Ơi Đỗ Văn Mai, dŏ pơ plơi Hòa Hiệp, să Bình Phú, tơring čar Gia Lai, hơmâo giăm 20 thun laih juăt bruă pla glai rưng. Năng blung phrâo pla, ñu pla kyâo bạch đàn, tơdơi kơ anun hơdai pla phun keo yua hơmâo prăk lu hloh. Ñu brơi thâo, lu mơnuih amăng plơi juăt sĭ kyâo keo či pơkra hla pơ-ar ƀudah sơl kyâo arăng man tơlŏ khăng, anun jing kơnong yap mă hơdôm tơn lơ̆m sa hektar. Rim hektar tơdơi kơ 5 thun, kah hĭ prăk rông pla, ñu pơhrui glăi năng ai 100 klăk. Yua hnun, neh met wa juăt pla kơpal, truh thun tal 5 lĕ koh drôm sĭ laih.

Samơ̆, tơdơi kơ nao hrăm anih pơtô pơđĭ kyar kyâo pơprong hơmâo hră pơsit wai lăng hơđong kjăp FSC, ơi Mai thâo hluh kiăng hơmâo kyâo prong, hiam, khŏm pla hông, pla ataih, kiăng phun ñu tơphă, glông, kjăp, 6-7 thun kah mơ̆ng dưi koh. Ñu lăi mơ̆ng thun tal 5 nao pơ anăp, phun ñu tañ prong biă mă, anun nua ăt pơmă hloh mơn. Samơ̆ kyâo prong jing ta khŏm tuh pơ alin sui hloh mơn, lơ̆m anun lŏn ta pla sui lĕ ñu krô, ƀu hiam dong tah, prăk pla glăi jai lu hloh mơn:“Juăt ñu kâo pla phun keo hom, pơtlep mă than giong anun pla, ƀu pla djuai anah ôh. 5ha lĕ pla 6 thun ta drôm sĭ yơh, ră anai glăk koh hơdrôm 3ha, 1,45 klăk/sa tơn kyâo, kah hĭ prăk pla, apah arăng, dŏ glăi năng ai 300 klăk. Anun jing khŏm hrăm thim dong kiăng thâo”.

Tui hăng Anom bruă pơtrut pơsur ngă hmua dêh čar, dêh čar ta hơmâo 4,7 klăk hektar glai rưng pla mă, samơ̆ yua lu đang glai yua hơdôm boh sang anŏ pla mă raih daih, ƀu gir pla kyâo prong ôh, anun kơnong hơmâo năng ai 680 rơbâo hektar đôč dưi mă hră wai lăng hơđong kjăp. Tơring čar Gia Lai ăt hrup anun mơn, hăng 480.000 ha glai hơmâo hơđăp, 171.000 ha glai pla mă, samơ̆ kơnong hơmâo 12.000ha đôč hơmâo hră wai lăng kjăp. Sit biă ñu, lu mơnuih pla glai glăk sư̆ rơbư̆ lơ̆m pơplih pla kyâo prong, amăng anun hơmâo ơi Đặng Văn Ba, pô sang pla glai rưng pơ Gia Lai:“Pla sui thun lĕ mơnuih ƀôn sang gơmơi aka ƀu juăt ôh. Kâo kiăng hơmâo pơtô ba ngă hră pơ-ar, boh thâo ia rơgơi, anun jing hơdôm tơlơi kâo kiăng hloh”.

Tui hăng ƀing rơgơi kơhnâo, kiăng dưi pla kyâo prong, hơdôm boh tơring kiăng pok prong pơtô brơi hơdră pla, hơmâo plang ĕp ƀuh anih pla rơđah rơđông djŏp đang glai či djru ba mơnuih ƀôn sang. Rơngiao kơ anun, bruă brơi čan prăk sui thun kơ sang anŏ pla kyâo jing tơlơi yôm biă mă djru mơnuih ngă hmua hơđong pran. Ơi Nguyễn Văn Hoan, Kơ-iăng khua gơnong bruă hmua hăng ayuh hyiăng tơring čar Gia Lai brơi thâo:“Gơmơi hơmâo hơdră pơplih glai pla kyâo anet jing kyâo pơprong. Dua lĕ hơdôm blah đang aka ƀu pla lĕ djru brơi anom bơwih ƀong apah mă yua lŏn jăng jai ƀơi đam lŏn hông pioh či pla kyâo. Tơlơi tơnap hloh lơ̆m ta pla kyâo pơprong, tơguan sĭ mơdrô ñu sui, prăk ta pioh rông pla ăt khŏm hơmâo na nao mơn”.

