VOV4.Jarai - Tui tơlơi lăi pơthâo mơng ƀing rơgơi kơhnâo pơgang tơlơi ruă ƀă hyu mơnuih mơnam mơng tơring čar Dak Lăk, him lăng thun 2021 lĕ thun hơđuh đĭ klin duam đung drah, mrô mơnuih ruă amra lu tui, biă ñu amăng bơyan hơjan hlim, djrưh tui anai. Yua hnun, rơngiao kơ pơgang klin Covid-19, mơnuih ƀon sang kiăng kơđiăng pơgang klin duam đung drah, pơdjai ană keč, kih rơmet hơdjă agaih hăng pơgang hŭi keč kĕ.

Tui hăng tơlơi lăi pơthâo mơng Anom bruă wai pơgang tơlơi duam ruă tơring čar Dak Lăk, 9 blan akŏ thun 2021, tơring čar Dak Lăk hơmâo 619 čô mơnuih duam đung drah ƀơi 15/15 boh tơring glông, plơi prong, hrŏ trun 58,6% pơhmu hăng tơđar thun 2020, amăng anun mrô mơnuih duam lu hloh ƀơi Buôn Đôn, Ea Súp, Krông Pač hăng Buôn Ma Thuột.

Mah mrô mơnuih duam đung drah yua keč kĕ amăng 9 blan akŏ thun hrŏ trun ha mơkrah pơhmu hăng tơđar thun 2020, mrô hơduah ĕp véc tơ dŏ hơđong tong krah mơn, samơ̆ ăt amuñ hơmâo klin duam đung drah mơn tơdah ană plơi pơ-ai, ƀu thâo pơmin pơgang klin duam ruă. Ơi ia jrao Lê Phúc - Kơ-iăng khua anom bruă wai lăng tơlơi duam ruă tơring čar Dak Lăk brơi thâo:

“Anom bruă wai lăng tơlơi duam ruă tơring čar Dak Lăk ăt git gai hơdôm gong gai ƀơi anih amuñ hơmâo klin duam đung drah lĕ gơmơi ba nao jrao pruih hăng rơkâo hơdôm anom bruă pruih jrao ƀơi hơdôm anih amuñ hơmâo klin duam đung drah kơtang. Ră anai hơdôm anom bruă hơmâo ngă giong laih kah hăng ƀơi Čư̆ M’gar, Buôn Đôn hăng hơdôm kual juăt hơmâo duam đung drah kơtang mơng thun hlâo ăt pruih mă pô mơn. Rơngiao kơ anun, gơmơi ăt rơkâo hơdôm anom bruă pok pơhai ngă bruă, pơsir mơtăm hơdôm anih hơmâo klin anet”.

Amăng mông anai, ƀơi pơ-iă ƀơi hơjan, adai pơ-iă hang, djrưh hai jing amuñ hơmâo kman ngă duam đung drah. Amăng hơdôm wơ̆t hrơi tơjuh giăm anai, tơring čar Dak Lăk čih pioh hơmâo hơdôm anih duam đung drah kah hăng ƀơi Ea Súp, Čư̆ M’gar hăng Ea H’leo.

Ăt tui hăng ơi ia jrao Phúc mơn, amăng hơdôm thun giăm anai, mơng bruă krăp lăng hrơi blan hơmâo klin duam đung drah, juăt hơmâo glăi mơng 3 truh 5 thun. Thâo tơlơi anai, anun jing mơng akŏ thun 2021, Anom bruă wai lăng klin duam ruă hơmâo git gai Sang ia jrao hơdôm tơring glông, plơi prong hơmâo hơdră pơgang tơlơi ruă duam đung drah. Laih dong pơkiăo nao ƀing kan ƀô̆ krăp lăng hơdôm anih amuñ hơmâo klin; hơdôm boh sang ia jrao pruih jrao pơdjai keč, pơtô brơi ană plơi kih rơmet anih anom, pok pơkup gơnam pioh ia, gơnam hơmâo ia đom glăi đah keč huăi čeh mơboh, mơng anun dưi pơgăn hĭ klin duam đung drah ƀă hyu. Ơi ia jrao Phúc - Kơ-iăng khua Anom wai lăng tơlơi duam ruă tơring čar Dak Lăk brơi thâo dong:

“Ƀing gơmơi him lăng thun anai lĕ thun hơmâo klin duam đung drah lu biă. Biă ñu dong amăng thun anai glăk amăng bơyan hơjan yua hnun mơnuih ƀon sang kiăng thâo pơmin pơgang mă pô hrŏm hăng bruă pơgang klin Covid-19. Laih dong ră anai, ƀơi tơring glông gơmơi ăt hơmâo tơlơi pơtô ba bruă pơgang klin mơn. Pơtă hlâo kơ hơdôm tơring glông, rơngiao kơ pơgang klin Covid-19 lĕ ăt kiăng hyu hơduah ĕp, sem lăng vec tơ mơng anih hơmâo klin hơđăp đah mơng tañ ƀuh, pơgăn anih hơmâo klin, pơgang klin ngă duam đung drah. Ƀu brơi duam đung drah ƀă hyu amăng plơi pla lu ôh”.

