hmua kơphê ia dăo, joh than, brŭ akha. Ƀơi sang bruă ngă hrŏm đang hmua Ea Wy, să Ea Wy tơring glông Ea Hleo hlâo adih, hơmâo 100 ha đang kơphê hăng tiu pla plah wah, ƀing ding kơna ngă hrŏm khom pĕ hnuăl hloh, kiăng trơ̆i duñ than joh, đah mơ̆ng plai ƀiă arong aruač hlăt pơčram. Yă Lương Thị Oanh, Khua anom ngă hrŏm brơi thâo:

“Prăp lui bruă mă bong glăi hăng kơthel, hlăk anun mơnuih ƀôn sang bơngơ̆t biă mă, hneč mă nao pĕ tañ boh tơsă hlâo kiăng plai ƀiă luh, laih anun trơ̆i than pioh pơgang hŭi kơthel ngă joh hĭ. Mơnuih ƀôn sang khom dŏ krăp lăng amăng đang hmua tong ten, bơyan anai lu sang anŏ khom dŏ wai hăng pĕ boh pơ hmua”.

Mah kơthel 13 rơgao laih, ngă răm rai kơtang kơ dua boh tơring čar Dak Lak hăng Gia Lai samơ̆ kual pla kơphê ƀơi tơring gah yŭ plai ƀiă răm ƀăm. Ƀơi sang bruă ngă hrŏm đang hmua hơđong kơjăp Čư̆ Suê lơ 2/9, să Quảng Phú, tơring čar Dak Lak, mơnuih ƀôn sang hlăk dik dăk pĕ pơhrui kơphê tơsă truh 95% laih; gir pĕ anăm ngă joh than, tơ̆i hla mơda hŭi bơbeč djơ̆ bơyan boh thun pơ anăp. Tui hăng ơi Đặng Dậu Thanh, Khua anom ngă hrŏm đang hmua anai lăi, mah nua kơphê amăng akŏ bơyan dŏ đĭ na nao, đĭ trun amăng 120 rơbâo sa kg, hơmâo ba glăi tơlơi hơ̆k mơak kơ mơnuih ƀôn sang pla kơphê, samơ̆ ăt dŏ lu mơ̆n tơlơi bơngơ̆t yua ayuh hyiăng lŏn adai laih anun ĕp mơnuih mă bruă apah.

“Rơnoh prăk apah ƀing mă bruă apah ƀơi hơdôm hrơi hăng anai pơmă biă mă pơkă hăng tơđar thun, anun bưp lu tơlơi tơnap tap. Lơ̆m pĕ pơhrui lĕ djơ̆ bơyan hơjan hlim hĭ, sit mơ̆n ƀu klă kơ bruă ƀhu kơphê mơ̆ng mơnuih ngă hmua pla kơphê”.

Tơdơi kơ hơdôm tal hơjan, kual Dap Kơdư hơmâo hơjan raih daih yua angin pưh mơ̆ng ngŏ akŏ puih aka ƀu abih ôh hơjan. Hơjan sui hrơi tui anun hăng anŏ djrưh mơsah lu ngă kơ bruă ƀhu kơphê tơnap tap biă mă thu, bruă răk lui ăt gleh glar mơ̆n. Lu sang anŏ khom hơdui ba păng ap pơgang, pang ap nilon ƀudah ngă rơnưh ging pơgang lan ƀhu kơphê, samơ̆ ăt ƀu hnuaih ôh asar kơphê jŭ, brơ̆p hĭ, hrŏ anŏ jơman mơñum ia kơphê. Ơi Lê Văn Thanh, dŏ ƀơi să Ea Ana kah pơpha:

 “Kơphê kual ƀing gơmơi lĕ tơsă hnuăl hloh pơkă hăng anih pơkŏn, sit mơ̆n anŏ aka ƀu djơ̆ lĕ bơyan hơjan aka ƀu abih ôh rơnuč bơyan hlim, aka abih ƀhiao ôh, anun yơh sit pĕ kơphê hăng ƀhu lĕ bruă pơgang, răk pioh asar kơphê tơnap tap biă mă”.

Adai ayuh hyiăng sa tơlơi lông lăng prong amăng bruă ngă pơgang anŏ hiam asar kơphê laih pĕ ƀhu ƀơi lu anih. Pĕ kơphê djơ̆ hơdră lĕ khom ƀhu pơhang djơ̆ lăp, răk pioh asar či tŭ yua hloh, djru kơ mơnuih pla kơphê ngă bruă hơđong tong ten, asar lom hiam sĭ mơdrô rơnoh dưi pơhlom na nao, či ba nao kơphê sĭ mơdrô pơ dêh čar tač rơngiao.