Mơ̆ng tơlơi hơmâo sit ƀơi Gia Lai brơi ƀuh, djơ̆ hăng hơnong pơkă EUDR ƀu kơnong bruă ia rơgơi đôč ôh, ăt jing tơlơi bơdjơ̆ nao prăk, bruă pơkra gơnam, hăng pơplih tơlơi pơmin. Kiăng dưi pơkra hơdôm tơlơi tơnap anai, khŏm kiăng tơlơi gum ngă mơ̆ng “4 anom bruă”: Kơnuk kơna - Mơnuih rơgơi kơhnăk - Anom bơwih ƀong - Mơnuih ngă hmua”. Lơ̆m hơdôm bơnah ngă hrŏm kah, kyâo pơprong mơ̆ng sit nik jing jơlan bơwih ƀong hơđong, hơmâo prăk kăk.

 Kiăng ngă djơ̆ tơhnal pơkă mơ̆ng kual Mi kô̆ EUDR sa tơlơi tơnap biă mă, samơ̆ amra pok jơlan phrâo kơ bruă pla kyâo pioh uă sĭ hnăl pơhrui lu prăk kăk hăng hơđong kơjăp. Či anai lĕ, pô čih tơlơi pơhing hơmâo bơ ră ruai hăng ơi Hoàng Văn Hồng, Kơ-iăng khua anom bruă pơsur ngă hmua dêh čar, lăi nao kơ bruă pơđĭ kyar pla kyâo pioh uă ngă hnăl sĭ mơdrô khom djơ̆ tơhnal pơkă, tui tơlơi pơsit FSC djơ̆ hăng anŏ pơtrun mơ̆ng kual Mi kô̆ hnun kah dưi ba sĭ mơdrô.

-Ơ ơi, Sang bruă pơsur ngă hmua dêh čar lăng nao hiư̆m pă kơ tơlơi gêh găl pla kyâo pioh uă ngă hnăl sĭ mơdrô, khom hơmâo hră pơsit pơgang lŏn glai hơđong ƀơi Việt Nam ră anai?

-Ơi Hoàng Văn Hồng: Ră anai bruă pơđĭ kyar pla kyâo, uă ngă hnăl, boh nik ñu phun kyâo pơprong amăng glai klô ƀơi Việt Nam ƀing ta, tơdah pla kyâo gêh găl biă mă, pơgang glai rưng rah, pioh uă kyâo sĭ mơdrô laih anun pla glăi hmao kru mơ̆n. Samơ̆ mơ̆ng anai pơ klôn, lu mơnuih dưi jao wai lăng kyâo glai, ngă tui hơdră pla kyâo tui tơlơi juăt hơđăp ƀu pơhrui glăi lu ôh, yua aka ƀu ngă tui boh thâo ia rơgơi phrâo laih anun ngă djơ̆ tơlơi pơtrun amăng tơlơi phiăn pơkă. Yua kơ anun yơh, ră anai, abih bang đơ đam lŏn glai pla kyâo dŏ djơ̆ anih hơmâo kyâo pơprong hnong hnăi khom wai pơgang pioh. Lu mơnuih ƀôn sang wai lăng kyâo glai hlâo adih pla kyâo ƀiă thun, pla ker ba mơtam, laih anun hơdră pla phai lui hnun đôč, anun yơh kyâo ƀu prong hăng ƀu lăp anŏ kiăng či uă jing hnăl, tơr ngă sang ôh.

-Hnun hă, tơdah tui anun, tơlơi gơgrong ba mơ̆ng sang bruă pơsur ngă hmua, pla kyâo amăng bruă djru mơnuih ngă hmua dưi tŭ mă boh thâo ia rơgơi, pla kyâo, wai lăng glai tui tơhnal pơkă djơ̆ lăp mơ̆ng jar kmar hiư̆m pă lĕ ?

