VOV4. Jarai-  Lu mơnuih gơnh hot hla, aka thâo hluh tum djo\p ôh tơlơi trăm [a\m mơng hot hla, truh hơmâo tơlơi duăm ruă kah gơ`u mă hơtah[lok pran jua, samơ\ [u hơmao dong tah.

Rơgao 2 thun hăng anai, yă Hồ Thị Trang [ơi thôn 7, să Đak Ngọc, tơring glông Đak Hà, tơring ]ar Kontum pioh laih abih bang mông kiăng bơwih brơi kơ rơkơi `u ruă bơbru\ kơso# mơ\, bôh than phun ba truh le\ yua kơ dju\p ho\t rơgao hơnong đơi. Sang ano# hmâo mơnuih ruă tơnap pơjrao, tơlơi hơd^p mơda jing tơnap kơ[ah djo\p mơta: “~u ruă kraih amăng sang [u hmâo prak kak, tơnap tap biă. ~u ruă ba nao 3, 4 bôh sang ia jrao [ơ\i, [u djơ\ [ơi sa bôh sang ai jrao ôh. Sang ano# gơmơi tơnap tap biă”.

            {ơi Anom pơjrao tơlơi ruă bung ko#, bơbru\ asar – Sang ia jrao prong tơring ]ar Kontum, mrô mơnuih ruă bơdjơ\ nao yua kơ ho\t dju\p hmâo lu biă. Tơdơi hơdôm pluh thun hăng asa\p ho\t, găh lui tơlơi djru lăi, pơgăn mơng ană bơnai, sang ano#, truh hrơi “rai drơi, tơdu pran” mơng thâo [lo\k glăi, hơge\t mơng ]ang dơng. Ơi Mai Văn Thông, sa ]ô mơnuih ruă bơbru\ kơso# glăk do# pơjrao [ơi anai lăi laih tui hăng anun:  “Lom pô dju\p ho\t le\ asa\p ho\t mu\t amăng kơso# ta, pô thâo laih samơ\ ăt dju\p mơn. Ră anai hmâo tơlơi ruă laih ta pơmin nao truh kơ ho\t dju\p, hn^ ]ang dơng, truh ha anai kah [lo\k glăi”.

            Ho\t dju\p le\ bôh than ba truh lu mơta tơlơi ruă, hu^ rơhyư\t hloh le\ ruă bơbru\ asar hăng lu mơta tơlơi ruă pơkon, kah hăng: hlung [uk, ruă bơngia rơtă [ơi mơta, kl^ kơ`iêu, tơngil tơngia, eng [ong tơgơi, hmâo mơruih dơng… Rơngiao kơ anun, dju\p hot do# hro\ trun mrô ia no\t ba truh [u hmâo ană gah đah rơkơi. Ơi ia jrao chuyên khoa I – Đinh Hữu Hòa, Khoa anom pơjrao tơlơi ruă bung ko, bơbru\ asar, Sang ia jrao prong tơring ]ar Kontum brơi thâo: “Amăng asa\p ho\t hmâo năng ai `u 200 mơta ia ngă rua duam. Biă `u hmâo 40 mơta ia ngă ruă bơbru\ asar. Tơlơi ruă ba jơlan hlâo le\ bơbru\ asar kơso#. Ră anai [ơi anom pơjrao anai hmâo năng ai `u 10 ]ô mơnuih ruă bơbru\ asar kơso# mơ\, 9 ]ô đah rơkơi gơ`u leng kơ hmâo dju\p ho\t sôh, dju\p mơng do# ]ơđai hăng sui dơng”.

