Tui hăng tơlơi pơhing ƀơi mông jơnum, dơ̆ng mơ̆ng hrơi Hră pơkôl kơ gơnam huăi ngă rơngiă glai rưng (EUDR) mơ̆ng Khul pơlir hơbit kual Mi Kô̆ sit nik mă yua, anom bruă pơkra kyâo Việt Nam khŏm kiăng: pơkra gơnam ba sĭ pơ čar rơngiao khŏm pơsit huăi ngă rơngiă glai rưng tơdơi kơ lơ 31/12/2020, kiăo tui tơlơi phiăn laih anun hơmâo glông ĕp ƀuh anih pla, pơkra gơnam rơđah rơđông mơ̆ng rim blah đang glai, Tơlơi pơkă anai dưi mă yua mơ̆ng blan 6/2023, laih anun khŏm kiăng mă yua hăng anom bơwih ƀong prong rơnuč blan 12/2025 anai, anom bơwih ƀong anet hăng găp lăp lĕ rơnuč blan 6/2026.

Hăng đơ đam đang glai kyâo pla mă rơbêh kơ 4,7 klăk ha, Việt Nam kơnong hơmâo 680 rơbâo ha glai pla mă hơmâo hră wai lăng kjăp, jing hơmâo 15% amăng mrô. Lơ̆m anun, rơbêh 90% đơ đam đang glai pla yua hơdôm boh sang anŏ wai lăng mă. Gơñu glăk bưp tơlơi tơnap kơ prăk kăk hăng boh thâo ia rơgơi ngă bruă lơ̆m pơplih mơ̆ng pla kyâo anet jing pla kyâo prong, sui thun. Pơčrông sai ƀơi mông jơnum, ơi Đặng Văn Ba, sa čô mơnuih hơmâo 5 ha phun keo lai pơ Gia Lai, lăi pơthâo tơlơi bơngơ̆t kơ prăk hăng boh thâo măi mok lơ̆m hơdai pla glai kyâo prong sui thun:“Phun sui thun lĕ ană plơi aka ƀu juăt pla ôh, anun kiăng hơmâo tơlơi pơtô ba, sa lĕ gah tơlơi phiăn, dua lĕ boh thâo măi mok, anun jing tơlơi kiăng hloh mơ̆ng ană plơi”.

Sit biă ñu brơi ƀuh pơ Dơnung Tong Krah hăng Dap Kơdư bruă pla lu kyâo prong hơmâo hră pơsit jing bruă gêh gal dưi đĭ kyar biă. Gia Lai ră anai hơmâo đang glai rưng truh kơ 650.000ha (amăng anun glai pla mă lĕ 171.000ha), jing tơlơi pơhmutu nao lăp djơ̆ biă. Ơi Nguyễn Văn Hoan, Kơ-iăng khua gơnong bruă hmua hăng ayuh hyiăng tơring čar Gia Lai brơi thâo, tơring čar kơnong hơmâo rơbêh 12.000 ha glai hơmâo hră pơsit mơ̆ng jar kmar. Mrô anai jing aset biă pơhmu hăng đơ đam đang glai pla mă glăk hơmâo, brơi ƀuh anih či đĭ kyar ăt dŏ prong đôč. Ơi Hoan pơsit:“Gơmơi prăp rơmet plih mơ̆ng glai pla kyâo anet jing pla kyâo prong, hăng hơdôm kual lŏn aka ƀu pla lĕ gơmơi djru brơi anom bơwih ƀong apah prăk mă yua lŏn či pla glai ƀơi lŏn hông, pơhlôm đĭ kyar glai rưng pioh pơkra gơnam. Tơnap amăng bruă pơplih anun lĕ glai kyâo prong bơdjơ̆ nao thun blan pơkra gơnam sĭ mơdrô khŏm sui mơn, tui anun khŏm hơmâo prăk tuh pơ alin na nao”.

Mơ̆ng hơdôm tơlơi tơnap hơmâo ƀuh, ƀơi mông jơnum, ƀing khua pơ ala ba tơbiă hơdră phun ñu lĕ pơtruh ngă hrŏm “Pă anom bruă” (Kơnuk kơna, ƀing kơhnăk, anom bơwih ƀong, mơnuih ngă hmua) laih anun djru prăk ngă hră kơ mơnuih ƀôn sang, pơtô brơi mă yua boh thâo ia rơgơi, laih dong iâu pơthưr jar kmar gum djru, kiăng tañ pok prong đang kyâo prong hơmâo hră pơsit.

Gah Anom bruă pơtrut pơsur ngă hmua dêh čar, ơi Hoàng Văn Hồng, Kơ-iăng khua Anom bruă pơsit: Pơđĭ kyar glai pla kyâo pơprong hơmâo hră pơsit hơđong kjăp ƀu kơnong jing bruă bơwih ƀong đôč ôh ăt jing tơlơi phun akha pơsit tơlơi hmư̆ hing mơ̆ng bruă pla glai pơkra kyâo mơ̆ng Việt Nam ƀơi jar kmar. Anai jing jơlan khŏm nao, ha sa jơlan anai yơh mơ̆ng dưi, đah mơ̆ng dưi ba gơnam pơkra mơ̆ng kyâo Việt Nam sit nik hơmâo mă “hră mut tơbiă” mut nao truh pơ hơdôm anih sĭ mơdrô tơnap, juăt hơmâo tơlơi pơkă, tơlơi pơkel, anăp nao sa bruă pla glai pơkra kyâo phrâo hăng hơđong kjăp:“Ră anai jar kmar wai lăng kjăp, khŏm pơhlôm gơnam pơkra mơ̆ng kyâo hơmâo mă mơ̆ng glai kyâo pơkra mă, ƀu dưi phă glai hơmâo hơđăp hăng glai pơhlôm pơgang ayuh hyiăng, thâo rơđah anih pla, hơmâo djŏp hră pơ-ar, hơmâo mrô pla, rơđah rơđông anih pơkra rai gơnam laih anun huăi ngă sat kơ ayuh hyiăng. Tơdah ngă tui djŏp tơlơi pơkă hơmâo brơi hră pơsit jing tơlơi gêh gal prong biă kiăng Việt Nam dưi pơkra gơnam ba sĭ pơ hơdôm boh dêh čar, biă ñu lĕ EU, tơdah hơmâo EU tŭ ư lĕ, jing hră mut tơbiă či ba gơnam mut nao pơ hơdôm boh dêh čar pơkŏn ƀơi rŏng lŏn tơnah”./.