-Ơi Hoàng Văn Hồng: Ƀơi anăp kơ tơlơi pơhing hơmâo hră pơtrun mơ̆ng kual Mi kô̆ pơkă EUDR amra djru kơ bruă wai lăng tong ten sĭ mơdrô hăng tač rơngiao gơnam jing hnăl kyâo ƀơi Việt Nam lĕ, ăt khom hơmâo tơlơi git gai tơpă, djơ̆ rơ-ua, pơtô brơi djop tơring čar, plơi pla kiăng mơnuih ngă hmua, pla kyâo, wai lăng glai rưng thâo hluh rơđah, pla kyâo pơprong amăng glai djơ̆ hơdră. Hăng bruă mă pơsur ngă hmua, pla kyâo gơmơi hơmâo tŭ mă hăng jao glăi boh thâo ia rơgơi phrâo kơ bruă anai. Blung hlâo, čih pơkra hră pơtrun ngă hrŏm, djru pơtô pơblang rơđah hơdră ngă hmua pla pơjing, pla kyâo pơtâo kơ djop tơring čar hăng mơnuih ngă hmua kiăng thâo ngă tui hơdră pla kyâo pơprong, kyâo sui thun, pơhrua kơ hơdră pla kyâo hơđăp. Pla kyâo pơjeh phun kyâo pơprong, pla kyâo, hăng phun jrao akha kyâo ngă djơ̆ tơhnal pơkă mơ̆ng jar kmar.

Dua lĕ, gơmơi ngă tui hơbô̆ bruă, lăi pơthâo pla kyâo pioh uă ngă hnăl, tơr, djru mơnuih ƀôn sang thâo, hyu ĕp lăng đang kyâo amăng glai, đang pla phun jrao akha kyâo ƀuh anŏ yom phun kyâo pơprong, phun pơpă dưi uă pla glăi, phun pơpă khom pioh lui jing kyâo glai pơprong pơgang tơ-ui lŏn glai laih anun tơlơi bơwih ƀong ăt hơmâo prăk pơhrui glăi mơ̆n mơ̆ng bruă pla kyâo glai, kiăng mơnuih ƀôn sang hla tui. Klâo lĕ, ƀing gơmơi pơphun bruă pôr pơthâo tơlơi pơhing, pơtô brơi boh thâo ia rơgơi ngă tui hơdră pla kyâo phun pơprong tơdơi adih, ba glăi boh tŭ yua yom, anăp nao brơi lu pô hmua, pô wai lăng kyâo glai ngă tui, ba yua ia rơgơi phrâo. Pă lĕ, gơmơi pơphun ngă hrŏm hơdôm sang bruă mơdrô kiăng rah anah pơjeh phun pla hăng blơi glăi kyâo laih uă giong, ngă djơ̆ hơdră pơkă hnơ̆ng djơ̆ pơjeh, djơ̆ hnơ̆ng hiam kyâo uă pơjing hnăl. Djop tơlơi pơkă mơ̆ng Việt Nam hăng jar kmar ngă tui djop, djơ̆ hnun kah ngă bruă pla kyâo glai mơ̆ng hơđong.

-Djơ̆ yơh ih lăi, samơ̆ tơlơi tơnap prong hloh mơ̆ng sang anŏ ngă bruă pla kyâo pơblih mơ̆ng pla kyâo anet ƀiă thun, jing kyâo sui thun pơprong hơgĕt lĕ?

-Ơi Hoàng Văn Hồng: Blung hlâo lĕ, tơlơi tơnap tap amăng tơlơi thâo hluh mơ̆ng mơnuih ƀôn sang, anun lĕ aka ƀu thâo rơđah bruă pla kyâo glai hăng pla kyâo pơprong sui thun, biă mă ñu kyâo pơprong pioh uă ngă hnăl. Lu mơnuih pơmin pla kyâo ker, lu phun amra koh drôm lu kyâo samơ̆ bơkơđai glăi đôč, khom pla djơ̆ hơdră pơtrun hăng pla kyâo brơi prong tui hluai phiăn hơmâo hnun kah dưi ngă brơi hră pơsit pơgang glai klô djơ̆ lăp. Ngă tui anun lĕ, kiăng pơtă pơtăn djop pô khom hrăm, ngă tui djơ̆ tơlơi thâo phrâo, ba glăi boh tơhnal lu hloh. Dua dơ̆ng lĕ mơnuih ngă hmua aka ƀu thâo djop ôh tơlơi pơtrun kơ bruă wai pơgang hơđong kyâo glai, anŏ bơbeč sat mơ̆ng bruă koh drôm lui kyâo pơtâo ƀu djơ̆ hơdră, kiăng thâo hluh tong ten pơgang kyâo, koh drôm djơ̆ hơdră hăng djơ̆ tơlơi phiăn.