            Kiăng djă pioh klă ayuh joa suă kơ [ing hmâo tơlơi ruă, dơng mơng blan 11/2013, Sang ai jrao mă yua Tơlơi pơkă phăk tơhmal hăng tơlơi dju\p ho\t amăng sang ia jrao. Hnal ]ih lăi pơthâo kom dju\p ho\t dưi yôl [ơi djo\p anih anom. Lăp rơngo#t le\ [ơi anih yôl hnal anun leng kơ djah ho\t sôh. Ơi ia jrao Đoàn Thị Tuần, Kơ-iăng Khoa Sang ia jrao prong tơring ]ar Kontum brơi thâo: “Sang ia jrao ngă tui kho\p laih, hơdôm bruă pơsir hăng mơnuih mă bruă, hăng mơnuih mơng sang ano# pô ruă hăng tơlơi pơsir pioh kơ mơnuih ruă. Khă akă ba glăi bôh tơhnal prong. Yua kơ sa le\ tơlơi ngă tui mơng sa dua ]ô mơnuih ruă, laih anun mơnuih mơng sang ano# mơnuih ruă, gơ`u akă thâo ôh ano# bơdjơ\ nao sat mơng asa\p ho\t hăng tơlơi suaih pral mơng pô hăng mơnuih pơkon. Đa le\ sa dua ]ô bơnai gơ`u do# [ơi anun brơi rơkơi gơ`u dju\p ho\t kâo mă pơhrui hruh ho\t le\, bơnai `u do# kơdo\ng glăi dơng, yua hơge\t mă pơhrui hruh ho\t rơkơi kâo. Tơnap tap prong hloh le\ tơlơi pơmin mơng djo\p m[s”.

            Kah ha\ng ơi ia jrao Đoàn Thị Tuần hơmâo lăi, hdôm tơlơi tơnăp tap ama\ng bruă pơhro\ h^ tơlơi răm mơng hơt hla, lu mơnuih gơ` kơ dju\p hot le\, aka [u thâo dlam mơn kơ tơlơi pơglăi mơng hot dju\p. Kiăng thâo hluh hloh tơlơi anai, pô mă tơlơi pơhing, bơ ră ruai nao rai kơplah wah ơi ia jrao Y De] {uôn Yă, Khoa anom bruă  pơtô lăi  pơgang tơlơi suaih pral, gah Gơnong bruă ia jrao tơring ]ar Kontum lăi tui anai

-Tơ`a: Hơi, hiư\m ih  pơmin kơ tơlơi tu\ yua mơng bruă pơtô lăi brơi [ing  gơ` dju\p hot plai [iă dju\p hot ?

            - Ơi Y Dêch: Aka [u hơmâo boh tơhnal rơđah rơđong ôh ano\ tu\ yua mơng bruă pơtô pơblang pơhlôm hlâo ano\ pơglăi mơng tơlơi dju\p hot. Tơbiă rai: Yua kơ pok pơhai bruă mă pơtô lăi kơ mơnuih [on sang hăng hơdôm tơlơi pơtô lăi hơdră phrâo, hăng bruă mă phrâo mơn, khom pơphun  nao sem lăng kơ tơlơi arăng dju\p hot [ơi anih anom lu mơnuih [on sang do\, anih mă bruă ]ar. Tơlơi anai [ing ta aka [u ngă ôh.

            -Tơ`a:  {uh rơđah [ing gơ` kơ hot do\ [ơi kual ataih, kual mơnuih [on sang djuai [iă ăt do\ lu đu]. Tui hăng ih, khom ngă hơdră hơge\t pioh pơhro\ h^ mrô mơnuih gơ` dju\p hot [ơi kual anai ?

            ­- Ơi Y Dêch:  Kual ataih, kual asuek, kual mơnuih [on sang djuai [iă [ing ta ăt lêng kơ thâo soh, anai le\, kual tơnap tap biă mă, mơnuih [on sang thâo hră aka [u lu ôh, tơlơi mă bruă pơhrui glăi mơng mơnuih [on sang do\ [iă, boh nik `u tơlơi pơhing phrâo do\ kơ[ah. Hơdră mơ\ kiăng pơhro\ h^ mrô mơnuih dju\p hot kual anai: Kơtưn pơtô lăi, amăng anun khom pơtum pơtô lăi [ing  khoa moa apăn bruă, mơnuih ping gah, dong mơng mơnuih apăn bruă gưl să truh pơ plơi pla. {ing ngă khoa amăng să khom  ngă gru hlâo laih anun mơnuih [on sang nao pơ să, tơdah hơmâo bruă hơge\t thơ khom ngă tui djơ\ tơlơi pơkă kơ dju\p hot [ơi anih mă bruă.