Tui hăng ƀing apăn bruă ia jrao, duam đung drah lĕ tơlơi ruă yua virus Dengue ngă. Yua keč brung kĕ, pơƀă mơng mơnuih ruă hơdai nao kơ mơnuih huăi ruă. Ră anai aka ƀu hơmâo jrao pơjrao hơjăn kơ tơlơi ruă anai ôh, laih anun aka ƀu hơmâo vaccine pơgang lơi. Yua hnun hơdră pơgang klă hloh lĕ pơdjai keč, hơdrip, pơgang hŭi keč kĕ. Tui anun, mơnuih ƀon sang kiăng ruh hĭ abih anih juăt hơmâo keč čeh mơboh, pơdjai keč, hơdrip tui anai: klup khŏp kơƀung kơƀai pioh ia yua hŭi keč mơboh; phai akan amăng kơƀung kơƀai, ia bơmun či pơdjai ană keč, hơdrip; rao rơgoh gơnam pioh ia anet hăng prong rim wơ̆t hrơi tơjuh; hyu duñ pơƀut, čuh hĭ gơnam ƀu yua amăng sang hăng ƀơi jum dar sang  kah hăng get ia, get kơčai, kơƀung kơƀai čeh pơčah, đing ƀop ia, pung rơdêh sô, ƀơi pum phum kram, ƀơi hla kyâo..., kih rơmet anih anom, pơkŭp pơđang gơnam pioh ia ƀing ta ƀu yua; pioh hra ƀudah ia luil amăng mŏng pioh tơkai tu pioh mŏng pla, pơplih ia amăng kơƀiñ bơnga; pơgăn hŭi keč kĕ lĕ ƀing ta buh sum ao glông, pit amăng miker, mah tơhrơi hai ăt kiăng akă miker mơn; mă jrao pruih keč, tŭi ñang puh keč, gai pưh keč; brơi ƀing ƀă klin duam đung drah đih amăng miker, hŭi keč kĕ ƀă hyu kơ pô pơkŏn; ngă hrŏm hăng gong gai, anom bruă ia jrao amăng hrơi pruih jrao pơdjai keč, kman.

Ră anai, bruă pơjrao tơlơi ruă duam đung drah phun ñu lĕ krăp lăng, pơjrao brơi, ăt kah hăng djru kiăng drơi jăn hơmâo pran. Lơ̆m duam đung drah, tơlơi ruă mơng rơnang amuñ jing kơtang, yua hnun, mơnuih ruă lơ̆m duam uh kơtang pơ-iă drơi mơng 39 truh 40 đô̆ C, sui mơng 2 hrơi, pơ-iă drơi ƀu rơ-ơ̆, ruă pŏng akŏ, ruă tơtăng ƀơi alăk mơta, pơđeh mriah ƀơi klĭ...kiăng ba nao pơ sang ia jrao hlao mơtăm yơh, brơi ơi ia jrao khăm lăng, krăp lăng, pơjrao nam ruă pơkŏn hi kơ ruă kơtang tui. Biă ñu, khut khăt ƀu dưi pơjrao mă pô pơ sang, hŭi rơhyưt biă mă, tơdah pơjrao ƀu djơ̆, biă ñu hăng ƀing ruă kơtang.

Kiăng kơ rơđah dong kơ bruă keč brông ngă lar hyu kman duam đung drah hăng hơdră pơgang, ƀing mă tơlơi pơhing phrâo črăn hơdră hơmâo mông bơră ruai hăng ơi ia jrao Lê Phúc - Kơ-iăng khua anom bruă wai pơgang klin kman tơring čar Daklak.

 - Ơ ơi ia jrao, hơmâo thâo thun 2021 lĕ truh thun pơwŏt glăi ƀuh duam đung drah. Yua anun, anom bruă pơgang klin kman tơring čar Daklak hơmâo pok pơhai hơdôm bruă hơget kiăng kơ gơgrong amăng bruă pơgang tơlơi ruă anai ?

Ơi ia jrao Lê Phúc: Kiăng kơ gơgrong amăng bruă pơgang duam đung drah, blung hlâo Anom bruă pơgang klin kman tơring čar ăt hơmâo hră pơ-ar črâo ba, pơtă pơtăn hơdôm anom bruă prap lui bruă pơgang duam đung drah. Dua dong lĕ ră anai sa, dua anih anun lĕ Ƀuôn Đôn, Čư̆ Mgar, Ƀuôn Ma Thuột hăng hơdôm kual amuñ ngă lar hyu kman duam đung drah ăt hơmâo pok pơhai bruă pruih ia jrao pơgang kiăng kơ pơhlôm pơgang kman duam đung drah. Ră anai, bruă pruih ia jrao ăt hơmâo pok pơhai ƀơi Čư̆ Mgar, Ƀuôn Đôn, Ea Súp. Plơi prong Ƀuôn Ma Thuột glăk pơjing akŏ bruă pruih ia jrao ƀơi sa, dua boh phường amuñ lar hyu kman. Ƀing gơmơi lăng anai lĕ sa hơdră bruă akŏ phun, blung hlâo kiăng pơdjai hĭ keč, plai ƀiă ngă lar hyu kman. Dua dong lĕ kơtưn amăng bruă rơmet pơagaih anih dŏ hơdip jum dar anun lĕ pơdjai hĭ keč moaih, arŏng aroač, anai lĕ kiăng plai ƀiă ngă keč čeh car tơdah ngă tui anun mơnuih duam đung drah ăt ƀuh aset tui mơn.

