Ƀơi sang klum jal mơ̆ng ayong Nguyễn Đình Hiệp, să Quảng Phú, tơring čar Dak Lăk, rơbêh 3.000 phun kruăi hrĕ hiam mơtah ƀlip, mơboh hơkriu. Tơdơi kơ lu thun pla phun kruăi hrĕ, pla amăng sang klum jal, sang mơnil, jing bruă tŭ yua hloh mơ̆ ayong Hiệp thâo, kiăng mơboh hloh, boh hiam hloh:“Pla amăng sang jal mah prăk pơkra blung a pơmă biă, samă tŭ yua hloh mơn; plai ƀiă mă yua ia jrao arah, phun pla aset mơn hơmâo hlăt kman, boh ñu dưm đơr, mơboh jor hăng hơđong biă”.

Ăt kah hăng sang anŏ ayong Hiệp mơn, phun kruăi hrĕ ba glăi prăk lu biă mơn, djru ba lu sang anŏ pơ Dak Lăk, Gia Lai, Quảng Ngãi hơmâo prăk, pơdrong tui. Samơ̆ luh pla tui gŏp, ƀu pơmin tong ten lĕ ñu ƀu klă lơi. Nua đĭ, mơnuih ngă hmua luh pla, pla lu tui; jing boh pơhrui lu đơi, bơ nua lĕ rơgêh. Ơi Lưu Quốc Thạnh, Khua kông ti TNHH Quicornac - sa anom bơwih ƀong pơkra boh kruăi hrĕ prong ƀơi Gia Lai lăi:“Phun boh kruăi hrĕ jing phun pla hơdôm blan đôč, pĕ tañ mơn, anun yơh hơmâo arăng luh nao pla. Tơdah ta ƀu prăp rơmet hăng ƀu hơmâo hơdră pơsur ngă hmua lăp djơ̆, boh lu hloh kơ mơnuih blơi jing tơlơi khŏm hơmâo ƀơ̆i yơh. Ƀing ta kiăng kiăo tui tơlơi kiăng mơ̆ng anih mơdrô hăng bruă blơi mơ̆ng anom mơdrô, đah mơ̆ng dưi đĭ kyar kual pla boh kruăi hrĕ lăp djơ̆”.

Tui hăng ơi Nguyễn Văn Thái Bình, Khua anom ngă ƀong hrŏm ngă hmua mă yua boh thâo phrâo Xanh Cao Nguyên (Dak Lăk), hrŏm hăng boh thâo kĭ thuâ̆t, bruă pơtruh hrŏm hơdôm anom bơwih ƀong mơdrô hăng mơnuih ngă hmua, anom ngă ƀong hrŏm hơmâo lăng jing jơlan ngă bruă hơđong či pơkra boh kruăi hrĕ. Yua dah kơnong anom bơwih ƀong kah mơ̆ng thâo hluh tơlơi kiăng mơ̆ng anih sĭ mơdrô hăng hơmâo anih ba sĭ gơnam hơđong:“Lơ̆m pla phun kruăi hrĕ, tơlơi yom hloh lĕ khŏm pơsit anih ta či ba sĭ. Rim anih sĭ mơdrô hơmâo tơlơi kiăng phara mơn: pơhmutu pơ EU kiăng hơmâo hră pơsit, logo hăng mrô kual pla; pơ dêh čar Nga kiăng boh prong, hiam, kiăo ba gơnam tui jơlan jê̆ hloh, prăk apah aset ƀiă; lơ̆m anun pơ dêh čar Mi hăng Úc kiăng boh hiam, pơhlôm pơčrang boh hơdjă. Yua hnun, kiăng pơkra gơnam hơđong, neh wa kiăng prăp lui mơ̆ng blung mơtăm yơh ta či ba sĭ pơpă, mơ̆ng anun kah mơ̆ng prăp rơmet anih pla, hăng pơkra lăp djơ̆”.

Kiăng djru ba mơnuih ngă hmua, lu boh plơi pla pơ Dap Kơdư ngă hrŏm hăng anom bơwih ƀong pok anih pơtô pla tui hơnong pơkă VietGAP hăng brơi mrô pơsit kual pla. Hơdôm anom bơwih ƀong hrŏm ƀơi Dak Lăk, Gia Lai hơmâo hră pơsit GlobalGAP, pok jơlan kơ bruă ba sĭ sit nik hơmâo hră pơ-ar pơ hơdôm boh dêh čar juăt ngă tơnap. Kơ-iăng khua ding jum bruă hmua hăng ayuh hyiăng ơi Phùng Đức Tiến brơi thâo, hră pơsit kual pla phun boh kruăi hrĕ mơ̆ng Việt Nam dŏ lu, samơ̆ bruă anai kơnong dưi đĭ kyar hơđong lơ̆m mơnuih ngă hmua hăng anom bơwih ƀong mơdrô sit nik ngă hrŏm:“Hơdôm anom bơwih ƀong hrŏm hăng anom mơdrô kiăng ngă hrŏm dưm kơnar či pơđĭ kyar phun kruăi hrĕ klă hloh. Ding jum hơmâo tuh pơ alin lu kiăng kơsem min pơkra djuai phrâo, bruă ngă hmua djơ̆ akŏ tlôn, mơboh lu, pơgang hlăt kman, anăp nao pơkra gơnam hơđong kjăp”.