Kiăng djru brơi mơnuih pla kơphê gơgrong ƀiă dong amăng pĕ pơhrui hăng djă pioh asar kơphê lơm ayuh hyiăng pơplih sat, pô mă tơlơi pơhing črăn hơdră hơmâo mông bơră ruai hăng nai prin tha Phạm Công Trí, mơnuih rơgơi gah bruă pơgang kơphê hơđong kjăp. Rơkâo kơ ơi pang, yă dôn hăng ƀing gơyut čơkă hmư̆ hrŏm.

- Ơ nai prin tha Phạm Công Trí, lơm amăng bơyan hơjan hlim, ayuh hyiăng pơplih ƀu hmao thâo, neh met wa kiăng prap lui hơget hlâo kơ yak nao bơyan pĕ kơphê kiăng huăi ngă rơngiă ?

-TS Phạm Công Trí: Kâo pơmĭn ră anai glăk prap lui bơyan pĕ pơhrui, blung hlâo ƀing ta kiăng wai lăng rơk tok, anăm jah agaih đơi ôh, yua jah agaih đơi amăng bơdjơ̆ nao bơyan không phang pơ anăp hăng bơdjơ̆ nao asar kơphê lơm pĕ pơhrui. Bing ta jah rơk amăng đang kơphê kiăng pioh glăi phun mơng 5-10 cm kiăng kơ hơmâo gơnam găl pơ yŭ hăng gêh gal brơi kơ bruă pĕ pơhrui. Neh met wa ăt trơ̆i hĭ hơdôm than krô, hơdôm asar añot kiăng pioh glăi hơdôm asar hiam hlâo kơ pĕ pơhrui, prap lui djop gơnam yua hăng kiăo tui lăng ayuh hyiăng, mơnuih mă bruă brơi gap ƀrô. Yua ră anai ƀing ta juăt hmư̆ mơ-ai tơlơi pơhing lăi nao kơnăm hơjan ƀudah ayuh hyiăng pơplih, mơ̆ tơdơi anun dua hrơi amra hơjan. Yua anun bruă kiăo tui lăng ayuh hyiăng amăng bơyan pĕ pơhrui anai yôm biă mă.

- Hnun hă, lơm pĕ pơhrui kơphê, kiăng pơhlôm brơi asar kơphê hiam, neh met wa kiăng kơ ngă hiưm pă, ơi ơi ?

-TS Phạm Công Trí: Tui hluai tơlơi gal mơ̆ ƀing ta pĕ pơhrui asar hiam, kiăng dưm phara hơdôm asar krot hăng bơbrŭ kiăng pơhrui glăi hơdôm asar pơhlôm hiam hơdjă. Ƀing gơmơi kiăng pơtă, lơm pĕ pơhrui kiăng liang ƀat jum dar, hăng anăm jah rơk agaih đơi ôh mơ̆ jah pioh glăi mơng 5-10 cm ƀơi phun rơk kiăng ngă gêh gal brơi kơ bruă dui hyu ƀat kah hăng plai ƀiă asuk ruk, lŏn luk hrŏm hăng asar kơphê, mơng anun ngă kơ asar kơphê pơhrui glăi hiam hơdjă ƀiă. Lơm pĕ pơhrui neh met wa prap lui hơdôm blah ƀat sir (ƀat nilon), lơm hơjan ƀing ta yua hơdôm ƀat nilon anai klŭp hĭ, kiăng pơ-iă bơngač dưi črang nao lăm, samơ̆ huăi ngă pơsah yua kơ hŭi ngă asar kơphê brŭ.

- Sa tơlơi yôm phăn pơkŏn dong, anai lĕ amu hăng dưm răk lui tơdơi kơ pĕ pơhrui. Ih dưi lăi pơthâo dong mơn kơ bruă uă amu brơi lăp djơ̆ lơm glăk hơjan hlim sui hrơi ?