Ƀing ta ăt kiăng hơmâo rơnoh pơkă hnơ̆ng đơ đam lŏn glai pioh ngă hmua, pioh pla kyâo hăng pơpha pô ngă bruă wai lăng kyâo glai hnơ̆ng hnăi. Mơ̆ng anun pô glai amra pla kyâo, biă mă ñu pơđĭ kyar bruă pla kyâo glai tui hăng tơlơi pơtô pioh kơ mơnuih ƀôn sang ngă tui djơ̆ tơlơi phiăn. Tŏ tui lĕ, hơdôm tơlơi pơdjơ̆ nao kah hăng djru mơnuih ƀôn sang pơjeh kyâo či pla, bruă pơkă lăng, jŭ yap phun kyâo, wơ̆t hăng pơkă anŏ krăp lăng mơ̆ng adai rơngit, pơčrang hăng măi mok ia rơgơi phrâo, ba yua mrô pioh krăp lăng đang glai kyâo pla, wai lăng jŭ yap tơlơi pơhing anih phun pla, kyâo pơtâo amăng glai, kiăng amuñ wai lăng, thâo tañ sit hơmâo tơlơi arăng klĕ dop koh drôm kyâo pơtâo amăng glai ta pô wai lăng. Pơtô brơi mơnuih ƀôn sang pô glai ngă hrŏm hăng sang bruă mơdrô, kiăng sĭ mơdrô gơnam hơmâo pơhrui mơ̆ng lŏn glai, djru mơnuih ƀôn sang gêh găl hloh amăng bruă sĭ mơdrô gơnam tam hơmâo amăng glai ta pô anun, bruă pơsur ngă hmua, pla kyâo ăt pơphun pơtô na nao kơ mơnuih ƀôn sang thâo hlu hăng ngă tui djơ̆ hơdră pla kyâo pơgang glai rưng kơjăp djơ̆ tơlơi pơtrun mơ̆ng Hră pơkôl EUDR.

-Tui anun, sang bruă pơsur ngă hmua dêh čar hơmâo ngă laih hăng hlăk hơmâo jơlan hơdră hơgĕt pioh lăi pơthâo jơlan hơdră djru kơ mơnuih ngă hmua hăng sang bruă ngă hrŏm kiăng ngă tui djơ̆ tơlơi pơtrun mơ̆ng Hră pơkôl EUDR pơ anăp anai?

-Ơi Hoàng Văn Hồng: Ră anai lĕ hăng jơlan hơdră pơsur bruă ngă hmua hơmâo djru laih kơ mơnuih ƀôn sang, tơlơi thâo mơneč mă bruă hăng prăk tuh pơ alin tui tơlơi phiăn pơkă laih anun pơphun brơi ngă tui hơdră djru ngă hrŏm plah wah mơnuih ngă hmua hăng sang bruă mơdrô, djop sang bruă hơmâo hră pơsit, hră tŭ yap anŏ tŭ yua lăp tui tơlơi pơtrun wai pơgang kyâo glai hơđong. Dua lĕ, amăng thun blan pơ anăp, ƀing gơmơi pơtum kơ bruă pơphun ngă hrŏm djop sang bruă brơi kơsem min, wai lăng, djop sang bruă ngă djơ̆ tơhnal pơkă ăt kah hăng bruă mơdrô rah anah phun kyâo pla hăng pơjing rai gơnam sĭ mơdrô, yua kơ bruă pla kyâo glai, phun kyâo pơprong uă jing hnăl ba glăi boh tŭ yua yom hăng klă hloh. Laih anun pơdjơ̆ nao bruă pơkra ming gơnam sĭ mơdrô hăng kyâo pơtâo, pơkra gơnam yua, sang dŏ djop mơta khom ngă djơ̆ tơhnal pơkă, mrô rơnoh brơi uă, koh drôm tui hăng tơlơi pơtrun mơ̆ng Hră pơkôl. Ngă hrŏm sang bruă sĭ mơdrô kiăng ƀuh gơnam pơkra ming mơ̆ng kyâo pơprong ngă djơ̆ tơlơi pơkă, djơ̆ hnơ̆ng kiăng blơi hăng rơnoh blơi hơđong phara hăng kyâo đôč đač, yua kyâo pla amăng glai, phun pơprong sui thun lĕ kơjăp, hiam hloh, tŭ yua biă mă amăng tơlơi hơdip mơda ba yua ñu. Jak iâu mơnuih ƀôn sang ieo gah ăt pla kyâo glai plah wah amăng đang hmua, mơ̆ng anun pơđĭ tui boh tŭ yua pơgang ayuh hyiăng kyâo glai, anih hơdip jum dar kơ abih bang hiam klă, tơpă hơnơ̆ng huăi ngă soh glăi hăng tơlơi pơtrun pơgang glai rưng hơđong EUDR mơ̆ng kual Mi kô̆.

-Hai bơni kơ ih hŏ!