            Mơta dua dong, bruă pơtô lăi khom dưi ngă tui na nao, re se laih anun khom pơplih hơdră pơtô lăi, pôr kơ mơnuih [on sang hmư\, khom pơ]râo brơi kơ mơnuih dju\p hot [uh hăng rup pơhmutu lăi nao kơ tơlơi sat, djai mơnuih mơng hot dju\p ngă, hnun kah dưi pơsur brơi arăng lui dju\p hot.

            Mơta klâo le\, khom ba bruă pơtô lăi pơhlôm pơgang tơlơi sat dju\p hot [ơi kual ataih, kual asuek, kual mơnuih djuai [iă bruă mă hla tui gop ta, pơtô rah hăng bruă mă pơko\n kah hăng ako\ pơdong sang ano\ rơguăt, bruă man pơdong kual plơi pla phrâo….

            -Tơ`a: Ră anai, tơlơi dju\p hot [ơi anih lu mơnuih [on sang do\ jơngum, anih mă bruă  ]ar ăt do\ lu đu], biă mă `u [ơi graih rơdêh, [ơi anih tơguan  đ^   trun rơdêh nao rai pơgiăng tuai, tăp năng [ơi anom bruă Kơnuk kơna ăt do\ đu]. Yua hơge\t do\ hơmâo tơlơi anun ?

            - Ơi Y Dêch: Tơlơi dju\p hot [ơi anih anom lu mơnuih do\, anom mă bruă kơnuk kơna ăt do\ djơh hăng anun le\, yua kơ blung hlâo, khom lăi nao kơ tơlơi thâo  hluh mơng pô dju\p hot. {ing anai aka [u thâo hluh ôh, tơlơi dju\p hot [ơi anih anom lu mơnuih do\, gơ`u dju\p hot tui anun jing mơnuih kơ[ah thâo min, ngă sat kơ kơ drơi jăn pô laih anun kơ mơnuih pơko\n jum dar, aka [u yap ôh hơmâo [ing tơdăm ngek dra muai  đơ đa dju\p hot kiăng ngă ang, kiăng pơdah thâo ta jing mơnuih prong….

            Mơta dua, tơlơi dju\p hot [ơi anih lu mơnuih do\ ăt aka abih ôh yua tơlơi pơmin, tơlơi gơ grong ba mơng  pô khoa moa anom bruă, sang bruă mơdrô, anom bruă kơnuk kơna. Pô ngă khoa aka [u ngă tui djơ\ tơlơi gơ grong mơng gơ`u pô, do\ lăng anet đơi kơ bruă ngă tui Tơlơi phiăn hăng hơdôm mơta  hră pơtrun pơtô ngă tui tơlơi phiăn pơhlôm ano\ pơglăi mơng tơlơi dju\p hot.

          -Tơ`a : Ih hơmâo tơlơi pơtă pơtăn hơge\t mơn  kơ  mơnuih gơ` dju\p hot ?

            - Ơi Y Dêch:   Kâo rơkâo lăi pơthâo tơlơi juăt pia, mơng [ing ta tom hmư\ laih: Yua kơ tơlơi suaih pral mơng [ing gơyut hăng mơnuih jum dar ta, pơdơi be\  dju\p hot ! Wo\t tơdah ih dju\p hot 10 thun [udah 20 thun laih hai, khom pơhiăp nao rai hăng kâo laih anun ngă tui tơlơi a`, lui h^ dju\p hot dong mơng hrơi anai, abih bang aka [u rơgao mông ôh ho\!

            -Tơ`a: Bơni kơ ih hơmâo pioh mông ră ruai anai ho\!

                                                  Nay Jek – Siu H’Prăk: Pô ]ih ha\ng pôr