-TS Phạm Công Trí: Lan amu tui hơđăp lĕ ƀing ta juăt pơkra lan amu brơi dơng dơ̆ lăng thă mơtăm, yua anun lơm hơjan hlim amra ngă ia pơkŏng ƀơi anih amu kơphê. Samơ̆ lơm pơkra lan amu phrâo, arăng juăt pơkra hơmâo glông hŭp  pơ yŭ ƀiă, anai lĕ lan amu ăt lăng ñu dơng dơ̆ mơn samơ̆ ăt hơmâo hơdôm glông dưi pơđoh đuăi ia. Yua anun lơm hơjan hlim, ƀing ta amra kor kơphê đĭ pơ anih glông ƀiă pơhmu hăng bơnah dŏ glăi, ia hơjan mơng ƀat amra rô trun pơ anih hŭp pơ yŭ ƀiă hăng kiăng dưi rô tơbiă đuăi. Kơphê amra huăi đăm hrŏm ia hơjan yua anun asar kơphê amra hiam ƀiă. Hăng hơdôm grup ngă hrŏm ƀudah sang anŏ ngă hmua hơmâo hmăi ƀiă, ƀing ta ăt dưi amu amăng sang păng hăng ƀat ƀudah yua măi uă amu krô kiăng kơ ngă hiam tui asar kơphê. Tơdah dưi, neh met wa kiăng tuh pơ alin blơi uă măi krô huăi hơmâo asăp brơi hơdôm boh sang anŏ ƀudah măi pơčlah hĭ asar kơphê, plih hĭ măi uă amu tui hlâo adih tơlơi anai amra ngă asar kơphê ƀu hiam ƀudah amu kaih krô. Ră anai hơmâo hơdôm boh măi pơčlah asar, anai lĕ lôk hĭ hơđuh hăng asar, hơđuh phara, anun bruă amu ñu aset tui hăng asar kơphê amra hiam ƀiă.

- Tui sit nik, lu sang anŏ kŏm ĕp mơnuih mă bruă apah kiăng kơ pĕ pơhrui kơphê. Yua anun, bruă pơtô brơi arăng pĕ pơhrui kiăng mơn, ơ ơi ?

-TS Phạm Công Trí: Lơm pĕ pơhrui, lu sang anŏ khŏm ĕp mơnuih mă bruă apah, yua anun bruă pơtô brơi mơnuih pĕ ăt kiăng đing nao mơn. Yua anun tơdah ƀing gơñu ƀu črâo brơi, sa lĕ ƀing gơmơi amra pĕ wŏt asar mơtah mơda, dua lĕ pĕ ƀu djơ̆ amra ngă kơphê pơhrui glăi ƀu pơhlôm hiam ôh. Ƀing ta anăm pĕ asar dŏ mơtah mơ̆ pĕ ruah hơdôm asar tơsă đôč.

- Đa hơmâo mơnuih lăi, pĕ kơphê lơm tơsă mriah amra ngă phun ƀu hiam ôh tơdơi anun, sit biă ñu lơm ayuh hyiăng glăk rơ-ơ̆ rơ-ŏt hăng kơƀah mơnuih mă bruă. Ih pơmĭn hiưm pă kơ tơlơi anai ?

-TS Phạm Công Trí:  Ƀing ta kiăng pơmĭn tui anai: phun kơphê amra găn rơgao hrơi blan pơplih amăng lăm. Lơm ƀơi than kơphê hơmâo hơdôm tơsă mriah laih, hơdôm asar dŏ glăi amra pơplih mriah tui mơn, lơm ƀơi asar mriah abih, anun lĕ tơsă abih laih. Tơdah ƀing ta uă amu krô, hơdôm asar kơñĭ lăng ăt tơsă abih mơn. Tơdah ƀing ta uă pơkra pơsah, ƀing ta pĕ hơdôm asar kơphê tơsă mriah abih mơtăm.

Yua anun, ƀing ta răng kơđiăng rơngiao kơ hơdôm tal plĕ ruah mă blung a, pĕ tal dua mơ̆ hơmâo wŏt asar kơñĭ, lơm anun ƀu hơmâo asar mơda dong tah, ƀing ta amra pĕ abih.

Sa, dua tơlơi kiăng răng kơđiăng, lơm mơnuih ngă hmua pruai kmơk phara ƀudah pruai kmơi ƀu djop lơm asar kơphê tơsă lu, phun kơphê amra hrĭp lu ia amăng lŏn, anun amra ngă phun plai ƀu-ai dong tah, ƀudah hơdôm đang pla ia hiam amăng lŏn ƀu pơhlôm djơ̆ tơlơi rơkâo amra ngă kơ phun pla ƀu hiam dong tah. Samơ̆ hăng neh met wa pruai kmơk tui juăt yua, hơmâo djop ia pơhrua brơi, tơlơi anai huăi bơdjơ̆ nao phun pla. Bruă pruai kmơk tui juăt amra ngă akha hiam ƀiă, hơmâo lu than phrâo hăng bluh đĭ hiam ƀiă. Yua anun, bruă pĕ asar tơsă hăng tha amra ngă kơ bruă pĕ pơhrui kơphê klă hloh hăng phun kơphê ăt pơhlôm brơi mơn.

- Hai, bơni kơ nai prin tha Phạm Công Trí