Kơ bruă pel ĕp anai lĕ bruă mă tui tơđar mơng anom bruă pơgang klin kman tơring čar Daklak. Ƀing gơmơi hơmâo akŏ pơjing grup hyu pel ĕp, kiăo tui lăng anih ngă čeh čar kơtang keč tui kiăo tui lăng mơng hơdôm anom bruă amăng anun đing nao hơdôm anih amuñ ngă lar hyu kman, anih amra ƀuh mơnuih duam đung drah. Dua dong lĕ hlâo kơ hrơi pruih ia jrao pơgang, ƀing gơmơi rơkâo djop anih pok pơhai bruă rơmet pơagaih jum dar, pơdjai keč moaih, arŏng aroač, tơdah ngă klă bruă anai, tơdah keč čeh čar aset hloh kah mơng pơphun pruih ia jrao. Lơ̆m aka ƀu pơphun rơmet pơagaih jum dar, aka ƀu pơdjai keč moaih, arŏng aroač, amra ƀu pơphun pruih ia jrao pơgang ôh.

- Ơ ơi ia jrao, duam đông drah ƀuh lu hloh amăng bơyan pơpă amăng thun hănglar hyu hiưm pă ñu ?

- Ơi ia jrao Lê Phức: Ƀing ta lêng kơ thâo duam đung drah bơdjơ̆ bơyan ngă čeh čar lu keč. Sit biă ñu amăng bơyan hơjan hlim anih dŏ hơdip jum dar djrưh djrah, ia pơkŏng lu anih mơ̆ ƀing ta ƀu rơmet hĭ hơdôm gơnam ngă pơkŏng ia mơng anun keč amra čeh car lu biă mă. Laih anun keč moaih, arŏng aroač jing keč pơprong. Hăng lơ̆m hơmâo keč Aedes aegypti, tơdah hơmâo mơnuih duam đung drah, keč anai amra akĕ hăng hrĭp drah ƀing mơnuih duam đung laih anun ngă lar hyu kman pơ ƀing pô pơkŏn. Lơ̆m anun kman duam đung drah amra lar hyu kơtang biă mă. Yua anun amăng bơyan hơjan hlim anai. Djop plơi pla kiăng kơtưn ngă hiưm pă pơgang kjăp hloh, pơdjai keč moaih, arŏng aroač kiăng pơgang kman duam đung drah.

- Ơi ia jrao! Ih hơmâo tơlơi pơtă hiưm pă kiăng mơnuih ƀon sang ngă klă amăng bruă pơgang duam đung drah?

Ơi ia jrao Lê Phúc: Duam đung drah lĕ tơlơi ruă mơng virus, yua keč Aedes aegypti hrĭp mă drah mơnuih duam đung drah laih anun akĕ pô pơkŏn ngă lar hyu. Tui ƀing gơmơi pơmĭn bruă klă hloh kiăng pơgang tơlơi ruă anai lĕ ƀing ta kiăng kơđiăng pơgang drơi jăn pô. Blung hlâo lĕ pit đih khŏm akă sơker yua amăng mơmŏt mlăm hăng giăm mơguah keč amra por hyu lu biă mă, buh ao dlông păl kah hăng yua hơdôm ia jrao pơkiăo đuăi keč, tŭi ñang pơgang keč kiăng pơhlôm brơi kơ ta pô hăng mơnuih amăng sang anŏ. Samơ̆ tơlơi yôm hloh lĕ bruă pơdjai keč moaih, arŏng aroač, rơmet pơagaih hơdôm anih amuñ ngă keč čeh čar. Tơdah keč hơmâo kman duam đung drah lu amra ngă lar hyu kman tañ biă mă, anai lĕ bruă tal dua. Tal tlâo dong lĕ kiăng kơ pơgang klă hloh hrŏm hăng bruă pơhlôm hlâo lơ̆m mưn drơi jăn duam đung drah ƀing ta kiăng kơđiăng, khŏm nao pơ sang ia jrao, ƀing kơ ơi ia jrao pơjrao brơi hmao tlôn, tơdah pơjrao mă pô pơ sang mơnuih duam amuñ ruă kraih hăng ngă djai mơtăm yơh.

- Hai, bơni kơ ih hŏ!

Siu H’Mai-Siu Đoan: Pơblang