Ƀuh rơđah mơ̆ng bruă mă sit nik, phun boh kruăi hrĕ hlăk pok brơi jơlan phrâo pioh ngă pơdrong brơi kơ mơnuih ngă hmua kual Dap Kơdư. Khă hnun, kiăng kơ pơjeh phun pla anai jing anom bruă pơkra gơnam sĭ mơdrô phun hăng pơđĭ kyar hơđong kơjăp, kiăng pơsir hrŏm lu tơlơi : pơphun ngă bruă pla pơjing, wai lăng arong ruač hlăt kman, laih anun ba yua boh thâo ia rơgơi djơ̆ hnơ̆ng mơ̆ng anih anom sĭ mơdrô blơi pơmut.

Tui anun yơh, ngă hiư̆m pă kiăng boh kruăi hrĕ Việt Nam dưi hơđong amăng anih anom sĭ mơdrô gơnam boh čroh đang hmua ƀơi rŏng lŏn tơnah? Hương Lý pô čih tơlơi pơhing hơmâo bơ ră ruai hăng ơi Hoàng Văn Hồng-Kơ-iăng khua anom bruă pơsur ngă hmua dêh čar lăi nao anăp pơđĭ kyar phun boh kruăi hrĕ thun blan pơ anăp adih.

-Ơ ơi, rơkâo kơ ih pơtong glăi hiư̆m pă anŏ gêh găl hăng bruă pla boh kruăi hrĕ pioh sĭ mơdrô ră anai?

-Ơi Hoàng Văn Hồng: Ră anai, anom bruă pla boh kruăi hrĕ hlăk pơđĭ kyar mơ̆n. Boh kruăi hrĕ lĕ sa amăng hơdôm phun pla hơmâo anŏ gêh găl dưi ba sĭ mơdrô pơ dêh čar tač rơngiao pơhrui prăk klai đolar. Boh kruăi hrĕ pla lu amăng kual Dap Kơdư, hơmâo đơ đam lŏn hmua prong hloh, ƀơi hơdôm dêh čar kual čư̆ siăng gah Kơdư lĕ dong tal dua anih pla lu amăng dêh čar. Dŏ glăi lĕ pơ hơdôm kual pơkŏn pla ƀiă raih daih đôč.

Hăng phun boh kruăi hrĕ jing phun pla amuñ mơ̆n, ƀiă hrơi blan tañ pĕ boh, laih anun mơnuih ngă hmua ba pla, plah wah amăng đang phun pla pơkŏn tŭ mơ̆n. Khă hnun, kiăng pla tŭ yua biă mă ñu, ƀing ta ăt kiăng pla hăng hơbô̆ bruă pla pơtum pơjing rai gơnam sĭ mơdrô.

-Kiăng pơđĭ kyar bruă pla boh kruăi hrĕ anai hơđong hloh laih anun ngă djơ̆ tơhnal pơkă ba sĭ mơdrô pơ dêh čar tač rơngiao, tui hăng ih ƀuh, ƀing ta kiăng ngă tui hơdră hơgĕt ba yau tơlơi thâo ia rơgơi hăng pơphun mă bruă pla pơjing djơ̆ lăp ?

-Ơi Hoàng Văn Hồng: Kiăng kơ pla hơđong, pơjing rai gơnam sĭ mơdrô lĕ ƀing ta khom ngă tui hơdră pla pơjing djơ̆ lăp. Ƀing ta khom čih anăn rơkâo tŭ mă gru mrô pơkă kual pla. Lơ̆m ngă hmua pla pơjing khom hơmâo tơlơi krăp lăng tong ten, kiăng ngă hiư̆m pă gơnam tam ta hơmâo mơ̆ng boh kruăi hrĕ anun dưi ngă djơ̆ hnơ̆ng pơkă boh hiam, tŭ yua rơgoh, pơhlom mơnong ƀong, ia mơñum hơdjă, tui tơlơi pơkă mơ̆ng sang bruă sĭ mơdrô pô blơi tŭ mơ̆ng tač rơngiao.

Kiăng tui anun lĕ, abih bang djop glông bruă kiăng gum hrŏm, amăng anun hơmâo ƀing ngă bruă mơdrô, sang bruă mơdrô yơh phun. Ƀing ngă bruă mơdrô amra djru ba pơjeh pla, pơhlom pơjeh hiam klă, djru gơnam yua mă bruă, hơbâo pruai, ia jrao pruih djơ̆ lăp, kiăng huăi ngă hơƀak jrao, đôm glăi ia jrao amăng boh čroh. Ră anai, boh kruăi hrĕ, tơdah kah hăng rah pơjeh ƀing ta ngă tong ten ba mơtam amra pơgăn kman hlăt arong aruač ngă, huăi hơmâo virus….Dua dơ̆ng lĕ, mơnuih ngă hmua klă ƀiă ngă hmua gum hrŏm sang bruă ngă hrŏm lu ding kơna. Yua hơdôm anom bruă ngă hrŏm anun pô gơgrong ba pơtruh nao rai pioh pơphun bruă mă pla pơjing truh kơ sĭ mơdrô hơmâo anih dơnong pla, ba yua boh thâo ia rơgơi phrâo djơ̆ lăp hăng ĕp anih anom sĭ mơdrô pô blơi kiăngkrăp blơi abih gơnam sĭ mơdrô kơ mơnuih ngă hmua.

Laih anun ƀing gơmơi hơmâo tơlơi pơtă pơtăn kơ mơnuih ƀôn sang lĕ, sit ƀing ta pla ăt khom hơduah ĕp lăng anih anom sĭ mơdrô, pô blơi laih anun pơphun yơh bruă pla pơjing, boh ƀiă ñu khom ngă hrŏm, sang bruă lu ding kơna hơmâo tơlơi pơtruh nao rai hăng sang sĭ mơdrô prong pioh ngă hiư̆m pă thâo, bruă pla boh kruăi hrĕ dưi pơđĭ kyar hơđong.

-Tui hăng ih, anăp pơđĭ kyar mơ̆ng bruă ngă hmua, pla boh kruăi hrĕ kơnang kơ tơlơi gêh găl anih sĭ mơdrô pơpă hăng anŏ kiăng boh tŭ yua hiam hơgĕt?

-Ơi Hoàng Văn Hồng: Hăng boh kruăi hrĕ lĕ pla ñu amuñ mơ̆n, yua kơ anun yơh hăng lŏn laih anun kual lŏn ƀơi Việt Nam lĕ dưi pok prong anih či pla. Kơ anih blơi anai lĕ gơnam sĭ mơdrô amăng dêh čar ta pô ăt arăng blơi mơ̆n, lu mơnuih hor mơñum ia boh kruăi hrĕ. Hơdôm anih sĭ mơdrô kah hăng pơ dêh čar tač rơngiao kual EU ƀudah dêh čar Mi, dêh čar Uk ƀudah Hàn Quốc hai, kiăng biă mă boh kruăi hrĕ, boh nik ñu ƀing arăng pơkra ming ia mơñum, mơnong ƀong huă ƀudah pơjing ia mơñum dưm amăng gêt čai pioh lui sui thun blan sĭ mơdrô huăi tañ răm ôh, ba sĭ mơdrô arăng mơñum amăng bơyan adai pơ-iă phang klă biă mă kơ drơi jăn.

Yua kơ anun yơh, anŏ gêh găl pơđĭ kyar bruă pla boh kruăi hrĕ mơ̆ng ƀing ta lĕ gêh găl prong biă mă. Khă hnun, tui hăng kâo hơmâo lăi laih, tơdah kiăng ngă bruă pla pơjing pơhlom boh tŭ yua hiam gơnam sĭ mơdrô hnun kah hăng ta mơ̆ng hơmâo anih blơi hơđong.

Tui anun yơh, lơ̆m pơphun bruă pơkra ming lĕ rĭm kơ sang bruă hơmâo tơlơi dưi khom ngă klă bruă mă mơ̆ng ƀing ta, ngă tui ruăi pla pơjing kiăng hơmâo boh tŭ yua. Bơ hăng mơnuih ngă hmua anun lĕ khom pơphun ngă hmua tui hăng grup, khul, tơpuôl gum hrŏm, mut ngă ding kơna sang bruă ngă hrŏm kiăng dưi hơmâo djop jơlan hơdră ngă hmua pla pơjing, pơhlôm mơnong ƀong huă, ia mơñum hơdjă, tŭ mă hră pơsit mrô kual ngă hmua pla pơjing, pơtruh brơi hăng djop sang bruă kơ-uă pơjing, djet ia laih anun pơkra jing gơnam sĭ mơdrô djơ̆ tơhnal pơkă, kiăng kơ gơnam ƀing ta sĭ mơdrô hơmâo anăn lir hơbit tong ten laih anun ƀing ta pơphun ngă hmua pla pơjing hơđong kơjăp.

-Ơ lah, bơni kơ ih ơi Hoàng Văn Hồng hŏ kơ hơdôm tơlơi ih phrâo lăi pơthâo anai.